Saha (Yakut) Türklerinde Atı Tanımlayıcı Kelime Ve Kelime Gruplarını Sınıflandırma Denemesi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 439 - 460, 24.12.2021

Mehtap Solak Sağlam

Öz

Saha (Yakut) Türkleri geleneksel kültürlerinin içerisinde ata önemli bir yer ayırmışlardır. Tüm Türk toplumlarında olduğu gibi at değerli bir konum arz etmektedir. Atın ehlileştirilmesi medeniyet anlamında önemli bir adımdır. Saha Türklerinin söz varlığına bakıldığında dikkat çekici düzeyde fazla sayıda at ile ilgili kelime bulunmaktadır. Bu kelimeler Saha Türklerinin atı çok iyi gözlemlediğinin bir göstergesi olarak karşımıza çıkar. Küçük ayrıntılarla birbirinden ayrılan ata ait renklerin, hareketlerin, yürüyüşlerin farklı kelimelerle karşılandığı görülmektedir. Atı genel anlamda karşılayan kelimeler küçük farklarla birbirinden ayrılmaktadır. Atın yaşı, cinsiyeti, kullanım alanı, karakter özellikleri bu konuda belirleyici olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışında koşma şekillerine göre atlar farklı isimlendirmeler almıştır. Atın donu olarak adlandırılan rengi de oldukça önemli bir isimlendirme unsuru olarak karşımıza çıkar. Bunun dışında inanç uygulamaları içerisinde de atın özel bir yeri olduğunu görmek zor değildir. İnanç ile ilgili uygulamalarda da ata verilen değer, atın hep değerli olan şeylerle özdeşleştirilmesi atın yeri hakkında önemli noktalardır. Yine halk kültürünün önemli bir öğesi olan bilmeceler, atasözleri, yer adları, deyimlerde de at ile ilgili söz varlığı karşımıza çıkmaktadır. Atın uzuvları ve eşyaları da ata ait söz varlığının önemli parçalarıdır. Bu bizim karşımıza oldukça fazla sayıda kelime çıkmasına neden olmaktadır. Bu çalışma bu oldukça büyük söz varlığının sınıflandırması ile ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut) Türkleri, sosyal hayat, at, söz varlığı, sınıflandırma

Kaynakça

• Çınar, A. A. (1998). Türkmen Halk Edebiyatında At Kültürü Ve Atın Türkmen Hayatındaki Rolü. Bilig-7/Güz.
• Duranlı, M. (2004). Yakut Efsaneleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gülensoy, T. (1995). At Damgaları. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 95-119). İstanbul: Resim.
• Kafesoğlu, İ. (1984). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi.
• Küçük, M. (2012). Türkiye Türkçesi Ağızlarında At, At Donları ve Nişaneleri İle İlgili Adlandırmalar. Turkısh Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall, 2012.
• Pekarskiy, E. K. (1928). Slovar Yakutskogo Yazıka I-II-III. Moskva: Akademiya.
• Pekarskiy E. K. (1945). Yakut Dili Sözlüğü. İstanbul: Ebuzziya.
• Sabaraykina, L. M. (1995). Saha Halkının Çevik Nürgün Bahadır Destanında At Sembolü. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 312-315). İstanbul: Resim.
• Sağol Yüksekkaya, G. (1995). Tarihi Şivelerde At Donları. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 126-146). İstanbul: Resim.
• Schönig, C. (1995). Sibiryada At ve Atçılık Terimleri. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 301-303). İstanbul: Resim.
• Seroşevsky, V. L. (2007). Saka Yakutlar. Arif Acaloğlu (Çev.). İstanbul: Selenge.
• Sertkaya, O. F. (1995). Eski Türk Kültüründe At. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 25-30). İstanbul: Resim.
• Seyidoğlu, B. (1995). Mitolojik Dönemde At. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 91-94). İstanbul: Resim.
• Sleptsov, P. A. (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar. Moskva: Akademiya Nauk.
• Vasilyev (1995). Saha (Yakut) Kültüründe At ve Atçılık. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık içinde (s. 306-311). İstanbul: Resim.