MEME VE SERVİKS KANSERİNDE ERKEN TANI DAVRANIŞLARINI ETKİLEYEN PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER

Yıl 2006, Cilt: 22 Sayı: 1, 81 - 93, 01.01.2006

Olcay Çam Aysun Babacan Gümüş

Öz

Kanserde erken tanı amacıyla dünyada bilinen ve uygulanan en yaygın yaklaşımlar tarama programlarıdır. Bu programların amacı, farkındalık yaratmak ve erken tanının öneminin anlaşılmasını sağlamaktır. Meme ve serviks kanseri, ülkemizde kadınlarda en sık görülen iki kanser türü olmakla beraber bu iki kanser türünde erken tanı yaklaşımı çok başarılıdır. Ancak birçok toplumda olduğu gibi ülkemizde de meme ve serviks kanserinin erken tanısına yönelik tarama davranışlarını yerine getirme oranları oldukça düşük düzeydedir. Sosyokültürel yapı içindeki bilgi, inanç ve tutumlar kadınların erken tanı davranışlarını ve kanser tarama programlarına katılımını etkilemektedir. Bu nedenle kanserde erken tanıya yönelik tarama hizmetlerinin bireylerin psikolojik ve sosyokültürel gereksinimlerine cevap veren bir yapı içinde sağlanması son derece önemlidir. Bu makalede, var olan literatüre dayanarak kadınların meme ve serviks kanserinde erken tanı davranışlarını etkileyen psikososyal faktörler ve bu faktörlerle ilgili olarak hemşirelik mesleğinin katkılarının neler olabileceği irdelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Meme kanseri, serviks kanseri, erken tanı, tarama, psikososyal faktörler

PSYCHOSOCIAL FACTORS INFLUENCING EARLY DETECTION BEHAVIORS IN BREAST AND SERVICAL CANCER

Öz

The most widely known and practiced approaches for the purpose of early detection in cancer in the world are screening programs. The purpose of these programs is to provide being known of the significance of awareness and early detection in cancer. Beside the breast and servical cancer are the most prevalant two types of cancer in females in our country; early detection attempt is also very successful in these two cancer types. But as it is in many countries, in our country the proportion of the participation of cancer screening programs is quite low. Knowledge, belief and attitudes within a sociocultural structure influences women’s early detection behaviours and participation in cancer screening programs. Therefore it is very crucial to provide the services for the early detection in cancer in a system that suppies the psychological and sociocultural needs of women. In this article, based on the current literature, the psychosocial factors influencing women’s early detection behaviours in breast and servical cancer and related to these factors, what nursing assistances’ contributions can be are examined

Anahtar Kelimeler

Breast cancer, servical cancer, early detection, screening, psychosocial factors

Kaynakça

• 1. Aydın İ (2003). Üniversite öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesi hakkındaki bilgi ve uygulamaları. XI. Ulusal Kanser Kongresi Kitabı, 24-27 Nisan 2003, Antalya.
• 2. Baltaş Z (2004). Sağlık Psikolojisi Halk Sağlığında Davranış Bilimleri, Remzi Kitabevi, 2. Basım, İstanbul.
• 3. Bolsoy N, Şenol S (2000). Manisa ili temel sağlık hizmetlerinden yararlanan kadınların düzenli jinekolojik muayene yaptırmama nedenlerinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 16: 1, 37-45.
• 4. Champion VL (1985). Use of the health belief model in determining frequency of breast self-examination. Res Nurs Health, 8: 373-379.
• 5. Çavdar İ, Akyolcu N, Özbaş A ve ark. (2003). Hekim ve hemşirelerin kendi kendine meme muayenesi konusunda duyarlılıklarının saptanması. II. Uluslararası IX. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildiri Özet Kitabı, 7-11 Eylül 2003, Antalya, s: 63.
• 6. Ekizler H (1994). Servikal kanserlerin önlenmesinde, erken tanısında pap smear taramalarının önemi ve hemşirenin rolü. Marmara Üniversitesi Hemşirelik Dergisi, 1: 33-45.
• 7. Facione N C, Giancarlo C, Chan L (2000). Perceived risk and help seeking behavior for breast cancer: A Chinese-American perpective. Cancer Nursing, 23: 4, 258-267.
• 8. Fernandez M E, DeBor M, Candreia MJ, Wagner K, Steward KR (1999). Evaluation of ENCORE plus: A community-based breast and cervical screeening programme. American Journal of Preventive Medicine, 16: 3S, 35-43.
• 9. Fitch M I, Greenberg M, Cava M ve ark. (1998). Exploring the barriers to cervical screening in an urban Canadian setting. Cancer Nursing, 21: 6, 441-449.
• 10.Fındık Ü Y, Turan N (2004). Kadınların meme kanserinin erken tanısına yönelik davranışlarının belirlenmesi. Hemşirelik Forumu, Kasım-Aralık, 53-60.
• 11.Flayn F (1998). Screening for cervical cancer: A review of women’s attitudes, knowledge and behaviour. British Journal of General Practice, 48: 1509-1514.
• 12.Gözüm S, Aydin İ (2004). Validation evidence for Turkish adaptation of Champion’s health belief model scales. Cancer Nursing, 27: 6, 491-498.
• 13.Gray M E (1990). Factors related to practice of breast self-examination in rural women. Cancer Nursing, 13: 2, 100-107.
• 14.Harlan (1991). Cervical cancer screening: Who is not screening and why? American Journal of Public Health, 81: 7, 885-890.
• 15.Holdroy E, Twinn S, Adab P (2004). Socio-cultural influences on Chinese women’s attendence for cervical cancer screeening. Journal of Advanced Nursing, 46: 1, 42-52.
• 16.Jennings-Dozier K, Lawrence D (2000). Sociodemographic predictors of adherence to annual cervical cancer screening in minority women. Cancer Nursing, 23: 5, 350-356.
• 17.Johnson G, Orbell S, Crombie I, Robertson A, Kenicer M (1996). Women’s preferences for cervical screening: who, where and when. Health Education Journal, 55: 84-91.
• 18.Kelly P T (1979) Breast self-examination: Who does them and why. J Behav Med, 2: 31-38.
• 19.Lookwood-Rayermann S (2004). Characteristics of participation in cervical cancer screening. Cancer Nursing, 27: 5, 353-363.
• 20.Lovejoy N C, Jenkins C, Wu T ve ark (1989). Developing a breast cancer screening program for Chinese american women. Oncol Nurs Forum, 16: 181-187.
• 21.Lu Z J (1995). Variables associated with breast self examination Chinese women. Cancer Nursing, 18: 1, 29-34.
• 22.Mandelblatt J S, Gold K, O’Malley A S ve ark (1999). Breast and serviks cancer screeening among multietnic women: role of age, health and source of care. Prev Med, 28: 4, 418-425.
• 23.Mete S (1994). Jinekolojik muayeneye gelen kadınlarda oluşan anksiyeteye hemşirelik yaklaşımının etkisi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara
• 24.Özcan S (1991). Kadın hastalıkları polikliniğine gelen kadınların muayeneye ilişkin düşünce ve beklentileri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara
• 25.Özmen D (2004). Sağlık inanç modeli yaklaşımı ile servikal kanserin erken tanısına ilişkin tutumlara yönelik ölçek çalışması. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış doktora tezi, İzmir
• 26.Rutledge D N (1987). Factors related to women’s practice of breast self-examination. Nursing Research, 36: 117-121.
• 27.Secginli S, Nahcivan N O (2004). Reability and validity of the breast cancer screening belief scale among Turkish women. Cancer Nursing, 27: 4, 287-294.
• 28.Smith R A, Cokkinides V, Eyre H J (2003). American Cancer Society guidelines for the early detection of cancer, CA Cancer J Clin, 53: 27-43.
• 29.Thomas E C (2004). African American women’s breast memories, cancer beliefs and screening behaviors. Cancer Nursing, 27: 4, 295-302.
• 30.Tuncer S (2000). Jinekolojik kanserlerde tarama. Hacettepe Tıp Dergisi, 31: 2, 113- 120.
• 31.Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z (2004). Hemşirelik öğrencilerinin kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi ve uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi; 7 (1): 33-41.
• 32.Watts T, Merrell J, Murphy F, Williams A (2004). Breast health information needs of women from minority ethnic groups. Journal of Advanced Nursing; 47(5): 526-535.