Töre Süleyman’ın eserleri örneğinde çağdaş özbek edebiyatında folklorizmler

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 421 - 439, 20.12.2019

Nodirbek Jurakuziyev , Azizbek Turdiyev

Öz

Bilindiği üzere,
yazılı edebiyatın iptidası fokklordur. Dünya halklarının kültürü, maneviyatı ve
insanlığına tehdit oluşturan “kitlesel kültür” düzen ve taleplerinin gittikçe
arttığı ve onun peşine binlerce gencin takıldığı günümüzde milli edebiyatın
ulusların benliğini koruması adına daha fazla sorumluluğu üstlenmesi
gerekmektedir. Bu yüzden günümüz edebiyatında efsane, rivayet ve mitlerin
içinde bulunan asıl değerleri, tarihî gelenekleri ifade etmek, folklora dönüş
bir âdet haline dönüşmüştür. Diğer bir ifade ile edebiyatta neomitoloji dönemi
başlamıştır.

Yazılı edebiyatta
folklor örneklerinin ayrı ayrı sanatçılar tarafından kullanılması edebiyatta
folklorizm hadisesi olarak bilinir. Araştırmalarda, özellikle belli bir
sanatçının eserlerinde atasözlerinin aynen veya kısmen değiştirilmiş şekliyle
kullanılması neticesinde asıl basit ve yeniden işlenmiş basit folklorizmlerin
meydana geldiği kaydedilir. Makalede söz konusu görüşe devam ederek Kaşgarlı
Mahmud’un Divanü Lügat-it Türk adlı eserinde kaydı geçen atasözlerinin
Özbekistan Halk Şairi Töre Süleyman’ın sanatında işlenişi konusunu
tartışacağız. Zira, Divanü Lügat-it Türk’te bulunan folklor örneklerinin herhangi
bir sanatçının eserlerinde kullanılışıyla ilgili mesele tam olarak araştırılmış
değildir. Meseleye bu açıdan bakmak, ilk önce eski atasözlerinin günümüze kadar
ulaşana kadar yaşadığı değişimleri tespit etme, ayrıca folklorizm hadisesinin
yazılı edebiyattaki önemini vurgulama ve folklor örneklerinden yararlanırken sanatçının
maharetinin değerlendirme imkanı doğar.

Makalede; folklor ile
yazılı edebiyat arasındaki ilişki, “Karasaç” destanında basit ve karışık
folklorizm, halka yakın, milli ve genel Türk yapıtlarının destanlardaki yeri,
Töre Süleyman’ın folklorizmler yararlanma yolları ve teknikleri, maharet,
folklor geleneklerinin sanatçıya etkisi gibi konular ele alınmıştır.

Ayrıca makalede edebi
ve sosyo-politik eserlerde folklorizm hadisesi, halk koşuklarının hazırcevap
bir tür olarak gelişmesi, karakterler sisteminin oluşması, muhtelif halkların sözlü
ve yazılı edebiyatı için özgü olan semboller, milli imgeler, halk koşuklarının
yaygın oluşunun nedenleri, sözlü geleneğe ait sembollerin yazılı edebiyata
geçişi gibi meseleler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

folkor, efsane, rivayet, mit, neomitoloji, folklorizm, atasözü, manzum-mensur eser

Kaynakça

• Bilindiği üzere, yazılı edebiyatın iptidası fokklordur. Dünya halklarının kültürü, maneviyatı ve insanlığına tehdit oluşturan “kitlesel kültür” düzen ve taleplerinin gittikçe arttığı ve onun peşine binlerce gencin takıldığı günümüzde milli edebiyatın ulusların benliğini koruması adına daha fazla sorumluluğu üstlenmesi gerekmektedir. Bu yüzden günümüz edebiyatında efsane, rivayet ve mitlerin içinde bulunan asıl değerleri, tarihî gelenekleri ifade etmek, folklora dönüş bir âdet haline dönüşmüştür. Diğer bir ifade ile edebiyatta neomitoloji dönemi başlamıştır. Yazılı edebiyatta folklor örneklerinin ayrı ayrı sanatçılar tarafından kullanılması edebiyatta folklorizm hadisesi olarak bilinir. Araştırmalarda, özellikle belli bir sanatçının eserlerinde atasözlerinin aynen veya kısmen değiştirilmiş şekliyle kullanılması neticesinde asıl basit ve yeniden işlenmiş basit folklorizmlerin meydana geldiği kaydedilir. Makalede söz konusu görüşe devam ederek Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lügat-it Türk adlı eserinde kaydı geçen atasözlerinin Özbekistan Halk Şairi Töre Süleyman’ın sanatında işlenişi konusunu tartışacağız. Zira, Divanü Lügat-it Türk’te bulunan folklor örneklerinin herhangi bir sanatçının eserlerinde kullanılışıyla ilgili mesele tam olarak araştırılmış değildir. Meseleye bu açıdan bakmak, ilk önce eski atasözlerinin günümüze kadar ulaşana kadar yaşadığı değişimleri tespit etme, ayrıca folklorizm hadisesinin yazılı edebiyattaki önemini vurgulama ve folklor örneklerinden yararlanırken sanatçının maharetinin değerlendirme imkanı doğar.
• Makalede; folklor ile yazılı edebiyat arasındaki ilişki, “Karasaç” destanında basit ve karışık folklorizm, halka yakın, milli ve genel Türk yapıtlarının destanlardaki yeri, Töre Süleyman’ın folklorizmler yararlanma yolları ve teknikleri, maharet, folklor geleneklerinin sanatçıya etkisi gibi konular ele alınmıştır.Ayrıca makalede edebi ve sosyo-politik eserlerde folklorizm hadisesi, halk koşuklarının hazırcevap bir tür olarak gelişmesi, karakterler sisteminin oluşması, muhtelif halkların sözlü ve yazılı edebiyatı için özgü olan semboller, milli imgeler, halk koşuklarının yaygın oluşunun nedenleri, sözlü geleneğe ait sembollerin yazılı edebiyata geçişi gibi meseleler üzerinde durulmuştur.