XIX. YÜZYIL SEYAHATNAMELERİNDE VE ASKERİ ANLATILARINDA TÜRKMENLERE ATFEDİLEN ATASÖZLERİ

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 2, 513 - 530, 01.10.2012

Didar Annaberdiyev

Öz

XIX. asrın başlarından itibaren Türkmen topraklarına gelen Batılı ve Rus seyyah- ların seyahatnamelerinde, daha sonraları ise Türkistan’ın işgal edilmesine katılan Rus asker ve subayların askeri anlatılarında Türkmen folkloruyla ilgili çeşitli ma- teryaller yer almaya başlamıştır. Bu eserlerde Türkmen atasözü olarak belirtilen atasözlerine de rastlanmaktadır. Bu makalede XIX. yüzyıl Avrupalı ve Rus seya- hatnamelerinde ve askeri anlatılarında kayıtlı bulunan, şimdiye kadar tespit edilmemiş ve ele alınmamış Türkmen atasözleri değerlendirilmiştir. Çalışmada Avrupalılara ait altı ve Ruslara ait beş eser incelenmiş; bu eserlerde toplamda yirmi sekiz, benzer olanları çıkartıldığında on iki atasözü tespit edilmiştir. Bu ata- sözlerinden yedi tanesi Türkmenlerin olumsuz karakter özellikleri olarak yağma- cı alışkanlıklarını yansıtmakla birlikte, söz konusu yaratmaların beş tanesinin dış kaynaklı olması ihtimali üzerinde durulmuştur. İnceleme sonucunda, kaynaklar- da geçen atasözlerinin Türkmenler arasında bilinmediği ve temel Türkmen atasö- zü kitaplarında bulunmadığı belirlenmiş; Türkmenlerin XIX. yüzyıl tarih bilgile- rinden ve çeşitli araştırmacıların görüşlerinden hareketle söz konusu atasözleri- nin Türkmenlerin o dönemde mücadele halinde bulunduğu komşu halklar olan İran Şahlığındaki Farslar ve Kürtler, Afgan Hanlığındaki Afganlılar, Hive ve Bu- hara Hanlıklarındaki Özbekler, Karakalpaklar ve Tacikler arasında ortaya çıkmış olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca seyyahların ve askerlerin geçtikleri gü- zergâhlar göz önünde tutulduğunda, bu atasözlerinin söz konusu halklardan öğ- renilmiş ve kaydedilmiş ihtimalinin kuvvetli olduğu kanısına varılmıştır. Tespit edilen atasözlerinin çoğunun özellikle Teke Türkmenlerini anlatmaya yönelik kullanıldığı belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: Türkmenler, atasözü, seyahatnameler, askerî anlatılar

Proverbs Attributed to Turkmens in the 19th Century Traveler and Military Narratives

Öz

and short after that in military reports, of which authors had been to the Turkmen land. Those studies contain Turkmen proverbs as well. This article deals with proverbs which were recorded in the 19th Century European and Russian traveler narratives and military reports. Those proverbs have not yet been studied. Six European and five Russian narratives were examined in this study, and twenty eight proverbs were detected. After eliminating similar ones, twelve proverbs remain. Seven of them emphasize unfavorable characteristics of the Turkmens by reflecting their predatory nature. Possibility five of them are of outsider origin, as questioned in this essay. Our research showed that the proverbs in question are not known by the Turkmens, nor recorded in basic Turkmen proverb books. After scanning sources of the 19th Century Turkmen history and referring to various researchers, we concluded that those proverbs were loaned from the neighboring peoples with which Turkmens were in struggle then, namely the Persians and Kurds as subjects of the Iran state, Afghans of the Afgan state, and Uzbeks, Tajiks and Karakalpaks who lived within the Hive and Bukhara khanates. Travel routes of the concerning authors, who quoted those proverbs, also inspired that they had learned them most probably from those neighboring peoples. Besides, our study indicated that most of the recorded proverbs were from the Teke Turkmens

Anahtar Kelimeler

Keywords: Keywords: Keywords: Turkmen, proverb, traveler narratives, military narratives