Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 35 - 58, 18.06.2021

Mehmet Erkan Kıllıoğlu

Öz

Reform ve milli hareketler, öncelikle de Ceditçilik, Orta Asya ve Rusya Müslümanlarının yakın dönem tarihinin incelenmesinde ve anlaşılmasında önemli bir konu başlığıdır. Tarihçiler Rusya Müslümanları içinde ilk kez Tatarlarda ortaya çıkan reform hareketinin köklerini ve nedenlerini genellikle Tatarların Buhara Medreselerindeki eğitimcilerinin tutuculuğuna karşı ortaya çıkan bir tepki olarak yorumlarlar. Yine Ceditçilikte bu olay kapsamında incelenir. Bununla birlikte reform hareketi Orta Asya’daki Rus yayılmacılığı ve işgaline karşı ortaya çıkan bir tepki olarak da tarif edilir. Bu işgal Müslümanların kendi zayıflıkları ve eksiklikleri ile yüzleşmelerine sebep olmuş ve mevcut yapı ile daha fazla gidilemeyeceğinin, bir reforma gidilmesinin mecburiyetini ortaya koymuştur. İlk başlarda Ruslar ve Rus Çarlığı bu reform sürecine dâhil edilmemiş ve dışarıda bırakılmıştır. Bu durumun üstesinden gelmek içinde Rus Çarlığı Çarlık Rusya’sı Müslümanlarının reform ve değişim adına önemli gördükleri iki konuya müdahil olmuştur. Bunlardan ilki eğitim konusudur. Diğeri ise basın-yayın konusudur. Basın-yayın yolu ile Çarlık Rusya’sı Müslümanları arasında ortaya çıkan yenileşme-modernleşme çabalarını sekteye uğratmak için Rusya bölge valiliklerinde gazete çıkarılmasına izin vermiş, bu yolla da yerli halka olan irtibatını güçlendirmeye çalışmıştır. Bu kapsamda Orta Asya bölgesinde Türkistan Vilayeti’nin Gazetesi çıkarılırken Kazak Bozkırı’nda bunun yansıması Bozkır Vilayeti’nin Gazetesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bozkır Vilayeti Gazetesi, Türkistan Vilayetinin Gazetesi, İsmail Gaspıralı, Tercüman, Ceditçilik

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Bennnigsen, A., Lemercier Quelquejay, C. (1964). La Presse et le Mouvement National chez les Musulmans de Russie avant 1920. Paris: Mouton& Co.
• Bökeyhanov, A. (1910). Kırgız. Kastelianskii, A. I. Formy Natsional’nogo Dvizheniia v Sovremennykh Gosudarstvakh: Avstro-Vengriia, Rossiia, Germaniia içinde. St. Petersburg.
• Caroe, O. (1975). Sovyet İmparatorluğu: Sömürülen Topraklar. Zerhan Yüksel (Çev.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser No: 66.
• Keep, J., Kochan, L. (1997). The Making of Modern Russia From Kiev Rus to the Collapse of the Soviet Union. Londra: Penguin Books.
• Khalid, A. (1998). The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley California: University of California Press.
• Kıllıoğlu, M. E. (2003). Usul-u Cedid Akımı-Cedidciliğin Kökenleri. Yedi İklim, Sayı: 165.
• Lazzerini, E. J. (1990). İsmail Gaspirinskii’s Peredodchik/Tercuman: A Clarrion of Modernism. Paksoy, H. B. (Ed.) Central Asian Monuments içinde (s.122-132). İstanbul: ISIS Press.
• Maraş, İ. (2002). Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Yayınları No:535, Kültür Serisi: 231.
• Nurfeyizov, K. (1996). Halil Dostmuhammedoğlu Yane Oning Ömiri Men Şıgharmaşhilighi. Almatı: Sanat.
• Rorlich, A. A. (1986). Volga Tatars: A Profile in National Resilience. Standford: Hoover Institutions Press.
• Roy, O. (2000). The New Central Asia Creation of Nations. Londra: I.B. Taurus.
• Rossiiskii Gosudarstvennyi Voenne-İstoricheskii Arkhiv (RGVIA)
• Tsentral’nyi Gosudarstvennyi Arkhiv Respubliki Kazakhstan (TsGA RK), f. 369 (Akmolinskoe Oblastnoe Pravlenie MVD), op.1, d. 780, l. 340b.
• Uyama, T. (2001). Two Attempts at Building a Qazaq State: The Revolt of 1916 and the Alash Movement. Dudoignon, S. A., Komatsu, H. Islam in Politics in Russia and Central Asia (Early Eigthteenth to Late Twentieth Centuries) içinde (s.77-98). Londra: Kegan Paul.
• Zenkovsky, S. A. (1960). Pan-Turkism and Islam in Russia. Cambridge, Massachussets: Harvard University Press.
• UYAMA T. (2001). The Kazakh Intelligentsia at the Crossroads of Three Civilizations. Kocaoğlu, T. Reform Movements and Revolutions in Turkistan (1900-1924): Studies in Honour of Osman Khoja içinde (s.396-399). Haarlem: SOTA.