Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 421 - 438, 24.12.2021

Uğur Uzunkaya

Öz

Budizm; hayatın ızdıraplardan oluştuğunu ve evrendeki her şeyin neden-sonuç ilkesine göre daimi bir oluş içerisinde var olduğunu savunan felsefi bir inanış sistemidir. Bu inanış sisteminde düşünce temelinde algılanan dış dünya, esasen şuurun bir tezahürü olarak kabul edilir. Bu sebeple Budizm’de dış dünyanın algılanmasında olaylara değil, şuurdan ortaya çıkan öznel ve nesnel yansımalara odaklanılır; çünkü esas olan şuurdur. Budizm’in Yogācāra ekolünde, ilk dönem Budizm’indeki beş duyuya ve zihne dayanan şuur modeli genişletilmiş ve böylelikle sekiz türlü şuur fikri öne sürülmüştür. Budizm’deki sekiz türlü şuurun ilk beşi görme, işitme, tatma, dokunma ve koklama gibi insan bedeninin beş duyusuyla doğrudan ilgilidir. Altıncı şuur ilk beş biyolojik duyu aracılığıyla algılanabilen şuurla aynı zamanda ortaya çıkan zihinsel şuurun amacına yöneliktir. Yedinci şuur benmerkezcilik şuuru olarak adlandırılmaktadır ve altıncı şuur tarafından gerçekleştirilen bilişsel faaliyetlerin sürekliliğinde görev alır. Sekizinci şuur ise temelde algıların ve fikirlerin şuurda depolanmasına işaret eder. Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve şimdiye kadar neşredilmemiş bu Eski Uygurca fragman ise özellikle sekiz tür şuur içinde anılan altıncı şuura, sekizinci şuura ve sekiz türlü şuurun ilk beş unsuruna değinmesi sebebiyle önem taşımaktadır. Bu fragman bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda Mainz 672 (T I) arşiv numarasıyla korunmaktadır. Bu çalışmada mezkur fragmanın yazı çevirimi, harf çevirisi, Türkiye Türkçesine aktarılması, açıklamaları, dizin ile sözlüğünün hazırlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, Yogācāra ekolü, sekiz türlü şuur, metin neşri

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Adams, Douglas Q. (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged. Vol. 1-2. Amsterdam. New York: Rodopi. (Leiden Studies in Indo-European. 10.)
• Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. c. II: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
• Hirakawa, A. (1997). A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tōkyō: Reiyukai.
• Japanese-English Buddhist Dictionary (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
• Jiang, T. (2006). Contexts and Dialogue: Yogācāra Buddhism and Modern Psychology on the Subliminal Mind. Honolulu: University of Hawai’i Press. (Monograph No. 21: Society for Asian and Comparative Philosophy).
• Kasai, Y. (2011). Der alttürkische Kommentar zum Vimalakīrtinirdeśa-sūtra. Turnhout: Brepols. (Berliner Turfantexte. 29.)
• Makeham, J. (2013). The Significance of Xiong Shili’s Interpretation of Dignāga’s Ālambana-Parīkṣā (Investigation of the Object). Journal of Chinese Philosophy, 40, 205-225.
• Maue, D. & Sertkaya, O. (1986). Drogenliste und Dhāraṇī aus dem ‘Zauberbad der Sarasvatī’ des uigurischen Goldglanzsūtra (Teil I). Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, 6, 76-99.
• Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Oda, J. (2015) A Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumïš Yaltrïmïš in Old Turkic. Turnhout: Brepols. (Berliner Turfantexte. 33.)
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2), 243-311.
• Özertural, Z. (2012). Alttürkische Handschriften. Teil 16: Mahāyāna-Sūtras und Kommentartexte. Stuttgart: Steiner. (VOHD. 13, 24.)
• Röhrborn, K. (2013). Uygur Budizminde Şuur Öğretisi. (Çev. Hikmet Erdem). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 61(2), 245-260.
• Soothill, W. E. & Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, Ş. (1963). Burkancı Uygurlarda Sekiz Türlü Şuur Üzerine Bir Deneme. Felsefe Arkivi, 14, 97-107.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 30.07.2021).
• Mainz 672 (T I): (a fragmanı): http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0672_seite1.jpg (b fragmanı): http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0672_seite2.jpg (Erişim tarihi: 18.08.2021)