Oniki Ada’da Geç Osmanlı Dönemi Kamu Yapıları Üzerine Değerlendirme

Yıl 2023, , 59 - 90, 26.06.2023

Merve Yıldırım Özbaş

https://doi.org/10.32449/egetdid.1179267

Öz

Bu çalışma, Menteşe Adaları ya da Dodecanesos adlarıyla da bilinen Oniki Ada grubunun, Tanzimat’ın ilanından 1912 İtalyan işgaline giden süreçte, Osmanlı imparatorluğundaki modernleşme hareketlerinden nasıl ve ne ölçüde etkilendiği; bu dönemde adaların Osmanlı yönetimi perspektifinden nasıl algılandığı sorularına odaklanmaktadır. Bu soruların yanıtı için, toplumsal olayların ve değişimlerin kendini görünür kıldığı bir alan olarak mimarlık, döneme dair önemli veriler sunar. Kamu yapılarına dair imar faaliyetlerinin incelenmesi ise devletin bölgedeki hâkimiyetinin yorumlanması ve adaların merkezle ilişkini tartışmak açısından önemlidir. Adaların Osmanlı dönemine dair yapılan çalışmalar incelendiğinde, genellikle Osmanlı Klasik Dönemi, Rodos ve Kos (İstanköy) adaları göze çarpmaktadır. Geç dönem Osmanlı mimarlığına dair çalışmalarda ise imar faaliyetleri kapsamında Sultan II. Abdülhamit dönemine (1876-1909) odaklanıldığı; ancak Oniki Ada grubunun kapsam dışı bırakıldığı görülmektedir. Bu çalışmada ise Osmanlı İmparatorluğunun Tanzimat sonrası dönemine odaklanılarak, Oniki Ada’daki imar faaliyetleri kamu yapıları kapsamında iki ana başlık altında incelenmiştir. İlk ana başlıkta, modernleşme hareketlerinin sonucu olarak ortaya çıkan yeni yapı tipleri; yönetim ve hizmet yapıları alt başlıklarında ele alınmıştır. Diğer ana başlıkta ise geçmişin yapı sözlüğünde mevcut olan cami ve kilise yapılarının bu dönemde adalar genelindeki durumu değerlendirilmiştir. Çalışmada ele alınan yapılar çeşitli nedenlerle günümüze ulaşamamıştır. Dönemin kamu yapılarına dair mevcut bilgilere, bu çalışmada ilk defa ele alınan Osmanlı arşiv belgelerindeki ayrıntıların da eklenmesiyle Oniki Ada’daki Osmanlı geç dönemi imar faaliyetleri için kapsamlı bir bakış sunulmuştur. Bu sayede adalar için hareketli gelişmelere tanık olunan süreçte, devletin Oniki Ada ile ilişkisine mimarlık tarihi perspektifinden ışık tutmak ve adalardaki imar faaliyetleri kapsamında yapılacak çalışmalara katkı sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

oniki ada, Cezayir-i Bahr-i Sefid, 19. yüzyıl kamu yapıları

Kaynakça

• Aydın,Önder, “Sultan II. Abdülhamit Dönemi Yapılarında İmparatoru/İmparatorluğu Temsil Eden Semboller”, Mimarlık, 364, 2012. Erişim 4 Mart 2022. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=378&RecID=2910
• Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, cilt I, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayıncılık, İstanbul 1989.
• Bilgi,Nejdet, “İstanköy Kazası Hakkında 1909-1910 Yıllarına Ait 12 Belge”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı II, 2016, s.93-124.
• Çelikkol, Zeki, İstanköy’deki Türk Eserleri ve Tarihçe, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,1990.
• Çelikkol, Zeki, Rodos’taki Türk Eserleri ve Tarihçe,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1986.
• Ekinci, Ekrem Buğra, “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Yeni Türkiye, Ocak-Şubat 2000, yıl: 6, sayı: 31, s. 764-773.
• Kolay, Emre, Osmanlı Yerel Yönetim Sisteminin Mimari Alana Yansıması: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Belediye Binaları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Konuk,Neval, Midilli, Rodos. Sakız ve İstanköy’de Osmanlı Mimarisi, Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, 2008.
• Koyuncu, Nuran; Yılmaz,Yasin, “Osmanlı'nın Son Yüzyılında Hukuk Düşüncesinin Dönüşümü ve Dönemin Başlıca Tartışma Konuları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 2018, 26 (2) ,s. 77-109 . DOI: 10.15337/suhfd.428157
• Konuk,Neval, “Tanzimat Sonrası Şekillenen Cezâir-i Bahr-i Sefid Vilâyet Merkezi Rodos Hükümet Konağı”, Art-Sanat Sayı 9, 2018, s.193-213.
• Ortaylı, İlber, “Söyleşi: Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları”, Mimarlık, sayı:203, 1984.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Kronik Kitap, İstanbul, 2019.
• Örenç, Ali Fuat, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada,Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2006. Özata, Safiye, İstanköy (Kos)’de Arşiv Belgelerine Göre Türk Devri Yapıları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• Özlü, Nilay, "II. Abdülhamid Döneminde Topkapı Sarayı Karakolhaneleri: Bilinenler ve Bilinmeyenler", Toplumsal Tarih 322, Ekim 2020, s. 52-60.
• Papuççular, Hazal, Türkiye ve Oniki Ada (1912-1947), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2020.
• Sarıyıldız, Gülden, "Karantina Meclisi'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri" Belleten, vol. 58, no. , 1994, s. 329-376.
• Taşkıran, Cemalettin, Ürkek Bir Siyasetin Tarih Önündeki Ağır Vebali, Oniki Ada, Hatalı Kararlar, Acı Kayıplar, Babıali Kültür Yayıncılığı, 6. Baskı, İstanbul, 2020.
• Turan, Ramazan, Cezâyir-i Bahr-i Sefid Vilâyeti’nde Eğitim Kurumları (1876-1909), Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Turan, Şerafettin, “Rodos ve 12 Ada’nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı”, Belleten, C.29/ S. 113, (1965), s.77-119.
• Yavuz, Hukusi, "Adliye Nezâreti", Tdv İslâm Ansiklopedisi, Erişim 28 Şubat 2020, https://islamansiklopedisi.Org.Tr/Adliye-Nezareti.
• Yıldırım,Kadir, Hukuksal ve Tarihsel Boyutuyla Oniki Ada ve Meis, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Yıldız,Özlem, “20. Yüzyılın Başlarında Rodos Adasında Deniz Ticareti”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi , 13 (26) , 2013, s.31-53. Erişim 4 Mart 2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25528/269297
• Url-1 Feridun Emecen, "İstanköy", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istankoy (27.02.2022).
• Url-2 http://ottoman.mfa.gov.tr/eser.aspx?g=4bd91fa8-adf3-4cdc-92d4-2ff96856fd0f