Âşık Edebiyatında Mekânın Şiir Yaratımına Etkisi -Tebriz’de Derlenen Âşık Abbas ve Han Çoban Redifli Şiirler Örneğinde-

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 2, 124 - 132, 01.01.2016

Okt. Fazıl Özdamar

Öz

Türk Dünyası’nda önemli Türk nüfusunu barındıran ülkelerden biri İran’dır. Yüzyıllar
boyunca çeşitli Türk devletlerine ev sahipliği yapan bu ülke sınırları içerisinde yaşayan
Türkler, günümüzde varlıklarını hâlâ devam ettirmektedirler. Dil başta olmak üzere kültürün
tüm unsurlarını yaşatan İran Türkleri, belli başlı dönemlerdeki yasaklarla yazıyı
kullanamamışlardır. Bu durum, sözlü kültürün canlı kalmasını sağlamıştır ki bu kültürün
devam etmesinde ise âşıkların rolü oldukça büyüktür. Toy adı verilen tüm şölenlerde
hem şiir okuyan hem destan ya da halk hikâyesi anlatan âşıklar, kültür unsurlarının
günümüze taşınmasını sağlamışlardır. Bu hikâyelerdeki kahramanların maceraları ya da
hikâyelerin olay örgüsü, dinleyicileri olduğu gibi hikâye anlatıcısı olan âşıkları da etkilemektedir.
Bu etki, yaratıcının hikâyelerdeki bir kahraman ile ilgili mekâna varmasıyla
yoğunlaşır ve bu yoğunluk, şiir yaratımının çıkış noktası olur. İncelemede Tebriz âşık
muhitine bağlı iki âşığın, “Şah Abbas ile Gülgez” ve “Han Çoban ile Sara” adlı hikâyelerdeki
kahramanlarla ilgili mekânlara vardıklarında yarattıkları şiirlerin yaratım sebeplerini
ve bu şiirlerin adı geçen hikâyeler ile ilişkilerini mekân ve yaratım bağlamında
inceleyecek ve mekânın hangi şartlarda sanatsal bir yaratıma dönüştüğünü ele alacağız

Anahtar Kelimeler

ran Türkleri, Tebriz Âşıklık Geleneği, Ilhıcılı Âşık Yedullah Eyvezpur, Tebrizli Âşık Ersalan Zarîi, Tufarganlı Âşık Abbas Hikâyesi, Han Çoban ile Sara Hikâyesi, yaratım

Influence of Space in Poetic Creation by Minstrels: The Example of the Poems Aşık Abbas and Han Çoban Collected in Tabriz

Öz

Iran is one of the countries Turkic world that has hosted for a remarkable amount of
Turkish population.The Turkish people who have lived within the borders of this
country that hosted different Turkish states for ages, have continued their existence
in modern day. Iran Turks, who kept alive all the aspects, especially the language,
couldn't use writing in some periods. This situation provided a chance for oral culture
to survive, mostly thanks to efforts of minstrels. In festivals called Toy, they recite
both poems and epics, or told folk tales, so they ensured the passing of cultural
elements to contemporary day. The adventures of heroes and chain of events of
these stories effect not only the audience, but also the minstrels-storytellers. This
effect is concentrated with creator's reaching to a place about a hero in the stories
and this concentration becomes the starting point of poetic creation. In this article we
will work on two minstrels who come from Tabriz minstrel neighborhood, their
reasons about creating poems when they reached the places about heroes in "Shah
Abbas and Gülgez" and "Han Çoban and Sara" stories and the relation between these
poems and the stories researched by the point of view of place and creation context
and changing of place to artistic creation in which circumstances will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Iran Turks, Minstrel Tradition, Tabriz, Âşık Yedullah, Âşık Ersalan Zarii