Çin’de bir Osmanlı, Nusret Ali Han Dehlevi ve ‘Çin Maçin’ Adlı Eseri (1901)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı (100th Year of the Republic Special Issue), 106 - 131, 29.10.2023

Ertuğrul Ceylan

https://doi.org/10.47948/efad.1359848

Öz

Bu makale, Osmanlı ve Çin imparatorlukları arasındaki siyasi ilişkilerin oldukça sınırlı olduğu bir döneme yoğunlaşmaktadır. Çin Maçin adlı eser, çalışmanın temel kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu eserin muhtevası, aslen Britanya Hindistanı kökenli olan ve Hindistan'da Britanya yönetimi ile yaşanan anlaşmazlıklardan kaçarak Devlet-i Âliyye'ye iltica eden Seyyid Nusret Ali Han Dehlevi'nin (1852-?) tahmini 1877 yılı öncesinde gerçekleştirdiği Çin Seyahati sonucunda kaleme alınmıştır. Nusret Ali Han, bu seyahati neticesinde; kendi notları, başkaca seyahatnameler ve güncel raporlar ile harmanlayarak 1901 yılında “Çin Maçin” adlı eseri vücuda getirmiştir. Çin Maçin adlı eser, Çin'in; siyasi, kültürel ve coğrafi özelliklerini anlatmanın yanı sıra önceki seyahatnamelerin efsanevi anlatılarını ve mevcut olayları bir araya getirerek aktarmaktadır. Çalışma, Çin ile ilgili verilerin söz konusu dönemde seyyahlar tarafından aktarıldığı ve henüz diplomatik ilişkilerin iki imparatorluğun “hâl’en ve maslahaten” uygun olmaması gibi nedenlerden ötürü kurulmadığı bir zaman dilimi üzerinde durmaktadır. Bu yönüyle eser, Asya’nın iki ucundaki tarihsel etkileşimin tanıkları olarak gezginlerin önemini vurgulamakta ve yazarın Britanya Hindistanı kökenli bir Osmanlı memuru olmasının, eserin değerini artırdığına dikkat çekmektedir. Nitekim eserin üslup ve biçimi, dahası içerisindeki birtakım ifadelerin kullanılış tarzı, yazarın farklı bir kültür ve iklimden geldiğini vurgular niteliktedir. Bu çalışma, siyasi ilişkilerin henüz kurulmadığı bir dönemde, Osmanlı-Müslüman bakış açısıyla Çin tarihine dair yapılan gözlemleriyle, Osmanlı İmparatorluğu ile Çin arasındaki etkileşimleri anlama konusunda önemli bir rol üstlenmektedir ve kaynak olarak büyük bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nusret Ali Han, Çin, Osmanlı, Seyyah, Seyahatname

In China, an Ottoman, Nusret Ali Khan Dehlevi, and His Work Entitled ‘Chin Machin’ (1901)

Öz

This article focuses on a period when political relations between the Ottoman and Chinese empires were quite limited. The primary source for this study is the work titled “Chin Machin.” The context of this work was written as a result of a journey to China undertaken presumably before 1877 by Seyyid Nusret Ali Khan Dehlevi (1852-?), who originally hailed from British India and sought refuge in the Ottoman Empire, escaping disputes with British rule in India. Following this journey, Nusret Ali Khan compiled his own notes, along with other travelogues and contemporary reports, to create the work titled “Chin Machin” in 1901. The work “Chin Machin” not only describes the political, cultural, and geographical characteristics of China but also combines legendary narratives from previous travelogues and conveys current events. This study focuses on a period during which data related to China was conveyed by travelers, and diplomatic relations had not yet been established between the two empires due to reasons such as not being “currently and expediently” appropriate. In this regard, the work emphasizes the significance of travelers as witnesses to historical interactions at the two ends of Asia and highlights the value of the author being an Ottoman official of British-Indian origin. Indeed, the style and format of the work, as well as the manner in which certain expressions are used within it, underscore the fact that the author comes from a different culture and place. This study, with its observations on Chinese history from an Ottoman-Muslim perspective during a period when political relations had not yet been established, assumes an important role in understanding interactions between the Ottoman Empire and China and serves as a significant contribution and source.

Anahtar Kelimeler

Nusret Ali Khan, China, Ottoman Empire, Traveler, Travelogue

Kaynakça

• Adıbelli, B. (2009). Osmanlıdan Günümüze Türk Çin İlişkileri. İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Aydın, Y. (2021). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Cihad İlan Etmesinin Doğu Türkistan’daki Yankıları” Atatürk Yolu Dergisi, (68), 127-154.
• Chen, Y. J. (2021). Between the Islamic and Chinese Universal Empires: The Ottoman Empire, Ming Dynasty, and Global Age of Explorations. Journal of Early Modern History, XXV (5), 422-456.
• Çelik, M. (2015). Panislamizm’in Etki Alanı Çerçevesinde Çin’e Gönderilen Enver Paşa ve Heyetinin Faaliyetleri. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (14), 257-275.
• Defterdar, Seyfi Çelebi. (2014). Türkistan ve Uzakdoğu Seyahatnamesi (S. Acar, Ed.). İstanbul, Selenge Yayınları.
• Dehlevi, Mevlevi Seyyid Nusret Ali Han. (1972). Pencap'ın Tarihi ve Coğrafyası (Tarih u Coğrafya-yı Pencab), (Seyyid Hasan Şirazi, Çev., Farsçaya). Tahran, Fars Dili ve Edebiyatı Akademisi, Eserler Yayınevi.
• Dehlevi, Nusret Ali Han. (1901). Çin Maçin. İstanbul, Hurşid Matbaası.
• Demircan, N. (2022). İki Cumhuriyet Arasında Etkileşim: Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Cumhuriyeti İlişkileri (1923-1949). Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi, III (1), 26-39.
• Dillon, M. (2016). Modernleşen Çin'in Tarihi (E. Ü. Atılgan & A. Atılgan, Çev.). İstanbul, İletişim Yayınları.
• El-Nakkaş, Hoca Gıyaseddin. (1913). Acâ'ibü'l-letâif İsmiyle Hıtay Sefaretnâmesi, (Şeyhülislam Esbak Küçük Çelebizade İsmail Asım Efendi, Çev.). Dersaadet, Kader Matbaası.
• Fidan, G. (2011). Kanuni Devrinde Çin’de Osmanlı Tüfeği ve Osmanlılar, İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• Gedük, S. (2014). Topkapı Sarayı Müzesi Çin Porselenleri Koleksiyonu Üzerinde Yapılmış Osmanlı Onarımları. Unımuseum, II (5), 76-83.
• Habibzade, A. K. (1996). Çin-Türkistan Hatıraları, (A. Özalp, Ed.). İstanbul, Kitabevi.
• Hıtayi, A. E. (2022). Hıtayname, Kanunname-i Hıta, Hoten, Çin ü Maçin, (D. Erçavuş & Ş. Arısoy, Çev.). İstanbul, Timaş Akademi Yayınları.
• Hikmet Bey, A. (1998). Asya’da Beş Türk (Y. Gedikli, Çev.). İstanbul, Ötüken Yayınları.
• Hyamson, A. M. (1953). Don Pacifico. Transactions Jewish Historical Society of England, XVIII, 1-39.
• İbrahim, A. (2003). Alem-i İslam ve Japonya'da İslamiyet'in Yayılması Türkistan, Sibirya, Moğolistan, Mançurya, Japonya, Kore, Çin, Singapur, Uzak Hind Adaları, Hindistan, Arabistan, Daru'l-Hilafe, (C. I-II, E. Özalp, Ed.). İstanbul, İşaret Yayınları.
• Karçınzade, S. Ş. (2005). Seyahatü'l-Kübra, (S. Şapçı, Çev.). Isparta, Eğirdir Belediyesi.
• Karpat, K. H. (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press.
• Karpat, K. H. (2023). İslam'ın Siyasallaşması Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması (Ş. Yalçın, Çev.). İstanbul, Timaş Yayınları.
• Kasaba, R. (1993). Treaties and Friendships: British Imperialism, the Ottoman Empire, and China in the Nineteenth Century. Journal of World History, IV(II), 215-241.
• Kayseryan, Kirkor Faik. (1896). Nevsal-i ‘Asr, Dersaadet, Cemal Efendi Matbaası.
• Mahmud, Kaşgarlı. (2005). Divan-ü Lügati't Türk. İstanbul, Kabalcı Yayınları.
• Manav, N. (2017). II. Meşrutiyet'te Abdülhamid Dönemi Kadrolarının Tasfiyesi ve Tekaüd Sandıkları. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I (II), 240-260.
• Nurdun, R. (2003). Çin modernleşmesi ve Türkiye (1840-1911). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Onuma, T. (2014). The Qing Dynasty and its Central Asian Neighbors. Tohoku Gakuin University, XII, 33-48.
• Sabol, S. (2012). Orta Asya'da Rus-İngiliz Rekabeti. Türkler, XVIII, 587-595.
• Zeylan, D. (2019). Tarih-i Çin-i Maçin Adlı Eserin Transkripti ve Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi, Karabük.