Ideological Attitudes on Folklore Studies of Iranian Turks

Yıl 2022, , 55 - 71, 30.06.2022

Seçkin Sarpkaya

https://doi.org/10.32449/egetdid.1105453

Öz

İran Türklerinin Halk Bilimi Çalışmalarında İdeolojik Tutumlar

Öz

Halk bilimi disiplini başlangıcından günümüze ideolojik tutumlarla yan yana olmuştur. Bu durum bazen halk biliminin incelediği topluluk olan halk ve halkın üretimlerinden hareketle nesnenin tabiatı gereği, bazen de halk bilimi araştırmacılarının düşüncelerinden hareketle ortaya çıkmıştır. Halk bilimi araştırmacıları belli dönemlerde halk bilimine yönelme amaçlarına göre halk bilgisi ürünlerine yönelik ideolojik yaklaşımlara sahip olmuşlardır. Bu yaklaşımlar da halkın ve halk bilimcinin yaşadığı coğrafya, dönem ve siyasi duruma göre şekillenmiştir. Halk biliminin ideolojiyle ilişkisi dünyada, Türkiye’de ve Türk Dünyası’nın farklı bölgelerinde benzer bir şekilde ilerlemiş, halk bilgisi ürünleri millî kimliğin aracı olarak görülmüş, kimi zaman sansürlenmiş, kimi zaman da farklı ideolojilerin söylem araçlarına dönüşmüştür. Son tahlilde halk bilgisi ürünlerinin ideolojik yönünün değişkenliği ve halk bilimcinin içinde bulunduğu konum ve dünya görüşü halk bilimi ve ideoloji ilişkisini etkilemiştir. Halk biliminin ideolojiyle ilişkisi İran Türkleri tarafından İran’daki Azerbaycan Türklerinin halk bilgisi ürünlerine yönelik yapılan araştırmalarda kendini göstermektedir. İran Türkü araştırmacılar halk bilgisini millîlik, kimlik, geçmiş, tarih gibi kavramlarla algılamış ve açıklamışlardır. Bu çalışmada İran Türkü araştırmacıların bu algı ve söylemleri ideolojik halk bilimi kuramına göre açıklanmıştır. İlk olarak kuramsal yaklaşım hakkında bilgi verilip halk biliminin ideolojiyle ilişkisine değinilmiştir. Ardından İran Türklerinin milliyetçiliğine kısaca değinilip İran Türkü araştırmacılar tarafından yayımlanan çalışmalardaki millîlik vurguları tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk bilimi, halk bilgisi, araştırmacı, ideoloji, İran Türkleri

Kaynakça

• Abbasî, K. (1387/2008a). Elbilimi’nin Sözü, Neden 21’ci yüz İllikde Folklor. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (1), 1-2.
• Abbasî, K. (1387/2008b). Folklorun Özellikleri. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (2), 3-5.
• Abbasî, K. (1392/2013). Latifeha, Menab-ı Tenz. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (54-55), 43-51.
• Âryenpûr, Y. (2019). Halk Bilimi (Folklor). Serpil Yıldırım (Çev.). M. Öcal Oğuz vd. (Ed.), Dünya Halk bilimi Çalışmaları Tarihi (s. 221-242) Ankara: Geleneksel.
• Atsız Gökdağ, B. & Doğan, T. (2016). İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ.
• Ayrımlu, C. (1385/2006). Folklorumuzu Araşdırıb, Toplamak Yolunda Olan Çetinlikler. Dilmac, (25-27), 111-113. Bars, M. E. (2017). İdeolojik Halk Bilimi Kuramı’na Göre Ziya Gökalp’in Masalları. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 183-200.
• Çeribaş, M. (2012). Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Çalışmalarında İdeolojik Yaklaşımlar, Er Soltonoy Destanı Örneği. Turkish Studies, (7/1), 753-780.
• Dorson, R. M. (2011). Günümüz Folklor Kuramları. Selcan Gürçayır ve Yeliz Özay (Çev.). Ankara: Geleneksel.
• Ekici, M. (2013). Halk Bilgisi (folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
• Ekici, M. & Sarpkaya, S. (2021). Tebrizli İran Türklerinde Masal Anlatıcısı Tipolojisi ve Kültürel Kimlik. Millî Folklor, (130), 58-69.
• Ersoy, R. (2013). Folklor Çalışmalarının 100. Yılında Folklor-Milliyetçilik İlişkisi Üzerine Bazı Düşünceler. Millî Folklor, (99), 51-62.
• Eşrakî, M. (1388/2009). Azerbaycan Ağız Edebiyatı (Edebiyate Şifaheye Azerbaycan). Yayın Yeri Yok.
• Ferehmendi, E. (1394/2015). Folklor ve Uşaklar. Elden Folklor Örnekleri ve Araşdırmaları, (1), 65-76
• Ferehmendi, E. (1399/2020). Azerbaycan Nağılları. Azerbaycan Elbilimi Dergisi Nağıllar (Özel Sayı 5), (125), 3-7.
• Gürçayır Teke, Selcan. (2020). Türk Halk Biliminde Derleme Çalışmalar, Tartışmalar. Ankara: Geleneksel.
• Güneyli, H. M. (1392/2013). Atasözleri, Meseller, Deyimler. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (61-62), 109-118.
• Güneyli, H. M. (1393/2014). Folklor (Elbilimi / Elbilgisi) Ne Demekdir? Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (65-66) 18-22.
• Halefizengir, A. M. (1392/2013). Germi Oyunları 1. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (59), 16- 33.
• Heyet, C. (1367/1988). Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyatı. Tahran: Çap Kavyan.
• İmani, B. (1385/2006). Azerbaycan El Edebiyatı, Siyasi-İctimai Düşüncenin Aynası. Dilmac, (25-27), 76-79.
• İmani, B. & Rehimzad Ferci, E. (1386/2007). Çap Olmamış Nağıllar. Tebriz: Ahter.
• Kafkasyalı, A. (2009). İran Türk Âşıkları ve Millî Kimlik. Erzurum: Salkımsöğüt.
• Kerimi, M. (1382/2003). Azerbaycan Nağılları. El Dili ve Edebiyatı, (7), 72-74.
• Kerimi, M. (1399/2009). Edebiyâte Şifâheye Azerbaycan. Tahran: Kander Hat.
• Makdem, M. A. (1392/2013). Milli Musiki Sanatımızın Önemli Kolu Olan Folklorik Mahnıların Korunması. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (56), 2-7.
• Mecazi, A. (1387/2010). Şancan Folklor-Edebiyat. Tahran: Endişeye Nev.
• Mecidzade, H. (1392/2013). Atalar Sözü Hakda Bir Neçe Söz. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (59), 38- 40.
• Oğuz, M. Ö. (2010). Türkiye’de Mit ve Masal Çalışmaları veya Bir Olumsuzlama ve Tek-tipleştirme Öyküsü, Millî Folklor. (85), 36-45.
• Özdamar, F. (2012). Tebriz Âşık Şiirinde Tarihî Bir Direniş Sembolü, Babek. Millî Folklor, (96), 39-50.
• Öztürkmen, A. (2006). Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik. İstanbul: İletişim.
• Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım -Dresden ve Vatikan Nüshalarının Mukayeseli Bir İncelemesi-. İstanbul: Ötüken.
• Propp, V. (1997). Theory and History of Folklore. Ariadna Y. Martin vd. (Çev.). Minneapolis: University of Minnesota.
• Ramazanî, İ. (2015). İran’da Türk Milliyetçiliği Duruşu ve Traxtor İsyanı [Traxtor, Bir Traxtor Değildir]. Ramin Cabbarlı (Yay. Haz.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Razi, S. N. (1396/2017). Ön Söz, Elbilimi’miz, Manevi Mirasımız. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (92), 90-91.
• Sarı, Y. (2019). İran’da Bir Futbol Kulübü Traktor Sazi ve İran’daki Türk Kimliği. İstanbul: Kaknüs.
• Sarıkaya, Y. (2008). Tarihî ve Jeopolitik Boyutlarıyla İran’da Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken.
• Sarrafî, A. R. (1385/2006a). Azerbaycan Folklorşünaslığı. Dilmac, (21-22-23-24), 14-15.
• Sarrafî, A. R. (1385/2006b). Ferzane Adına Birinci Azerbaycan Folkloru Sempozyumunun Açılışında Ali Reza Sarrafî’nin Danışıgı. Dilmac, (25-26-27), 10.
• Sarrafî, A. R. (1385/2006c). İran’da Türk Folklorşünaslığı. Dilmac. (21-22-23-24), 17-22.
• Sarrafi, A. R. (1389/2010). Folklor Dünyamızda Kadın Itrı. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (27), 4-8.
• Sarrafî, A. R. (1393/2014a). Folklor Mübahisleri 1 Folklor Nedir? Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (65-66), 2-6.
• Sarrafî, A. R. (1393/2014b). Folklor Mübahisleri 2 Folklor Ne Değildir? Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (67), 4-10.
• Sokolov, Y. M. (2009). Folklor, Tarih ve Kuram. Yerke Özer (Çev.). Ankara: Geleneksel.
• Temur, N. (2011). Folklor ve İdeoloji (Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları 1917-1958). Ankara: TKAE.
• Yeganizade, P. (1389/2010). Bayatılar 1. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (21), 10-20.