Hâfız-i Şîrâzî Kimdir?

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 515 - 548, 20.12.2019

Çevirmen: Çetin Kaska

Öz

Hâfız-i Şîrâzî Fars edebiyatının en
büyük ve en ünlü gazel şairidir. Şöhretine rağmen yaşamı hakkında çok az bilgi
bulunmaktadır. Mevcut bilgiler de şiirleri gibi müphemdir. Öğrenimi sırasında
Kur’ân ezberlediği için Hâfız lakabını almıştır. Hayatının büyük bölümü sıkıntı
içinde geçmiştir. Gazellerinde konu bütünlüğü olan şairin dili akıcı, yumuşak
ve coşkundur. Sa‛dî-i Şîrâzî gibi bütün İslam âlemine tesir etmiş ve divanına
birçok şerh yazılmıştır. Hâfız’ın divanı Osmanlı dönemindeki medrese ve
mahfillerde okunup tartışılmıştır. Hâfız kaside, rubâî ve kıtalar yazmasına
rağmen şöhrete gazelleriyle ulaşmıştır. Gazellerinde mecazî anlamlar taşıyan
aşk ve şarap mevzularını ele alan Hâfız başka şairlerin beyitlerini tazmin
etmiştir. Hâfız da birçok şair gibi kendinden önceki veya dönemindeki bazı
şairlerden etkilenmiştir. Hâcû-yi Kirmânî, Selmân-i Sâvecî, Hayyâm, Mevlânâ ve
Sa’dî bu şairlerden bazılarıdır. Tasavvufa ilgi duyan Hâfız’ın tarikatı ve
şeyhi hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bu makalede Hâfız’ın hayatı ve
şahsi ahvali, şiiri ve düşüncesi, irfanı, muhalif ve karşıtları, mezarı ve
divanındaki fal konusu hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Hâfız-i Şîrâzî, Gazel, Tasavvuf, Fars Edebiyatı

Kaynakça

• Lütfalî b. Âkâhân Âzerbîgdilî, Âteşkede-i Âzer, Çâp-i Cafer Şehîdî, Çâp-ı Ofset-i Tahran, 1337.
• Hamza b. Alî Âzerî-i Tûsî, Müntehab-i Cevâhirü’l-Esrâr, Be Zamîme-i Eş’atü’l-Lemaât-i Abdurahmân b. Ahmed-i Câmî, Çâp-i Sengî, 1362.
• Takiyüddîn Muhammed b. Muhammed Evhadî-i Belyânî, Arafâtü’l-Âşıkîn, Nüsha-i Aksî Ez Nüsha-i Hatî-i Kitâbhâne-i Melik, No: 5324.
• Abdurahmân b. Ahmed-i Câmî, Nefehâtü’l-Üns, Çâp-i Mahmûd Âbdî, Tahran, 1370.
• Hâcî Halîfe, Şemseddîn Muhammed Hâfız, Dîvân, Çâp-i Pervîz Hânlerî, Tahran, 1362.
• Şemseddîn Muhammed Hâfız, Dîvân, Çâp-i Muhammed Kazvînî ve Kâsım Ganî, Tahran, 1320.
• Bahâeddîn Hüremşâhî, Hâfıznâme: Şerh-i Elfâz, E’lâm, Mefâhîm-i Kilîdî ve Ebyât-i Doşvâr-i Dîvân-i Hâfız, Tahran, 1366.
• Ahmed b. Muhammed Hâfî, Mücmel-i Fasîhî, Çâp-i Mahmûd Ferruh, Meşhed, 1339-41.
• Handmîr, Alî Deştî, Nekşî Ez Hâfız, Tahran, 1380.
• Muhammed b. Es’ad Devânî, Şerh-i Yek Gazel-i Hâce Hâfız, Armağân, Yıl 21, 1319.
• Devletşâh-i Semerkandî, Kitab-i Tezkiretü’ş-şuarâ, Çâp-i Edward Browne, Leiden, 1319.
• Muhammed Emîn Riyâhî, Golgeşt, Tahran, 1368.
• Muhammed Sûdî, Şerh-i Sûdî Ber Hâfız, Tercüme İsmet Sıtârzâde, Tahran, 1366.
• Şucâ’, Enîsü’l-Nâs, Çâp-i Îrec Efşâr, Tahran, 1356.
• Zebihullâh Safâ, Târîh-i Edebiyât Der Îrân ve Der Kalemrû-i Zebân-i Pârsî, C.3/2, Tahran, 1378.
• Kâsım Ganî, Bahs Der Âsâr ve Efkâr ve Ahvâl-i Hâfız, C.1, Tahran, 1321.
• Ali b. Hüseyin Fahrüddîn Safî, Letâifü’l-Tevâif, Çâp-i Ahmed Gülçîn Meânî, Tahran, 1336.
• Abdülnebî b. Halef Fahrüzamânî, Tezkire-i Meyhâne, Çâp-i Ahmed Gülçîn Meânî, Tahran, 1362.
• Muhammed Kâsım b. Gulâ Alî, Ferişte, Târîh-i Ferişte (Gülşen-i İbrahimî).
• Muhammed Nasîr b. Cafer Fürset-i Şîrâzî, Âsâr-i Âcem, Çâp-i Sengî-i Bombay, 1354.
• Muhammed-i Kazvînî, “Bazî Tezmînhâ-i Hâfız”, Yâdigâr, Yıl 1, 1323.
• Fetullâh Müctebâî, Şerh-i Şiken Zülüf Ber Havâşî-i Dîvân-i Hâfız, Tahran, 1386.
• Muhammed Muîn, “Emîr Hüsrev-i Dihlevî” Mihr, Yıl 8, 1331.
• Muhammed Muîn, Hâfız-i Şîrîn Sohen, Be Kûşiş-i Muhdehet Muîn, Tahran, 1369.
• Rızâkulî b. Muhammed Hâdî Hidâyet, Tezkire-i Riyâzü’l-Ârifîn, Çâp-i Mihr Ali Gorgânî, Tahran, 1344.
• Rızâkulî b. Muhammed Hâdî Hidâyet, Mecma’u’l-Fusahâ, Çâp-i Mezâhir Musafâ, Tahran, 1336-40.
• Arthur John Arberry, Classical Persian Literature, London, 1967.