Kazak Halk Hukuku Bağlamında Kız Jibek Destanı

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 267 - 282, 28.12.2022

Sevgi Dal

https://doi.org/10.32449/egetdid.1159673

Öz

Türk halk edebiyatı yaratmalarından biri olan destanlar bir kültür hazinesidir. Destanlar, ait olduğu toplumun ekonomik, sosyal, hukuki vb. gibi konularda önemli bilgilerini, kültürel hafızasını nesilden nesile taşımakta ve toplumların yüzyıllar boyunca oluşturdukları bu belleğin aktarıcılığını sağlamaktadır. Hacimli eserler olarak destanlar yoğun bilgi barındırmakta ve özellikle kültür araştırmalarında tercih edilen edebi ürünler arasında yer almaktadır. Destan metinlerinde sosyal normlar ve normlardan oluşan hukuk kuralları da gözler önüne serilmektedir. Türk töresi olarak da karşımıza çıkan halk hukuku konusunda destanlar, belge niteliğinde önemli örnekler barındırmakta ve dönemin hukuk anlayışını aktarmaktadır. Kazak Türklerinin destan tasnifinde aşk konulu destanlar başlığı altında yer alan Kız Jibek destanı da Kazakların kültürel unsurlarına, yaşayışına dair birçok örnek barındırmaktadır. Kazak halk hukukuna dair pek çok bilginin yer aldığı destan, çalışmamızda Kazak halk hukuku çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmamızda Fahrunisa Bilecik’in “Kız Jibek Destanı (Metin-Tercüme-Dizin-İnceleme) başlıklı doktora çalışmasında yer alan Türkiye Türkçesi aktarımından faydalanılmıştır. Destanda tespit edilen halk hukuku unsurları, özel hukuk ve kamu hukuku ana başlıkları altında incelenmiştir. Özel hukuk başlığı altında görücü gitme, çeyiz, düğüne ve aile içi ilişkiler; kamu hukuku başlığı altında ise yerleşim düzeni, toplumsal ilişkiler ve ceza hukukuna yönelik halk hukuku kurallarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk hukuku, töre, kazak, destan, kız jibek

Kyz Jhibec Epic in the Context of Kazakh Folk Law

Öz

Kaynakça

• Aça, M. (1998). Kozı-Körpeş-Bayan Sulu Destanı Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma (3 Cilt). (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Akı, E. (2007). Hukukun Temel Kavramları. İzmir: Barış
• Andre, D. (2000). “Asil Kazaklarda Yaşayan Kanun Değerindeki Kurallar I Nikah” Nerin Köse (Akt.), Kazak Düğünü, Ankara: Milli Folklor, 77-78.
• Arsal, S. M. (1947). Türk Tarihi ve Hukuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Avezov, M. (1997). Folklor Yazıları. Ali Abbas Çınar (Haz.). Ankara: Bilig.
• Balaman, A. R. (2002). Evlilik Akrabalık Türleri Sosyal Antropolojik Yaklaşımlar. Ankara: Kültür Bakanlığı
• Bilecik, F. (1998). Kız Jibek Destanı Metin-Tercüme-Dizin-İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Dursun, A. (2016). Türk Halk Hukuku. İstanbul: Ötüken.
• Ekici, M. (1999). “Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler.” Milli Folklor, 6 (44), 10-17.
• Ekici, M. (2019). “Türk Kültüründe Kardeşlik Kavramı ve Halk Anlatmalarında Kardeşlik” Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı. Esma Şimşek-vd. (Ed.). Konya: Kömen Yayınları, (2019), 487-494.
• Ekici, M. (2002). “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Terimler Hakkında -I”. Milli Folklor, Yıl: 14, Sayı: 53, 27-33.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ.
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ezibaeva. B. (2005). “Kıssa Cihanşah Tamuzşahoğlu” Babalar Sözi Gaşıktık Dastandar C. 20, Astana: Foliant.
• Gökçe, B. (1976). “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme” Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1-2, 46- 67.
• Gömeç, S. (2002). “Divan-ı Lügati’t Türk’te Akrabalık Bildiren Terimler” Tarih Araştırmaları Dergisi, S.32, Cilt: 20, 133-142.
• Gözübüyük, Ş. (1996). Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi.
• İbrayev, Ş. (1998). Destanın Yapısı. Ali Abbas Çınar (Akt.). Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• İnan, A. (2020). “Orun ve Ülüş Meselesi I. Mevki ve Orun Hukuku” Makaleler ve İncelemeler. Cilt, I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 241-254.
• İsmail, Z. (1996). “Kazaklarda Aile Yapısı” Türk Dünyası Sosyal Bilimler Bilig Dergisi, S.1, 66-74,
• Kafesoğlu, İ. (2013). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kaplan, H. (2017). Türk Dünyası Destanlarında Kardeş ve Kardeşlik. (Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kartaeva, T. & Dautbekova, M. (2016). “Kazak Halkının Geleneksel Hukukunda Cezalandırma Şekilleri” Milli Folklor. Yıl: 28, Sayı: 111, 193-217.
• Kaskabayev, S. & Azerbayeva, B. (2004). “Kazak Destanları” Babalar Sözi, C.1: Hikayelik Destanlar, Almatı: Foliant.
• Kazak Halkının Sözlü Edebiyatı. (1964). Kazak Edebiyatının Tarihi. M.K. Karataev (Re.), Cilt: I, Almatı: Kazak CCP İlim Akademisi.
• Kız Jibek Kazak Aşk Destanı, (2012). Ed. Askar Turganbayev, Ankara: TÜRKSOY.
• Kozlov, İ. (2000). “Kazak Adetlerinin Uygulanması Aile İçi İlişkiler Nikah Hakkında” Akt. Nerin Köse, Kazak Düğünü, Ankara: Milli Folklor, 81-82.
• Kuandıkov, B.J. (2005). “Kasımnın Kaska Jolınan “Esimge Deyin” Kazaktın Ata Zandarı, Cilt: IV, Almatı: Jeti Jargı, 138-140.
• Levşin, A. (2000). “Kurallar Evlenme Toyu” Kazak Düğünü, Nerin Köse (Akt). Ankara: Milli Folklor, 73-77.
• Levşin, A. (2005). “Jeti Jargı” Kazaktın Ata Zandarı, Almatı: Jeti Jarğı, Cilt: IV, 482-485.
• Makovetskiya, P. (2000). “Aile Kurmanın Kuralları” Kazak Düğünü. Nerin Köse (Akt). Ankara: Milli Folklor, 39-53.
• Malinowski, B. (1998). İlkel Toplum. Çev. Hüseyin Portakal. Ankara: Öteki.
• Reichl, K. (2014). Türk Boylarının Destanları, Metin Ekici (Çev). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Margulan, Ä. (2005), “Kasım Han’ın Kaska Jolı” Kazaktın Ata Zandarı, Cilt: IV, Almatı: JetiJargı, 104-105.
• Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm Aykut Kazancıgil (Çev). İstanbul: Kabalcı.
• Samokvasov, D.Ya. (1876). Sbornik obychnogo prava sibirskikh inorodtsev (Sibirya Yabancılarının Geleneksel Hukukunun Toplanması) Varşova: Tip. Ivana Noskovskogo.
• Seydimbek, A. (2008). “Enşi Institutu” Kazaktın Ata Zandarı. Cilt: IX, Almatı: Jeti Jarğı, 489-504.
• Şahin, H. İ. (2012). “Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Karadeniz Araştırmaları, 33, 117-138.
• Töleubaeva, K. (2010). Kazak jane Ortalıktarının Otbası, Otbasılıq Adet-Ğurıp Salt Sanaları, Doktora Tezi, ŞVTEE.
• Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, (2001). Cilt: I, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Yıldız, N. A. (2019). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Ankara: Akçağ.