Batı Balkanlar’da Ulusçuluk Süreci ve Bosna-Hersek

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 163 - 174

Doğan Gün

https://doi.org/10.47948/efad.1575717

Öz

Milliyetçilik, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılma sürecindeki temel araçtı. Aynı zamanda 18. yüzyıldan günümüze tanık olduğumuz ulus-devletler üzerinde de temel bir etkiye sahip oldu. Ancak tanımı konusunda fikir birliğinin olmaması onu en tartışmalı kavramlardan biri haline getirdi. Balkanlar'daki milliyetçilik, Batı Avrupa'da devletliğin temellerini atan milliyetçilikten kökten farklıdır. Balkan milliyetçiliğinin kökleri, Ortodoks Hristiyanlığın yeniden canlanması ve Türklerin temsil ettiği İslami düzene muhalefet tarafından şekillendirilen bir etno-linguistik bilinçtedir. Milliyetçilik çalışması yapanlar farklı tanımlara yöneldiler. Bu analizin amaçlarından biri, birinin milliyetçilik olarak tanımladığı şeyin diğeri tarafından neden dışlandığını açıklamaktır. Milliyetçiliğin sadece bir ideoloji olmadığı Balkanlar ve Bosna-Hersek örneği üzerinden açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda, etnik azınlıkların Osmanlı millet sistemi içinde nasıl güvenli bir şekilde yaşadıkları ve bu durumun nasıl aniden değiştiği tartışılmaktadır. Balkanlar ve Bosna-Hersek'te büyük güçlerin katkılarıyla milliyetçilik hareketinin ayrılıkçı hareketlere dönüşme aşamaları incelenmiştir. Çalışmamızın sonucunda milliyetçiliğin tarihin en eski bölünmesine, biz ve onlar ayrımına, ulus devletler ve ideolojiler çağına karşılık geldiği görülmüştür. Bu fikrin bir bütünün (biz/millet) parçası olma duygusu taşıdığı, uluslaşmada sürekliliğin temeli ve ulus-devlet oluşumunun temel dinamiği olduğu vurgulanmıştır. Bab-ı Ali'nin milliyetçiliğe doğru hareketin hızlanmasına, kısmen kendi isteğiyle, kısmen de Avrupa'nın ağır baskıları sonucu katkıda bulunduğu tespit edilmiştir. Bulgularımız ayrıca Bab-ı Ali'nin milliyetçiliğe doğru kaymasının, kısmen kendiliğinden, kısmen de Avrupalıların ağır baskıları sonucu hızlanmasına katkıda bulunduğunu göstermektedir. Bu makalede incelenen bir diğer konu ise 19. yüzyılda Balkanlar'ı etkisi altına alan milliyetçilik akımlarının Bosna'nın kaderini büyük güçlerin eline bırakması ve bu süreçte Bosna'nın ve Boşnak halkının geçirdiği dönüşümdür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Millet Sistemi, Ulusçuluk, Bosna Hersek

BOSNIA-HERZEGOVINA AND THE PROCESS OF NATIONALISM IN THE WESTERN BALKANS

Öz

Nationalism was the key instrument in the disintegration process of the Ottoman Empire. It has also had a fundamental impact on the nation-states that we have witnessed from the 18th century to the present day. However he lack of consensus on its definition has made it one of the most controversial concepts. Nationalism in the Balkans differs radically from the nationalism which laid the foundations for statehood in Western Europe. Balkan nationalism has its roots in an ethno-linguistic consciousness that was shaped by the revival of Orthodox Christianity and the opposition to the Islamic order embodied by the Turks. Those engaged in the study of nationalism tended towards different definitions. One of the aims of this analysis is to elucidate why what one defines as nationalism is excluded by the other. It is tried to explain that nationalism is not just an ideology through the example of the Balkans and Bosnia-Herzegovina. In this context, it is discussed how ethnic minorities lived safely within the Ottoman millet system and how this situation suddenly changed. The stages of transformation of the nationalism movement into separatist movements contributed by the great powers in the Balkans and Bosnia-Herzegovina were examined. As a result of our study, it was seen that nationalism corresponded to the oldest division in history, the discrimination of us and them, in the age of nation states and ideologies. It was emphasized that this idea carries the feeling of being included in a whole (we/nation), is the basis of continuity in nationalization and the basic dynamic of the formation of a nation-state. It was determined that the Sublime Porte contributed to the acceleration of the movement towards nationalism, partly by its own will and partly as a result of the heavy pressures of Europe. Our findings also show that it contributed to the acceleration of the Sublime Porte's shift towards nationalism, partly of its own accord and partly due to the heavy pressure from the Europeans. Another issue examined in this article is how the nationalist movements that affected the Balkans in the 19th century led to the fate of Bosnia being left in the hands of the great powers, and the transformation that Bosnia and the Bosnian people went through in this process.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Millet System, Nationalism, Bosnia and Herzegovina

Kaynakça

• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler. Çev. T. Savaşır, İstanbul.
• Bilge, M. (1991). Arnavutluk. İslam Ansiklopedisi, C. III, (s. 383-390). İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bora, Tanıl. (1993). Türk Milli Kimliği, Türk Milliyetçiliği ve Balkan Sorunu. Bilgi ve Hikmet Dergisi.
• Carr, E. H. (1990). Milliyetçilik ve Sonrası. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Dumont, P. (1995). Tanzimat Dönemi (1839–1878). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt. 2, İstanbul, Adam Yayınları.
• Emerson, R. (1965).Sömürgelerin Uluslaşması.Çev.Türkkaya Ataöz, Ankara, Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
• Emgili, F. (2012). Yeniden Kurulan Hayatlar Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934). Ankara, Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Emgili, F. (2020). 1878-1918 Osmanlı Yadigarı Bosna. İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık.
• Emgili, F. (2022). İşgal Altında Bosna, Boşnakların Hürriyet Mücadelesi. İstanbul, Aktif Yayınları.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. Çev. B. E. Behar-G. Özdoğan. İstanbul.
• Glenny, M. (2001). Balkanlar 1804-1999. Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul.
• Gökalp, Z. (1972). Türkçülüğün Esasları, Ankara.
• Hauptmann, F. (1967). Borba muslimana Bosne i Hercegovine za vjersku vakufskomearifsku autonomiju, Grada, Sarajevo.
• Hayes, C. (1995). Milliyetçilik: Bir Din. Çev. M. Çiftkaya. İstanbul.
• Hobsbawm, E. J. (1993). Milletler ve Milliyetçilik. İstanbul.
• İpek, N. (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Ankara, TTK Yayınları.
• Karakaş, M. (2000). Türk Ulusçuluğunun İnşası, Ankara, Vadi Yayınları.
• Karal, E. Z, (1995). I. Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri. Osmanlı Tarihi, C. VII, Ankara, TTK Yayınları.
• Karpat, K. (1999). Etnik Kimlik ve Ulus Devletlerin Oluşumu. Osmanlı, C. 2, (17-34). Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Karpat, K. (2004). Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk. Çev.Recep Boztemur. Ankara, İmge Kitabevi.
• Kedourie, E. (1971). Avrupa'da Milliyetçilik. Çev. H. Timurtaş, Ankara.
• Koloğlu, O. (1999). Osmanlı Döneminde Balkanlar. Balkanlar, OBİV Yayınları, İstanbul.
• Kutlu, S. (2007). Balkanlar ve Osmanlı Devleti. İstanbul Üniversitesi Bil Yayınları, İstanbul.
• Martal, A. (1999). İki Dünya Savaşı Arasında Şovenizm. Tarih ve Milliyetçilik I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler, 30 Nisan-2 Mayıs 1997, Mersin Üniversitesi.
• Mc. Carthy, J. (2006). Osmanlıya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları. İstanbul, Etkileşim Yayınları.
• Oran, B. (1977). Az Gelişmiş Ülke Milliyetçiliği. Ankara.
• Ortaylı, İ. (1995). Balkan Milliyetçiliği. Vlademir Potyemkin (Der). Uluslararası İlişkiler Tarihi, C. 2, Çev. Atilla Tokatlı, İstanbul, May Yayınları 1978, Türkiye Günlüğü, S. 36, Eylül-Ekim 1995.
• Öksüz, H. (1999). Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı Öncesi Balkanlarda Yaşamış Olduğu Siyasal Süreç. Osmanlı, C. 2. (s. 484-494). Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Potyemkin, V. (Der), (1978). Uluslararası İlişkiler Tarihi, C. 2, Çev. Atilla Tokatlı. İstanbul, May Yayınları.
• Poulton, H. (1998). Minorities in Southeast Europe: Inclusion and Exclusion. Minority Rights Group International Report, London.
• Rizviç, M. (1990). Bosna i njen jezik u izvanbsanskim znanstvenim djelima i knjızevnohistorijskim izvorima. Bosna i Boşnjaştvo, Sarajevo.
• Sander, O. (2003). Siyasi Tarih, İmge Yayınları, İstanbul.
• Saraç, E. (1995). Makedonya. Yeni Türkiye Dergisi, S. 3, (s. 285-289). Mart-Nisan.
• Sarınay, Y. & Sünbül, T. (1999). Emperyalizm ve Büyük Hayal. Ankara, Günce Yayınları.
• Smith, A. D. (1994). Milli Kimlik, Çev. B. Ş. Şener, İstanbul.
• Sürgevil, S. (1999). Çağdaşlaşma Sürecinde Milliyetçilik Kıskacında Balkanlar. Tarih ve Milliyetçilik I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler, 30 Nisan-2 Mayıs 1997, Mersin Üniversitesi.
• Tekeli, İ. (1998). Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek. Ankara.
• Todorova, M. (2005). Balkanları Tahayyül Etmek. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Turan, S. (1999). Ulusçuluk Işığı Altında Balkanlarda Akan Duran Zaman. Tarih ve Milliyetçilik I. Ulusal Tarih Kongresi Bildiriler, 30 Nisan-2 Mayıs 1997, Mersin Üniversitesi.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, C. II, Ankara, TTK Yayınları.