Tip 1 Diyabette Damgalama İçin Bir Model Önerisi: Roy Adaptasyon Modeli

Yıl 2023, Cilt: 39 Sayı: 1, 125 - 133, 27.04.2023

Ece Mutlu Satıl , Şeyda Dülgerler

https://doi.org/10.53490/egehemsire.959852

Öz

Tip 1 Diyabet, bireyleri hem fizyolojik hem de psikososyal boyutta etkileyen kronik bir hastalıktır. Son yıllarda Tip 1 Diyabet ile ilgili dikkat çeken psikososyal sorunlardan bir tanesi de damgalamadır. Tip Damgalamanın nedenleri ve sonuçlarının, damgalamaya adaptasyonu etkileyen bir uyaran oldukları düşünülmektedir. Bu uyaranlar karşısında bireyler baş etme mekanizmalarını kullanmaktadır. Tip 1 Diyabette damgalama bireylerin metabolik kontrolün kötüleşmesine, benlik kavramında rahatsızlığa, okul, iş ve aile yaşamındaki değişikliklere ve sosyal ilişkilerde bozulmaya neden olmaktadır. Uyaranlar ile baş etmeye çalışırken ortaya çıkan davranışlar bireyin fizyolojik, benlik kavramı, rol fonksiyonu ve karşılıklı bağlılık alanlarında görülmektedir. Bu davranışlar bireyin damgalamaya adaptasyon sürecine göre değişiklik göstermektedir. Etkili ve adaptif davranışlar damgalamaya uyumu sağlar. Tip diyabette damgalama ve roy adaptasyon modelinin alanlarındaki benzerlik olduğu görülmektedir. Bu noktada, hemşirelerin, bireylerin deneyimledikleri damgalamaya adaptasyon sürecinde Roy Adaptasyon Modelini doğrultusunda hemşirelik bakımı gerçekleştirebilecekleri düşünülmüştür. Bu özden hareketle, Tip 1 Diyabette damgalama Roy Adaptasyon Modeli doğrultusunda ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Roy adaptasyon modeli, hemşirelik, model, tip 1 diyabet

A Model Proposal for Stigma In Type 1 Diabetes: Roy Adaptation Model

Öz

Anahtar Kelimeler

Roy adaptation model, nursing, model, type 1 diabetes

Kaynakça

• Abdoli, S., Abazari, P., & Mardanian, L. (2013). Exploring diabetes type 1-related stigma. Iran J Nurs Midwifery Res, 18(1), 65–70.
• Altundağ, S. (2018). Tip 1 diyabetli çocukların hastalığa uyumunda eğitimin ve sosyal desteğin etkisi. Pamukkale Tıp Dergisi, 11(2), 137–144. https://doi.org/10.5505/ptd.2017.90958
• American Diabetes Association. (2013). Standards of medical care in diabetes - 2013. Diabetes Care, 36(SUPPL.1), S11–S66. https://doi.org/10.2337/dc13-S011
• Artuvan, Z., Hem, U., & Yurtsever, S. (2020). Tip 1 Diyabetli Adölesanların Benlik Saygısının Diyete Uyumla İlişkisi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2020, 5(1), 1–5.
• Bal Yılmaz, H., Taş, F., Yavuz, B., & Erol, H. (2011). Tip 1 Diyabetli Adolesanlarm Sosyal Destek Düzeylerinin Belirlenmesi. Dirim Tıp Gazetesi, 86(1), 13–19.
• Brazeau, A. S., Nakhla, M., Wright, M., Henderson, M., Panagiotopoulos, C., Pacaud, D., … Dasgupta, K. (2018). Stigma and its association with glycemic control and hypoglycemia in adolescents and young adults with type 1 diabetes: Cross-sectional study. Journal of Medical Internet Research, 20(4), e151. https://doi.org/10.2196/jmir.9432
• Browne, J. L., Ventura, A. D., Mosely, K., & Speight, J. (2017). Measuring Type 1 diabetes stigma: development and validation of the Type 1 Diabetes Stigma Assessment Scale (DSAS-1). Diabetic Medicine, 34(12), 1773–1782. https://doi.org/10.1111/dme.13507
• Browne, J. L., Ventura, A., Mosely, K., & Speight, J. (2014). “I’m not a druggie, I’m just a diabetic”: a qualitative study of stigma from the perspective of adults with type 1 diabetes. BMJ Open, 4(7), 1–10. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2014-005625
• Çakir, S., Saǧlam, H., Özgür, T., Eren, E., & Tarim, Ö. (2010). Tip 1 diyabetli çocuklarda glisemik kontrolü etkileyen faktörler. Guncel Pediatri, 8(1), 7–19.
• Capistrant, B. D., Friedemann-Sánchez, G., & Pendsey, S. (2019). Diabetes stigma, parent depressive symptoms and Type-1 diabetes glycemic control in India. Social Work in Health Care, 58(10), 919–935. https://doi.org/10.1080/00981389.2019.1679321
• Çatal, E., & Dicle, A. (2014). <Teori-Araştırma> Bileşeni: Roy’un Uyum Modeli Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 7(1), 33–45.
• Çelik, S., Kelleci, M., Avcı, D., & Temel, E. (2015). Tip 1 Diyabetli Genç Yetişkinlerin Hastalığa Psikososyal Uyumları ve Stresle Başaçıkma Tarzları. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 23(2), 105. https://doi.org/10.17672/fnhd.69115
• Commissariat, P. V, Kenowitz, J. R., Trast, J., Heptulla, R. A., & Gonzalez, J. S. (2016). Developing a Personal and Social Identity With Type 1 Diabetes During Adolescence : A Hypothesis Generative Study. Qualitative Health Research, 26(5), 672–684. https://doi.org/10.1177/1049732316628835
• Edgar, K. A., & Skinner, T. C. (2003). Illness representations and coping as predictors of emotional well-being in adolescents with type 1 diabetes. Journal of Pediatric Psychology, 28(7), 485–493. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsg039
• Firmin, R. L., Luther, L., Lysaker, P. H., Minor, K. S., & Salyers, M. P. (2016). Stigma resistance is positively associated with psychiatric and psychosocial outcomes: A meta-analysis. Schizophrenia Research, 175(1–3), 118–128. https://doi.org/10.1016/j.schres.2016.03.008
• Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Gredig, D., & Bartelsen-Raemy, A. (2017). Diabetes-related stigma affects the quality of life of people living with diabetes mellitus in Switzerland: implications for healthcare providers. Health & Social Care in the Community, 25(5), 1620–1633. https://doi.org/10.1111/hsc.12376
• Hains, A. A., Berlin, K. S., Davies, W. H., Smothers, M. K., Sato, A. F., & Alemzadeh, R. (2007). Attributions of Adolescents with Type 1 Diabetes Related to Performing Diabetes Care around Friends and Peers : The Moderating Role of Friend Support. Journal of Pediatric Psychology, 32(5), 561–570.
• Hakkarainen, P., Moilanen, L., Hänninen, V., Heikkinen, J., & Räsänen, K. (2016). Work-related diabetes distress among Finnish workers with type 1 diabetes: A national cross-sectional survey. Journal of Occupational Medicine and Toxicology, 11(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/s12995-016-0099-4
• Hansen, U. M., Olesen, K., & Willaing, I. (2020). Diabetes stigma and its association with diabetes outcomes: a cross-sectional study of adults with type 1 diabetes. Scandinavian Journal of Public Health, 48, 855–861. https://doi.org/10.1177/1403494819862941
• Hansen, U. M., Skinner, T., Olesen, K., & Willaing, I. (2019). Diabetes distress, intentional hyperglycemia at work, and glycemic control among workers with type 1 diabetes. Diabetes Care, 42(5), 797–803. https://doi.org/10.2337/dc18-1426
• Hapunda, G., Abubakar, A., van de Vijver, F., & Pouwer, F. (2015). Living with type 1 diabetes is challenging for Zambian adolescents: Qualitative data on stress, coping with stress and quality of care and life. BMC Endocrine Disorders, 15(1), 1–12. https://doi.org/10.1186/s12902-015-0013-6
• Hess, R., & Mctigue, K. (2008). Living With Diabetes. The Diabetes Educator, 34(6), 1004–1012. https://doi.org/10.1177/0145721708327304
• Ho, J., Lee, A., Kaminsky, L., & Wirrell, E. (2008). Self-concept, attitude toward illness and family functioning in adolescents with type 1 diabetes. Paediatrics and Child Health, 13(7), 600–604. https://doi.org/10.1093/pch/13.7.600
• Holmes-Truscott, E., Ventura, A. D., Thuraisingam, S., Pouwer, F., & Speight, J. (2020). Psychosocial moderators of the impact of diabetes stigma: Results from the second diabetes miles – australia (miles-2) study. Diabetes Care, 43(11), 2651–2659. https://doi.org/10.2337/dc19-2447
• Huston, S. A., Blount, R. L., Heidesch, T., & Southwood, R. (2016). Resilience, emotion processing and emotion expression among youth with type 1 diabetes. Pediatric Diabetes, 17(8), 623–631. https://doi.org/10.1111/pedi.12347
• International Diabetes Federation. (2019). Advocacy guide to the IDF Diabetes Atlas Ninth edition 2019 (9th Ed.).
• Irani, M. D., Abdoli, S., Parvizy, S., Fatemi, N. S., & Amini, M. (2015). Breaking stigma within us: the role of people with type 1 diabetes in overcoming diabetes-related stigma. International Journal of Diabetes in Developing Countries, 35(Suppl 2), 264–270. https://doi.org/10.1007/s13410-015-0358-4
• Lee, S.-M., Lim, L. C., & Koh, D. (2015). Stigma among workers attending a hospital specialist diabetes clinic. Occupational Medicine, 65(1), 67–71. https://doi.org/10.1093/occmed/kqu150
• Link, B. G., & Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing stigma. Annu. Rev. Sociol, 27, 363–385. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.27.1.363
• Major, B., & O’Brien, L. T. (2005). The Social Psychology of Stigma. Annual Review of Psychology, 56(1), 393–421. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070137
• Melo, M., Dantas, M., Costa, S., Wanessa, J., & Katherinne, I. (2015). Roy Adaptation Model : integrative review of studies conducted in the light of the theory. Revista Da Rede de Enfermagem Do Nordeste, 16(1), 132–140. https://doi.org/10.15253/2175-6783.2015000100017
• Nishio, I., & Chujo, M. (2017). Self-stigma of Patients with Type 1 Diabetes and Their Coping Strategies. Yonago Acta Medica, 60, 167–173.
• Öz, R., Bal Yılmaz, H., & Akçay, N. (2009). Tip 1 diyabetli çocuklarda benlik saygısını etkileyen faktörler. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 330–338.
• Pektekin, Ç. (2013). Sister Calista Roy ve Adaptasyon Kuramı. Içinde: Ç. Pektekin (Ed.), Hemşirelik Felsefesi: Kuramlar-Bakım Modelleri ve Politik Yaklaşımlar (1. Baskı, sf. 111–118). İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.
• Rassart, J., Luyckx, K., Berg, C. A., Bijttebier, P., Moons, P., & Weets, I. (2015). Psychosocial functioning and glycemic control in emerging adults with Type 1 diabetes: A 5-year follow-up study. Health Psychology, 34(11), 1058–1065. https://doi.org/10.1037/hea0000212
• Roy, C. (2011a). Extending the Roy Adaptation Model to Meet Changing Global Needs. Nursing Science Quarterly, 24(4), 345–351. https://doi.org/10.1177/0894318411419210
• Roy, C. (2011b). Research Based on the Roy Adaptation Model : Last 25 Years. Nursing Science Quarterly, 24(4), 312–320. https://doi.org/10.1177/0894318411419218
• Roy, C., & Andrews, H. A. (1999). The Roy Adaptation Model (3th ed). New Jersey: Prentice Hall.
• Roy, C., & Zhan, I. (2010). Sister Callista Roy’s Adaptation Model. In M. E. Parker & M. C. Smith (Eds.), Nursing Theories and Nursing Practice (3rd. Ed.). F.A. Davis Company.
• Schabert, J., Browne, J. L., Mosely, K., & Speight, J. (2013). Social stigma in diabetes: A framework to understand a growing problem for an increasing epidemic. Patient, 6(1), 1–10. https://doi.org/10.1007/s40271-012-0001-0
• Stuckey, H. L., Mullan-jensen, C. B., Piana, N., Vallis, M., Skovlund, S. E., & Peyrot, M. (2014). Personal accounts of the negative and adaptive psychosocial experiences of people with diabetes in the second diabetes attitudes , Wishes and needs ( DAWN2 ) study. Diabetes Care, 37(9), 6–9. https://doi.org/10.2337/dc13-2536
• Sunay Ertem, G. (2019). Tip 1 diyabetli ergenlerin hastalığa uyumunda roy adaptasyon modeline temellendirilmiş eğitimin etkisi. Balıkesir Üniversitesi.
• Tosun, Ö., & Kadiroğlu, T. (2016). Tip I diyabetes mellitusu olan adölesanın insülin pompası uyum sorunlarının çözümünde model kullanımı: roy adaptasyon modeli. Sağlık Bilimleri Dergisi, 25(3), 1–5.
• Uzun, Ş. (2017). Sister Calista Roy: Adaptasyon Modeli. Içinde A. Karadağ, N. Çalışkan, & Z. Göçmen Baykara (Ed.), Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1. Baskı, sf. 369–442). İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık.
• Van Brakel, W. H. (2006). Measuring health-related stigma—A literature review. Psychology, Health & Medicine, 11(3), 307–334. https://doi.org/10.1080/13548500600595160
• Velioğlu, P. (2012). Adaptasyon Kuramı. Içinde P. Velioğlu (Ed.), Hemşirelikte Kuram ve Kavramlar (2. Baskı, sf. 364–394). İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık.
• Wens, J., Nicolucci, A., Kalra, S., Kulzer, B., Benedetti, M. M., Piana, N., … Group. (2013). Societal discrimination and emotional well-being in people with diabetes: Results from DAWN2. Retrieved from DAWN2 website: http://www.dawnstudy.com/content/dam/Dawnstudy/AFFILIATE/www-dawnstudy-com/Home/DAWN2/Documents/Wens%2C-J-et-Al%2C-2013-Societal-discrimination-and-emotional-well-being-in-PWD-Results-from-DAWN2.pdf
• Whittemore, R., & Roy, S. C. (2002). Adapting to Diabetes Mellitus : A Theory Synthesis. Nursing Science Quarterly, 15(4), 311–317. https://doi.org/10.1177/089431802236796
• Zoffmann, V., Vistisen, D., & Due-Christensen, M. (2014). A cross-sectional study of glycaemic control, complications and psychosocial functioning among 18- to 35-year-old adults with Type 1 diabetes. Diabetic Medicine, 31(4), 493–499. https://doi.org/10.1111/dme.12363