Türk Dünyasında “Memduh” Bağlamında Savaş ve Epik Kişilik Özellikleri

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 229 - 254, 27.06.2018

İlyas Yazar , Esra Beyhan

Öz

Türk dünyası edebiyatı genelinde methedilen,
övgüye mazhar görülen durumlarla ilgili nitelendirebileceğimiz “memduh” kavramı,
Klasik Türk Edebiyatı dönemiyle ilgili metinlerde ve özellikle kaside
geleneğinde ideal olanı yansıtmak bağlamında ciddi bir yer teşkil etmektedir.
Söz konusu dönemlerin edebi metinlerinde tavsifi yapılan özelliklerden
hareketle idealize edilen memduh tipiyle methedilen kişilerin karakteristik
özellikleri yanında adalet, liderlik, cömertlik gibi kavramlar odağında
işlenerek mücerret bir varlığa dönüşümü irdelenmektedir. Tarihi dönemlerin
ortaya çıkardığı durumlar ve yüzyıllara göre şekillenen zihniyet anlayışındaki
değişim ve dönüşümlerin sonucu, savaşı ve yeni yerler fethetmeyi kurdukları
devletlerin politikası olarak benimsemiş bir toplumun parçası olan memduhun,
yiğitlik, cesaret, komuta yeteneği ve savaş sanatlarındaki ustalığı gibi epik
kişilik özelliklerinden mahrum kalması kabul edilebilir bir durum değilidir.  Bu sebeple araştırmamızda memduhun
karakterini süsleyerek onu ideal bir insana dönüştüren meziyetlerden olan ve
savaş etrafında şekillenen epik kişilik özelliklerinin Türk dünyasının klasik
şairleri tarafından estetik kaygıların da gözetilerek nasıl ön planda tutulduğu
metinlerden hareketle ortaya konulacaktır. Bu kapsamda Türk dünyası genelinde
ve Anadolu sahası klasik Türk edebiyatı özelinde özellikle kaside formlarında memduhların
vasıflarını yücelten çeşitli söz öbekleri ve terkibler belirlenmiş, adalet,
cömertlik ve yiğitlik gibi kavramlardan öne çıkarılanlar karakter özelliğine
göre tasnif edilmiş, bu vasıflar içinde savaşçılık, yiğitlik, cesaret gibi epik
kişilik özelliklerini yansıtanlar sınıflandırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, kaside, memduh, savaş, epik

Kaynakça

• AK, C. (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, Cilt:1, Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• AKDOĞAN, Y. (2012). Ahmedî Dîvan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• AKKUŞ, M. (1993). Nef’î Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• AKYÜZ, K. vd. (1990). Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• AYAN, H. (1981). Cevrî Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Erzurum: Atatürk Ünv. Basımevi.
• BATİSLAM, D. (2002). “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: HÜMÂ, ANKA VE SİMURG”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. l, İstanbul:185-208.
• BİLKAN, A. F. (2011). Nabi Divanı, Cilt:1, Ankata: Akçağ Yay.
• CARAN, M. (2003). Divan Şiirinde Kozmik Unsurlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Ünv., Sosyal Bilimler Ens.
• CEYLAN, Ö.; Yılmaz, O. (2005). Hazâna Sürgün Bahâr Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, İstanbul: Kitap Sarayı Yay.
• ÇETINKAYA, F. (2008). Nef’î Divanı’nda Bitkiler ve Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Ünv., Sosyal Bilimler Ens.
• DEMIRI, K. (2011). Hayatül Hayevan Havas ve Esrarı, İstanbul: Pamuk Yay.
• DURKAYA, H. (2010). “Fehim-i Kadim Divanında Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3, İssue 15: 13-27.
• ERTAN, M. E. (1989). Fuzûlî Divanı’nda Hayvanlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Ünv., Sosyal Bilimler Ens.
• ERTEM, R. (1995). Yahyâ Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• GÖREN, S. (2010). 17. yy Şairlerinden Fehîm-i Kadîm, Aşık Ömer ve Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Hayvanlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Ünv., Türkiyat Araştırmaları Ens.
• GÜREL, R. (1999). Enderunlu Vâsıf Divanı, İstanbul: Kitabevi Yay.
• HAKVERDİOĞLU, M. (2007). 15. Asırda Bir Kadın Hakları Savunucusu Mihri Hatun Hayatı Şahsiyeti ve Divanı, Amasya.
• İPEKTEN, H. (1990). Nailî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• İSEN, M. (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• KAPLAN, M. (1996). Neşâtî Divanı, İzmir: Akademi Kitabevi.
• KARAAĞAÇ, G. (1997). Lutfî Divânı, Ankara: TDK Yay.
• KARAKÖSE, S. (2017). Nev’îzâde Atâyî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• KAYA, B. A. (2010). Osman Nevres ve Dîvânı İnceleme-Metin, Ankara: Akçağ Yay.
• _______. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 , Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• KÖSE, S. (2009). 16. Yüzyıl Şairi Zâtî’nin Gazellerinde Hayvanlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce: Sakarya Ünv., Sosyal Bilimler Ens.
• KURTOĞLU, O. (2017a). Zâtî Dîvânı Gazeller Dışındaki Şiirler İnceleme-Tenkidli Metin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• KURTOĞLU, O. (2017b). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• KÜÇÜK, S. (2015). Baki Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• MACİT, M. (2017). Nedim Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• MENGI, M. (2014). Mesîhî Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• PALA, İ. (2003). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yay.
• SADÂVÎ, Salih (1987). Osman-zâde Tâ’ib Hayatı, Eseri ve Edebi Kişiliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens.
• TARLAN, A. N. (1992a). Necatî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• _______. (1992b). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• _______. (1992c). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• TOPARLI, R. (1998). Hârezmli Hâfız’ın Dîvânı, Ankara: TDK Yay.
• TURAN, L. (1998). Yenişehirli Avnî Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkidli Metin) Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı.
• TÜRKAY, K. (2000). ‘Ali Şîr Nevâî Bedâyîü’l- Vasat, Ankara: TDK Yay.
• ULUDAĞ, S. (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yay.
• ÜST, S. (2012). Edirneli Nazmî Dîvânı İnceleme-Metin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10604,edirneli-nazmi-divani-sayfa-1-1989pdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 10.10.2017.
• ÜZGÖR, T. (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı Sanatı Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• YAZAR, İ. (2010). Kânî Dîvânı Tenkidli Metin ve Tahlil, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık
• YEKBAŞ, H. (2010). Sehî Bey Divânı, İstanbul: Kitabevi Yay.