Tarihi Kıyı Yerleşimlerinde İklim Değişikliği Etkilerine Karşı Koruma Stratejileri: Kuşadası Kaleiçi Örneği

Yıl 2025, Sayı: 128, 88 - 99, 23.09.2025

Süleyman Burçak Çikikçi , Hülya Yüceer , Alper Baba

Öz

Tarihî kıyı yerleşimleri, iklim değişikliğinin etkilerine karşı yüksek hassasiyet göstermekte olup, bu alanlara yönelik koruma stratejilerinin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, kayıp ve zararların önlenmesi ile iklim değişikliğine uyum başlıkları çerçevesinde, Kuşadası Kaleiçi’ndeki yapıların mevcut risk durumları, miras değerleri ve iklim değişikliği kaynaklı riskleri değerlendirilerek bir kırılganlık analizi gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, yönetimsel düzeyde ile alan ve yapı ölçeğinde uygulanabilecek koruma stratejileri geliştirilmiş ve müdahale önceliklendirmesi yapılmıştır. Çalışma, değişen iklim koşullarına uyum sürecinde benzer nitelikteki kıyı yerleşimlerine örnek teşkil etmekte ve yerel ölçekte yürütülecek koruma çalışmalarına yol gösterici bir çerçeve sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

iklim değişikliği , risk analizi , kültürel miras , tarihi kıyı yerleşimleri , koruma stratejileri , kuşadası

Kaynakça

• AFAD. (2021). Aydın İl Afet Risk Azaltma Planı. Aydın. Erişim tarihi 2 Eylül 2025, http://www.aydin.gov.tr/kurumlar/aydin.gov.tr/IcSite/yikob//dosyalar/Aydin_IRAP.pdf
• Akçakaya, A., Sümer, U. M., Demircan, M., Demir, Ö. vd. (2015). Yeni senaryolar ile Türkiye iklim projeksiyonları ve iklim değişikliği. Ankara: Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
• Akyüz Levi, E. (2008). Kuşadası Evlerinde Cephe Ögeleri ve Çevre Yerleşimlerle Karşılaştırmalı Değerlendirmesi. A. G. Şerifoğlu (Ed.), Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu II içinde (ss. 369–378). Kuşadası Belediyesi.
• Alphan, H. ve Coşkun Hepcan, Ç. (Ed.). (2019). İklim değişikliğine dirençli kentler için bir çerçeve: Yeşil odaklı uyarlama kılavuzu. İzmir Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve Peyzaj Araştırmaları Derneği (PAD).
• Aydın Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü. (2021). Aydın İli 2020 Yılı Çevre Durum Raporu. T.C. Aydın Valiliği Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü. Aydın. Erişim tarihi 25 Ağustos 2025, https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/aydin_2020_-cdr-son-20211125091633.pdf
• Baykara, T. (2001). Kuşadası’nın bir Osmanlı devri yerleşmesi olarak temel özellikleri. A. G. Şerifoğlu (Yay. Haz.), Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu içinde (ss. 229-232). Kuşadası Belediyesi.
• Bektaş, C. (1987). Kuşadası evleri. İstanbul: Bektaş Mimarlık Mühendislik.
• Belen, N. (2011). Kuşadası şehri: Ortaya çıkışı ve tarihi. Aydın: Aydın İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• CEN. (2012). UNI EN 16096: Conservation of cultural property - Condition survey and report of built cultural heritage. (Standard no: EN 16096:2012). European Committee for Standardization.
• Çıkıkçı, S. B. (2023). Conservation strategies against climate change effects on coastal historic settlements: The case of Kuşadası citadel [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
• Erbach, T. (2025). Using cultural heritage in climate adaptation: Fields of application and functions. WIREs Climate Change, 16(4), e70011.
• Gençer, C. İ. (2017). Kültürel mirasın korunmasında iklim değişikliğinin oluşturduğu tehditler. Mimar.ist, 58, 24-30.
• Gençer, C. İ. (2018). Utilizing cultural heritage for climate change adaptation strategies. 7th Global Conference on Global Warming, June 24-28, 2018 içinde. İzmir.
• Gençer, C. İ. (2022). İklim krizi ve kültürel mirasın korunması konusunda uluslararası yaklaşımlar. Mimar.ist, 75, 36-40.
• Guzman, P. ve Daly, C. (2025). Integrating cultural resources and heritage in climate action: A review of nine climate plans. Environmental Science & Policy, 171, 104127.
• Guzman, P. (2025). Cultural heritage in climate planning: An analysis of the Norwegian national climate documents and guidelines. Journal of Cultural Heritage, 74, 35-47.
• Günbey Şerifoğlu, A. G. (Ed.) (2000). Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu, 23-26 Şubat 2000. Kuşadası Belediyesi.
• Günbey Şerifoğlu, A. G. (Ed.) (2008). Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu II, 4-9 Kasım 2008. Kuşadası Belediyesi.
• Günbey Şerifoğlu, A. (2021). Güvercinada Kalesi UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesinde. Yerel Kimlik, 65, 32–39.
• Güney, İ. ve Somuncu, M. (2018). Kuşadası ilçesi’nde turizmin yaşam döngüsü: Mekânsal ve toplumsal öğeler üzerinden bir değerlendirme. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 101-116.
• ICOMOS. (2017). 19th General Assembly of ICOMOS New Delhi, India, 11-15 December 2017. Resolutions of the General Assembly. Erişim tarihi 20 Temmuz 2025, https://admin.icomos.org/wp-content/uploads/2019/12/GA2017_Resolutions_EN_20180206finalcirc.pdf
• ICOMOS. (2019). The future of our pasts: Engaging cultural heritage in climate action outline of climate change and cultural heritage. Charenton-le-Pont, France: ICOMOS. Erişim tarihi 20 Temmuz 2025, https://openarchive.icomos.org/id/eprint/2459/
• ICOMOS. (2021). Triennial scientific plan 2021–2024: Cultural heritage and climate action. ICOMOS. https://admin.icomos.org/wp-content/uploads/2023/02/ADCOM_Trienial_Scientific_Plan_EN.pdf
• IPCC. (2014). Climate change 2014 synthesis report. Intergovernmental panel on climate change. https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SYR_AR5_FINAL_full.pdf
• IPCC. (2018). Impacts of 1.5°C global warming on natural and human systems. Global Warming of 1.5°C: IPCC Special Report on Impacts of Global Warming of 1.5°C above Pre-industrial Levels in Context of Strengthening Response to Climate Change, Sustainable Development, and Efforts to Eradicate Poverty içinde (ss. 175–312). Cambridge: Cambridge University Press.
• Karaca, M. ve Nicholls, R. J. (2008). Potential implications of accelerated sealevel rise for Turkey. Journal of Coastal Research, 24(2), 288–298.
• Kuşadası Belediyesi, Kutluay, S. (1994). Plan Tadilatları. Kuşadası/Aydın Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı 1/1000. Kuşadası Belediyesi.
• Kuşadası Ticaret Odası (KUTO). (2011). Dünyada ve Türkiye’de kruvaziyer turizmi ve Kuşadası Limanı. Erişim tarihi 2 Eylül 2025, https://kuto.org.tr/site/assets/files/1581/kruvaziyer_turizmi_ve_kusadasi_limani_raporu.pdf
• Nicholls, R. J. ve Hoozemans, F. M. J. (1996). The Mediterranean: Vulnerability to coastal ımplications of climate change. Ocean and Coastal Management, 31(2-3), 105-132.
• Reimann, L., Vafeidis, A. T., Brown, S., Hinkel, J., Tol, R. S. J. (2018). Mediterranean UNESCO World Heritage at Risk from Coastal Flooding and Erosion Due to Sea-Level Rise. Nature Communications, 9, 4161.
• Rowland, M. J. (1992). Climate change, sea-level rise and the archaeological record. Australian Archaeology, 34(1), 29-33.
• Rowland, M. J. (1999). Accelerated climate change and Australia’s cultural heritage. Australian Journal of Environmental Management, 6(2), 109–118.
• Saraç, M. (Ed.). (2010). Kuşadası envanteri. Kuşadası Belediyesi Yayınları.
• Secchi, M. (2018, 18 Ekim). Venice is one of the most-threatened cultural sites in Europe according to UNESCO, [Fotoğraf]. Artnet. Getty Images. Erişim tarihi 1 Eylül 2025, https://news.artnet.com/art-world/unesco-world-heritage-climate-change-1375174
• Selvi, M., N. (2023). Aydın, Kuşadası 65 ada - 20L-IVA pafta - 21 parselde bulunan Paşolar Evi Rölöve Raporu. Buon’arte Mimarlık [Yayınlanmamış teknik rapor].
• Sesana, E., Gagnon, A. S., Ciantelli, C., Cassar, J. A., Hughes, J. J. (2021). Climate change impacts on cultural heritage: A literature review. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 12(4), e710.
• TÜDAV (Türk Deniz Araştırmaları Vakfı). (2012). Türkiye’de iklim değişikliği ve kültürel mirasın korunması çalıştayı 2012. Erişim tarihi 2 Eylül 2025, https://tudav.org/calismalar/iklim-degisikligi/turkiyede-iklim-degisikligi-ve-kulturel-mirasin-korunmasi-calistayi/
• UNESCO. (2007). Climate change and world heritage: Report on predicting and managing the impacts of climate change on world heritage and strategy to assist state parties to implement appropriate management responses. World Heritage Reports 22. Erişim tarihi 2 Eylül 2025, https://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-474-1.pdf
• Viles, H. A. (2002). Implications of future climate change for stone deterioration. Geological Society, London, Special Publications, 205, 407–418.
• Yıldırım, A. E. (2011). Kentsel koruma projelerinde aktörlerin örgütlenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. E. ve Gençer, C. İ. (2021). Türkiye kıyılarında deniz seviyesinin yükselmesinin kültürel mirasa potansiyel etkileri. B. Salihoğlu ve B. Öztürk (Ed.), İklim değişikliği ve Türkiye denizleri üzerine etkileri içinde (ss. 245-255). İstanbul: ODTÜ Yayıncılık.
• Yönetken, E. E. (2018). Evaluation of current conservation activities in Kuşadası urban site [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü.