Sengel Tuvalarında Bazı Hayvan Adları Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 429 - 446, 25.12.2020

Bayarsaikhan Badarch Vildan Koçoğlu Gündoğdu

Öz

Bu makalede Tuvaların Moğolistan’da Bayan-Ölgiy vilayetinin Sengel ilçesinde, Kazak ve Moğollarla birlikte yaşayan bir kolu olan Sengel Tuvalarının kısaca demografik, kültürel özellikleri verilmiş, geleneksel uğraşıları olan hayvancılıkla ilgili söz varlığında dikkat çeken unsurlar üzerinde durulmuştur. Yaşadıkları kültürel çevre itibariyle Sengel Tuvalarının Moğol ve Kazaklarla ortak kültürel özellikleri taşımalarının yanı sıra, kendi kültürlerini, dillerini koruma ve yaşatma konusundaki çabalarının günümüzde de sürdüğü görülmektedir. Sengel Tuvalarının atalarından günümüze kadar korudukları önemli geçim kaynakları ve geleneksel uğraşıları hayvancılıktır. Bu sebeple Sengel Tuvalarında, hayvan adlarının büyük çoğunluğunun genel Türkçe sözler olduğu, bazı ufak fonetik ve semantik farklılıklarla söz hazinesinde korunduğu görülmüştür. Hayvancılığın, geçmişte konar göçer yaşam tarzının söz varlığındaki derin etkilerini görmek mümkündür. Yerleşik hayat, değişen yaşam koşulları, geleneksel uğraşların da terkedilmesine sebep olmuştur. Ancak, hayvancılık, toplayıcılık ve tayga yaşamıyla ilgili kültürün ve bu kültürle ilgili sözvarlığının Tuvaların söz hazinesinde yaşamaya devam ettiğini görmek sevindiricidir. Bu toplumlarda dikkat çeken hususlardan biri, geleneksel uğraşılarla, özellikle hayvancılıkla ilgili en ince ayrıntıların adlandırıldığıdır.
Makalede, Sengel Tuvalarının söz hazinesindeki mal, kençe, sogum malı terimlerinin yanı sıra argımak, at, kulun, be, buura, adan, teve, ingen, inek, bızaa, buga, hoy, argar, guja, öşkü,sergeş olmak üzere 16 hayvan adı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sengel Tuvaları, Söz varlığı, hayvan adları

Kaynakça

• Abaşeyev, D. A. (1927). K voprosı o realizatsii buryat-mongol'skogo yazıka. Buryatovedçeskiy Sbornik(III-IV).
• Abik, A. D. (2009). Kutadgu Bilig'de Hayvan Adları. Journal of Turkish Studies - (Cem Dilçin Armağanı), 1-32.
• Ahmet Aydemir, M. E. (2017). Tuva Araştırmaları Tuvaca Varyantların Belgelenmesi ve Tanımlanması. Ankara: Grafiker.
• Aydarov, G. (1971). Yazık оrhоnskih pаmyatnikоv drеvnеtyurkskоy pismеnnоsti VIII vеkа. Alma Ata.
• Aydın, E. (2016). Eski Türk Yazıtlarında Bitkiler ve Hayvanlar. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, IX(1), 1-51.
• Erdem, M. (2017). Tsengel Tuvaları: Toplumdilbilimsel Bir Değerlendirme. Tuva Araştırmaları Tuvaca Varyantların Belgelenmesi ve Tanımlanması içinde (s. 49-60). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Funk, D. A. (2020). Tayga Avcıları, Balıkçıları ve Toplayıcılarının Destanlarında Süt-Beyaz Atlar. (Çev. A. Bağcı), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi(49), 223-236.
• Grayvoronskiy, V. V. (1997). Sоvrеmеnnое аrаtstvо Mоngоlii. Sоtsiаlnıе prоblеmı pеrеhоdnоgо pеriоdа 1980-1995 gg. Moskva.
• Hasiyev, Z. A. (1976). Tеrminı jivоtnоvоdstvа v zаpаdnоy gruppı diаlеktоv i gоvоrоv аzеrbаydjаnskоgо yazıkа. Avtoref. Diss. Kand. Filol. Nauk. Baku.
• Hauenschild, I. (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari Eine Untersuchung aus sprach- und kulturhistorischer Sicht. Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.
• Mannay-ool, M. H. (1995). Tuvintsı Mоngоlii: trаditsii i sоvrеmеnnоst. UZ TNİİYaLİ(XVIII), 56-62. Monguş, M. V. (2002). Tuvintsı Mоngоlii i Kitаya. Novosibirsk: Nauka.
• Musayev, K. M. (1975). Lеksikа tyurkskih yazıkоv v srаvnitеlnоm оsvеşçеnii. Novosibirsk: Nauka.
• Nadurgulov, U. F. (2000). Jivоtnоvоdçеskаya lеksikа bаşkir (Pod. Red. E. F. İşberdina) . Ufa.
• Radlov, V. V. (1989). İz Sibiri: strаnitsı dnеvnikа / Pоd.rеd. S.İ.Vаnştеyn. (K.D.Tsivinоy, & B. Çistоvоy, Çev.) Moskva: Nauka.
• Raldin, H. T. (1968). Еtniçеskiy sоstаv sоvrеmеnnоgо nаsеlеniya Mоngоlskоy Nаrоdnоy Rеspubliki . Prоblеmı еtnоgrаfii i еtniçеskоy istоrii nаrоdоv vоstоçnоy i yugо-vоstоçnоy Аzii. (s. 11-35). içinde Moskva.
• Rassadin, V. İ. (1980). Mоngоlо-buryatskiе zаimstvоvаniya v sibirskih tyurkskih yazıkаh. Moskva: Nauka.
• Rassadin, V. İ. (2007). Оçеrki pо istоrii slоjеniya tyurkо-mоngоlskоy yazıkоvоy оbşçnоsti. Ç. I. Tyurkskое vliyaniе nа lеksiku mоngоlskih yazıkоv. Elista: İzd-vo Kalm.
• Sarıkay, M. H. (1971). Svеdеniya о rеçi usinskih tuvintsеv. UZ TNİİYaLİ(XV), 269-276.
• Sat, Ş. Ç. (1993). Diаlеktnıе mаtеriаlı kаk istоçnik dlya sоzdаniya istоriçеskоy grаmmаtiki tuvinskоgо yazıkа. Vоprоsı tuvinskоgо yazıkоznаniya, 12-17.
• Şçerbak, A. M. (1961). Nаzvаniya dоmаşnih i dikih jivоtnıh v tyurkskih yazıkаh. İstоriçеskое rаzvitiе lеksiki tyurkskih yazıkоv (s. 82-172). içinde Moskva.
• Taube, E. (1994). Skаzki i pridаniya аltаyskih tuvintsеv. Moskva.
• Tenişev, E. R. (1997). Srаvnitеlnо-istоriçеskаya grаmmаtikа tyurkskih yazıkоv. Lеksikа. Leningrad.
• Tsetsegdar, U. (2003). Оbrаztsı fоlklоrа i rеçi kоbdоskih tuvintsеv. Kızıl.