Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Türk-Kültür Öğelerinin Kullanımı

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 215 - 228, 27.06.2018

İskender Daşdemir , Saadet Tekin

Öz

GİRİŞ

Toplumdan ve toplumu
oluşturan bireylerin yaşamlarından bağımsız düşünülemeyen kültür bireylerin
hayatlarıyla iç içe hatta hayatlarının kendisidir. İnsanların hayatında varolan
yeme içme alışkanlıklarımdan tutun da eğlenme, giyim kuşam, cenaze, yas, alet, araç
gereç, mimari, edebi eser gibi insanların ortaya koydukları değerler bütünüdür
kültür (Eröz, 1969).
Kültür toplumun tamamının yaşantıları ve değerleriyle ilgilidir. Toplum olarak
olayları algılayışımız olaylar karşısında gösterdiğimiz reaksiyonlar, duygu,
düşünce, tutum ve değerlerimiz, inancımız, ekonomimiz, tarihimiz, dilimiz gibi
toplumsal yapıyı oluşturan öğelerin şekillenmesine yardımcı olan ve tüm
bunların kendisi olan kavramdır kültür (Talas, 2005).

Kültür hem toplumu
toplum yapan öğeleri oluştururken diğer yandan da tek tek bireylerin
hayatlarını etkileyerek toplumun kendisi olur çünkü toplumu oluşturan o
toplumda yaşayan bireylerdir. Toplumdaki bireylerin dil, din, inanç, giyim
kuşam, eğlence, araç gereç, mimari, gibi özellikleri toplumun özellikleri
haline gelir, toplum olmak milli birlik milli beraberlik için önemlidir
milletler birlikte beraberce yaşayabilmek için kendilerini bir arada tutan
öğeleri yani kültürlerini gelecek genç kuşaklara aktararak bu birlik ve
beraberliği garanti altına almış olurlar. Kültür aktarımı milletler için hayati
öneme sahiptir. Bu bağlamda kültür aktarımını yapmak var olmaktır bu varoluşu
milletler iki şekilde sağlarlar; birincisi eğitimdir eğitimle okul içinde ve
okul dışında ortak tarih, ortak bilinç, ortak coğrafya şuuru öğretilir ve genç
nesillerin içinde yaşadığı topluma uyum sağlayabilmesi için gerekli olan bilgi
beceri değer ve tutumlar verilir. İkincisi ise toplumda yaşanacak her şey için
ortak bir iletişim aracı yani toplumun tamamı için geçerli olan dildir (Güfta & Kan, 2011). Bu bağlamda
düşünüldüğünde hem eğitim hem de dil ile ilgili birinci dereceden yakın ve
ilgili olan materyal ders kitapları olmaktadır.

Ders kitapları
toplumun her kesimi tarafından anlaşılan ortak dili kullanan bir kültür
aracıdır. Sosyal bilgiler dersleri ilköğretimde hayat bilgisi dersinin devamı
niteliğinde olup en önemli amaçlarında birisi de bireyin toplumsallaşmasına
yardımcı olmak ve içinde yaşadığı topluma uyum sağlaması için gerekli bilgi ve
becerileri kazandırmaktır. Yeni sosyal bilgiler programın da, sosyal bilgilere
özgü amaçlara bakıldığında ders kitaplarının kültür aktarım amacıyla
kullanılmasına özgü özel amaçlar belirlenmiştir (M.E.B., 2018);

·        
Türkiye
Cumhuriyeti vatandaşı olarak vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve
kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, millî bilince sahip birer vatandaş
olarak yetişmeleri,

·        
 Atatürk ilke ve inkılaplarının, Türkiye
Cumhuriyeti’nin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrayıp
demokratik, laik, millî ve çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olmaları,

·        
Hukuk
kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların yasalar
önünde eşit olduğunu gerekçeleriyle bilmeleri,

·        
Türk
kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge ve süreçleri kavrayarak millî
bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi
gerektiğini kabul etmeleri,

·        
 Yaşadığı çevre ile dünyanın genel coğrafi
özelliklerini tanıyarak insan ile çevre arasındaki etkileşimi açıklamaları ve
mekânı algılama becerilerini geliştirmeleri,

·        
 Doğal çevrenin ve kaynakların sınırlılığının
farkına varıp çevre duyarlılığı içerisinde doğal kaynakları korumaya
çalışmaları ve sürdürülebilir bir çevre anlayışına sahip olmaları,

·        
 Doğru ve güvenilir bilgiye ulaşma yollarını
bilen bireyler olarak eleştirel düşünme becerisine sahip olmaları,

·        
Ekonominin
temel kavramlarını anlayarak kalkınmada ve uluslararası ekonomik ilişkilerde
millî ekonominin yerini kavramaları,

·        
Çalışmanın
toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin gerekli ve saygın olduğuna
inanmaları,

·        
Farklı
dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar, nesneler,
olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirlemeleri, değişim
ve sürekliliği algılamaları,

·        
Bilim
ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini
kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini bilinçli kullanmaları,

·        
Bilimsel
düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel
ahlakı gözetmeleri,

·        
 Toplumsal ilişkileri düzenlemek ve
karşılaştığı sorunları çözmek için temel iletişim becerileri ile sosyal bilimlerin
temel kavram ve yöntemlerini kullanabilmeleri,

·        
Katılımın
önemine inanmaları, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için görüşler
belirtmeleri,

·        
İnsan
hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, laiklik, cumhuriyet kavramlarının
tarihsel süreçlerini ve günümüz Türkiye’si üzerindeki etkilerini kavrayarak
yaşamını demokratik kurallara göre düzenlemeleri,

·        
Millî,
manevi değerleri ile evrensel değerleri benimseyerek erdemli insan olmanın
önemini ve yollarını bilmeleri,

·        
Ülkesini
ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık göstermeleri,

·        
Özgür
birer birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve
yeteneklerinin farkına varması amaçlanmaktadır.

 

Sosyal bilgiler dersine
özgü amaçlara bakıldığında amaçlarda bireylere topluma uyum sağlama adına
verilecek bilgi beceri değer ve tutumlara yer verildiği görülmektedir tüm bu
amaçları kazandırmada ise en önemli materyallerden birisi de ders kitaplarıdır
ders kitaplarında Türk kültür öğeleri verilerek gelecek kuşaklara kültür
aktarımı yapılmakta ve genç nesiller toplumun kültürünü benimseyerek topluma
uyum sağlayacaktır. Bu anlamda eğitimde ders kitapları özellikle sosyal
bilgiler ders kitapları toplumun birlik ve beraberliği için kültür aktarımında
önemlidir.

YÖNTEM

Bu araştırma, nitel araştırma
deseni benimsenerek gerçekleştirilmiştir. Veri toplama ve yorumlama sürecinde
nitel araştırma desenlerinden gerçek durum çalışması (Instrinsic Case Study)
olarak desenlenmiştir. Gerçek durum çalışmaları tek bir duruma odaklanan
çalışmalardır. Odaklanan durum başka durumlarla aynı temsil özelliğine sahip
olmasına rağmen kendi özelliği ve sıradanlığı içinde alınır ve değerlendirilir.
Gerçek durum çalışmalarında teori geliştirilmez ve soyut ve genel fenomenleri
açıklamak amaç edinilmez (Kaplan, 2013).

Çalışma
grubu

Bu nitel araştırmada katılımcılar,
maksimum varyasyon amaçlı olarak seçilmiştir. Araştırmada sosyal bilgiler
öğretmenlerinin sosyal bilgiler ders kitaplarında kullanılan türk kültür
öğelerine ilişkin görüşlerini etkileyebileceği düşünülen mezun olunan
üniversite bölümü, deneyim, farklı sınıf düzeylerinde derse verme vb.
varyasyonlar dikkate alınarak istekli katılımcılar belirlenmiştir. Örneklem
boyutu genelde fenomenoloji çalışmalarda 7-10 katılımcıdan oluşurken (Yıldırım
ve Şimşek, 2011); bu çalışma veri doygunluğuna ulaşabilmek için 13 sosyal
bilgiler öğretmeni ile yürütülmüştür.

Araştırmadaki
öğretmenler (Öğretmen –A, -B,-C, -D, -E, -F, -G, -H, -I, -J, -K, -L, -M) farklı
üniversitelerden mezun olup İzmir ilindeki farklı devlet okulunun farklı
düzeylerindeki sınıflarda derse girmekte (5. Sınıf, 6. Sınıf, 7. Sınıf, 8.
Sınıf ) olan ve eğitim fakültesinden mezun öğretmenlerdir. Öğretmenlerin
öğretim deneyimleri 5 ile 23 yıl olarak değişmektedir. Bütün öğretmenler farklı
zamanlarda öğrenme ve öğretim üzerine hizmet içi eğitimler almışlardır. Ders
verdikleri sınıflardaki sınıflarda ki öğrenci sayısı 20-34 arasında
değişmektedir.

Verilerin
toplanması

Veriler
araştırmacılar tarafından hazırlanan açık uçlu anket ile toplanmıştır. Anketinin
oluşturulmasında literatürden ve uzmanların görüşünden yararlanılmıştır. Toplam
üç uzman görüşü alınmış, 3 öğretmen ile ön deneme uygulaması
yapılmıştır. Ön deneme sonucunda bazı düzenlemeler yapıldıktan sonra forma son
şekli verilmiştir.

Verilerin
analizi

Araştırmada elde
edilen verilerin çözümlenmesinde, içerik analizi kullanılmıştır. Anketteki açık
uçlu sorulara verilen yanıtlar, bilgisayar ortamında yazıldıktan sonra içerik
analizi yapılmıştır. Analizde verilerin kodlanması, temaların bulunması,
kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması
aşamaları izlenmiştir.

Ham veriler normal
sayfa yapısında(alt, üst, sol sağ 2,5 cm) Times New Roman yazı karakterinde 12
punto ve 1,5 satır araladığında toplam 10 sayfa 2229 karakterden oluşmaktadır.
İki ayrı araştırmacının kodlaması Uyuşum yüzdesi “Güvenirlik = Görüş birliği /
(Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı) x 100” formülü kullanılarak hesaplanarak
uyuşum yüzdesi %81 tespit edilmiştir.

Araştırmanın
geçerliğini sağlamak amacıyla edilen bulgular, herhangi bir yoruma yer vermeden
ayrı başlıklar halinde, sık sık doğrudan alıntılara yer verilerek sunulmuştur.
Doğrudan alıntılar yapılırken öğretmenler Ö1, Ö2 … Ö13  şeklinde kodlanmıştır.

 

Bulgular

Çalışmanın bu
bölümünde öğretmenlere uygulanan açık uçlu görüşme soruları incelenmiş ve
sorulara alınan yanıtlar betimsel analiz yapılarak temalar ve temalara bağlı
olarak çıkan kodlar ile kodların frekansları verilmiştir. Görüşme sorularından
3 farklı tema çıkmıştır;1. Tema, sosyal bilgiler öğretmenleri için türk kültür
öğelerinin neler olduğu, 2. Tema, sosyal bilgiler öğretmenlerine göre sosyal
bilgiler ders kitaplarında yer alması gereken türk kültür öğeleri nelerdir, 3.
Tema ise sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan türk kültür öğeleridir.

Çalışma sonucunda
ortaya çıkan sosyal bilgiler öğretmenleri için türk kültür öğelerinin neler
olduğu 1. Temaya ilişkin bulgulara tablo1 de yer verilmiştir:

tema	kodlar	frekans
Sosyal Bilgiler Öğretmenlerine göre Türk-Kültür öğeleri	Törenler (dini,milli,askeri) Taşınabilir el sanatları (halı,kilim,dokuma) Askeri malz. (ok,yay,kılıç) Gelenek-görenek Giyim-kuşam Yeme-içme Din (Şamanizm,göktanrı) Dil Giyim-kuşam Hayvancılık (at) Tarih Otağı-çadır Müzik (kam,baksı,davul,zurna) Yuğ töreni Fıkra (Nasrettin hoca) bayrak	32 28 24 23 18 18 18 17 17 15 15 14 13 12 12 11

 

Sosyal bilgiler
öğretmeleri ile yapılan yapılandırılmış görüşme sonucunda sosyal bilgiler
öğretmenleri var olan türk kültür öğeleri arasında en fazla dini, milli,
askeri, düğün, şölenler, panayırlar (İslamiyet öncesi türk devleti) gibi
törenleri en fazla türk kültür öğesi olarak belirtmişlerdir (F:32). Sosyal
bilgiler öğretmenleri törenlerin dışında çoğunluklu olarak, halı, kilim, koşum
takımları, silah yapım malzemeleri, resim, nakkaşlık, minyatür sanatı,
oymacılık, kakmacılık, çinicilik, hat sanatı gibi taşınır-taşınamaz el
sanatlarını) (f:28) türk kültür öğesi olarak görmüşlerdir.  Sosyal bilgiler öğretmenlerinin en fazla
cevap verdikleri  bir diğer türk kültür
öğesi ise ok, yay, kılıç gibi askeri malzemelerdir (24).  Öğretmenleri türk kültür öğesi olarak en az
gödükleri öğeler ise yuğ törenleri (F:12), Fıkralar (F:12) ve bayrak (f:11)
tır. Sosyal Bilgiler Öğretmenlerine göre Türk-Kültür öğelerine ilişkin temaya
verilen örnek cevaplar şöyledir;

Ö3:
…….Otağı, yay, kılıç, çadır evet bunlar Türk kültür öğeleridir ama aynı zamanda
bayram törenleri, mutfak kültürü, eğitim kültürü sosyal yaklaşım sosyal
değerlerde kültürün bir parçasıdır. Ahlaki değerler üzerine kurulu olan her şey
örneğin Türk töresi gibi bunun yanı sıra adetler gelenek ve görenekler yani el
öpmek bile mesela bence Türk kültürünün bir öğesidir. Mutfakta pişirdiğimiz
yemek bile Türk kültürünün bence bir öğesidir. Giyim tarzımız bile dâhil
olabilir. Bunları somut birkaç örnek ile sınırlı tutamayız. Büyüklere saygı
göstermek bence genel anlamda Türk kültürünün bir öğesidir. Kadına duyulan
saygıyı da buna dâhil edebiliriz. Bence bunlar Türk kültürünün temelidir.

Ö7:
………giyim kuşam yeme içme konuları Türk mutfağı Türk müziği gibi bölümlerin
bulunmaktadır. Kültürü oluşturan dinsel kavramlardan ilki Şamanizm ve Şamanizm
felsefesi ve bunun getirdikleridir. Ö10: ….Bununla birlikte Gök tanrı inancı da
bir başka öğedir. coğrafya alanındaki özelliklere bağlı olarak Oluşan sosyal
hayatta hayvancılık faaliyetleri ve Askeri yapının kuvvetli olduğunu görüyoruz.
bunların yanında at Demir taşınabilir araç gereçler ve göçebe yaşam başka
öğelerdendir. bunların bir sonucu olarak pantolon ve gömlek Türk kültüründe yer
alan giysilerdendir. Hayvancılığın ticari faaliyet olması sonucu yemek kültürü
içinde et ağırlıklı bir beslenme ve hayvansal gıdalar öne çıkmaktadır. bir
başka Türk kültür öğesi ise davul zurna gibi müzik aletleri yer almaktadır.
Toplumsal hayattaki düğün törenleri bir başka öğedir. halı ve kilim
dokumacılığı bilhassa çadır kültürü Türk kültürü içinde olmazsa olmazdır

Ö12:
……Gelenekler görenekler, yemeklerimiz, bayramlarımız, ev döşeme tarzımız bizim
kültürümüzü yansıtır. Orta Asya Türk kültüründen örnek verirsek otağı, kılıç,
ok, yay, at binmek ve törenleri de sayabiliriz. …… El işleri, iğne oyası,
Anadolu’ya ait kıyafetlerdeki çiçek desenleri, halk oyunları; harmandalı, çayda
çıra, horon, zeybek, türküler, nazar boncuğu, yağlı güreş, cirit atmak da bizim
kültür öğelerimizdir.

 

 

Sosyal bilgiler
öğretmenlerine göre sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alması gereken türk
kültür öğeleri nelerdir, temasına ilişkin bulgular Tablo2 de şöyle verilmiştir

tema	kodlar	frekans
Sosyal Bilgiler Öğretmenlerine göre, Sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunması gereken türk-kültür öğeleri	Gelenek-görenek (folklör,çocuk sevgisi,misafirperverlik) Törenler (dini,milli,askeri) sanat Yönetim biçimi Dil Mimari Din Destan Askeri malzeme Giyim-kuşam Demir Tarih Askeri Müzik at	30 22 22 21 18 16 14 14 12 12 12 11 11 10 9

 

Sosyal bilgiler
öğretmenlerinin sosyal bilgiler ders kitaplarında (5.sınıf, 6. Sınıf, 7. Sınıf)
bulunması gereken türk kültür öğeleri temasında en fazla folklör, misavirperverlik,
çocuk sevgisi, el öpme kadına saygı, doğaya saygı gibi gelenek ve göreneklerin
(F; 30)ders kitaplarında yer almasını belirtmişlerdir. Bunun dışında dini,
milli, panayırları, ad koyma ve askeri törenleri (F;22) ile halı, kilim, çadır
dokumacılığı, oymacılık, kakmacılık, hat, minyatür, çinicilik, nakkaşlık gibi
taşınır-taşınamaz el sanatlarını ikinci sırada belirtmişlerdir. Bunların
dışında üçüncü olarak en fazla bulunması gereken türk kültür öğesi ise yönetim
biçimi (f;21) dir. Öğretmenleri ders kitaplarında bulunması gereken türk kültür
öğelerine en az verdikleri yanıtlar ise, ok, yay, kılıç,kalkan gibi askeri
malzemeler (F;11) ile kam, baksı, davul, zurna, mehter gibi müziği (F;10)
almışlardır. En az frekansa sahip olan türk kültür öğesi ise at (F; 9)
öğesidir. Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre sosyal bilgiler ders kitaplarında
yer alması gereken türk kültür öğeleri nelerdir. Temasına verilen örnek
cevaplar şöyledir;

Ö1……;
Türk kültürüne ait silahlar, kıyafetler gibi fiziki kültür öğelerinin yanında
eski Türklerin sosyal hayatlarını, törenlerini, gelenek göreneklerini ve
kutlamalarını anlatan daha fazla kültür öğesi olması gerektiğini düşünüyorum.
Öğrencilerim eski Türklere ait sosyal yaşamdan bilgiler içeren üniteleri daha
çok seviyorlar ve ben de daha çok eğlendiklerini hissediyorum.

Ö4……;
Günümüzdeki toplumsal yaşantının da mutlaka sosyal bilgiler ders kitaplarında
olması gereklidir. Günümüzde baktığımız zaman geleneklerin değiştiğini
görüyoruz. Kendi kültürümüzü unutma aşamasına kadar geldik. Bu nedenle
geçmişten gelen gelenek ve göreneklerimizi tabi ki de çağdaşlıktan da geri
kalmadan sosyal bilgiler ders kitaplarına koyulması gereklidir. Bunlar kına
gecesi, düğünler, yapılan törenler kitapta yer almalıdır. Özellikle folklor çok
önemlidir. Folklor deyince sadece halk oyunları değil destanlar, şiirler,
hikâyeler, düğünler de vardır. Aynı zamanda ülkede farklı farklı geleneklerin
olduğu göz ardı edilmemelidir. Ancak ortak Türk kültür öğesi şeklinde
verilmelidir.Kitaplarda kültürümüze ait birçok şeyden bahsedilmelidir.
Yemekler, düğünler, törenler, bayramlar, misafirperverlik anlatılıyor. ……

Ö8….;
…. Türk müziği hakkında daha çok bilgilere yer
verilmeli maalesef ihmal edilmekte, sanat öğeleri de ön plana çıkarılmalı ebru,
hat, çini sanatı, halı kilim dokumacılığı bu sanat eserlerindeki motiveler
ayrıca dönemin özellikleri hakkında bilgi verir kullanılan renkler ise Türk
kültürünü yansıtır bir tek eserden birçok bilgiye düşünerek sorgulayarak
kendileri ulaşabilirler. Bu öğeleri de ön plana çıkarmalıyız.

 

Sosyal bilgiler ders kitaplarında
yer alan türk kültür öğeleri olan 3. Temaya ilişki bulgular tablo3 de yer
almaktadır:

tema	kodlar	frekans
Sosyal Bilgiler Öğretmenlerine göre, Sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunan türk-kültür öğeleri	5.sınıf Mimari (çadır, medrese, kervansaray, han,hamam, köprü,çeşme) El sanatları Halk oyunu Orta oyunu Törenler Kılık-kıyafet Yönetim Bağımsızlık (istiklal marşı,bayrak) Gelenek-görenek Müzik-horon Çinicilik Yiyecek-içecek Bakırcılık Demicilik Marangoz Dayanışma Türkü Lokum Hamam Nevruz Hıdırellez Güllaç Reçel Destan Minyatür Zeybek Ebru sanatı Keçecilik Asker uğurlama     6.sınıf Askeri malzeme(ok,yay,kılıç) El sanatları Destan Tören Devlet yönetimi Çadır-otağı Nevruz Kına gecesi Mimari Demir Bağımsızlık At ordu düğün minyatür müzik dil din tarih resim gelenek-görenek     7. sınıf Mimari Devlet yönetimi Müzik Minyatür Askeri Tören El sanatları Bağımsızlık Destan Kahve Kılık-kıyafet Ahilik Dil Güreş hamam	36 26 25 24 23 21 20 20 18 15 14 13 13 13 12 12 12 12 12 11 11 11 11 11 11 9 9 8 7       42 34 23 22 21 20 15 13 13 13 12 12 10 9 9 8 8 7 5 5 3       32 30 28 27 19 18 17 16 16 15 14 13 12 9 7

 

 

 

 

Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre
5. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunan türk kültür öğelerine
bakıldığında en fazla olduğu söylenen türk kültür öğesi çadır, medrese,
kervansaray, han, hamam, köprü, çeşme gibi mimari öğesidir. (F;36), ikinci
olarak, , halı, kilim, koşum takımları, silah yapım malzemeleri, resim,
nakkaşlık, minyatür sanatı, oymacılık, kakmacılık, çinicilik, hat sanatı gibi
taşınır-taşınamaz el sanatlarını öğesi gelmektedir. (F;26), üçüncü olarak ise,
hakl oyunları öğesi gelmektedir (F;25) en az olduğu belirtilen türk kültür
öğeleri ise, Marangoz, Dayanışma, Türkü, Lokum, Hamam (F;12) öğeleri ile
Nevruz, Hıdırellez, Güllaç, Reçel, Destan, Minyatür (F; 11) üçüncü en olduğu
belirtilen türk kültür ise, Zeybek ve Ebru sanatı (F;9) bir diğer en az olduğu
söylenen öğe ise, Keçecilik (F; 8) öğesidir. En az olduğu söylenen öğe ise,
Asker uğurlama (F; 7) öğesidir.

Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre
6. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunan türk kültür öğelerine
bakıldığında en fazla olduğu söylenen türk kültür öğesi, ok, yay, kılıç, kalkan
gibi askeri malzemeler (F; 42) öğesi iken ikinci en fazla olduğu söylenen öğe
ise, halı, kilim, koşum takımları, silah yapım malzemeleri, resim, nakkaşlık,
minyatür sanatı, oymacılık, kakmacılık, çinicilik, hat sanatı gibi
taşınır-taşınamaz el sanatlarını öğesidir. (F; 34), üçün en fazla olduğu
söylenen türk kültür öğesi destan (F; 23) öğesidir. 6. Sınıf sosyal bilgiler
ders kitabında en az bulunduğu belirtilen türk kültür öğeleri ise şöyledir;
düğün ve minyatür (F; 9), müzik ve dil (F; 8), din (F; 7), tarih ve resim (F;
5) gelenek-görenek  (F; 3) öğesidir.

Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre
7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında bulunan türk kültür öğelerine
bakıldığında en fazla olduğu söylenen türk kültür öğeleri şöyledir; çadır,
medrese, kervansaray, han, hamam, köprü, çeşme gibi mimari öğesi (F; 32) ile
devlet yönetimi (F:30) öğesi ve kam, baksı, davul, zurna gibi müzik öğesidir
(F; 28). 7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında en az bulunduğu belirtilen Türk
kültür öğeleri ise şöyledir; kılık-kıyafet (F; 14), ahilik (F; 13),  dil (F; 12), güreş (F; 9), hamam (F; 7)
öğeleridir.

 

SONUÇ VE ÖNERİLER

Sosyal bilgiler
öğretmenlerinin Türk kültür öğelerinin ders kitaplarındaki kullanımına ilişkin
görüşlerine bakıldığında Türk kültür öğelerinin neler olabileceği, bu kültür
öğelerinden hangilerinin ders kitaplarına yer alması gerektiği ve ders
kitaplarında yer alan Türk kültür öğelerine bakılmış ve karşılaştırma
yapılmıştır. Bu bağlamda Türk kültür öğelerine ilişkin ders kitaplarında nedir?  ne olmalıdır? ve neler vardır? sorularının cevapları
ortaya konmuştur. Bu sonuçlardan ilki öğretmenlerin Türk kültür öğesi olarak en
fazla gördükleri törenler, el sanatlar, askeri malzemeler ve gelenek
göreneklerdir. Öğretmenlerin ders kitaplarında olması gerektiğini düşündükleri
kültür öğeleri ise gelenek görenekler, törenler, el sanatları ve yönetim
biçimleridir. Ders kitaplarında var olan kültür öğelerine bakıldığında ise 5.
Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında el sanatları, mimari yapılar, halk
oyunları ve törenlerdir. 6. Sınıfta askeri malzemeler, el sanatlar, törenler ve
destanlar vardır. 7. Sınıfta ise mimari, devlet yönetimleri, müzik ve el
sanatları vardır. Görüldüğü gibi öğretmenleri kültür öğeleri ile ders
kitaplarında olması gereken kültür öğeleri çoğunlukla birbirleriyle benzerken
ders kitaplarında olan türk kültür öğeleri 5. Ve 6. Sınıfta tamamen
örtüşmektedir yani öğretmenlerin türk kültür öğesi olarak belirttikleri ile
ders kitaplarında yer alması gereken öğeler ve ders kitaplarında hali hazırda
verilen kültür öğeleri neredeyse birebir aynıdır. Bu bize sosyal bilgiler
öğretmenlerinin alan hakimiyetlerinin yüksek olduğunu gösterirken aynı zamanda
sosyal bilgiler öğretim programına da hakim olduklarını göstermektedir. Fakat
7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan kültür öğelerine bakıldığında
öğretmenlerin olması gereken kültür öğeleri ile örtüşmediği görülmektedir. Bu
da bize sosyal bilgiler öğretmenlerinin 7. Sınıfta öğrencilerin gelişimsel
özelliklerine uygun kültür öğelerini yeterince tahmin edemedikleri ya da
program hazırlanırken olması gereken kültür öğelerine yeterince ağırlık
verilemediğini gösterir.

 

Ders kitapların da yer
alan Türk kültür öğelerine bakıldığında çoğunlukla maddi kültür öğeleri olduğu
görülmektedir. Oysa ki kültür maddi ve manevi olmak üzere bir bütündür. Bu
anlamda programda Türklerin yazılı ve maddi olmayan sözle ve tavıra dayalı olan
ve toplumunun bir arada dayanışma içinde adaletli, hoşgörülü, yardımsever,
misafirperver ve bağımsızlığına düşkün olan manevi kültür öğeleri eksik
bırakılmıştır. Bunun yanında bugün küresel anlamda Türkleri tanıtan lokum,
kahve, nevruz, yoğurt, pantolon, reçel, kımız gibi kültür öğelerine programda
daha fazla yer verilmesi ve uygun kazanımlarla öğrencilere hissettirilmesi
uygun olur

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler dersi, Türk-Kültür öğeleri, Yapılandırmacılık

Kaynakça

• Eröz, M. (1969). Sakarya’nın hizmetinde Yeni Bir İçtimai İlim ve Sosyal Antropoloji. Sosyoloji Konferansları, 21-64.
• Güfta, H., & Kan, M. O. (2011). İlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitabının Dil ile ilgili Kültür Öğeleri açısından İncelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (15), 239 - 256.
• Kaplan, A. Ö. (2013). Durum Çalışması. S. Baştürk içinde, Bilimsel Araştırma Yöntemleri (s. 197-216). Ankara: Vize Basın Yayın.
• M.E.B., M. E. (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
• Talas, M. (2005). Tarihi Süreçte Türk Beslenme Kültürü ve Mehmet Eröz’e Göre Türk Yemekleri. Türkiyat Araştırmları Dergisi, 273-283.