Buddhalar ve Bodhisattvalara Yakarışı Konu Alan Eski Uygurca Fragmanlar

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 387 - 409, 28.12.2022

Uğur Uzunkaya

https://doi.org/10.32449/egetdid.1161782

Cited By: 1

Öz

Eski Uygurca, dinî ve din dışı konulu eserlerden oluşan bir yazınsal geleneğe sahiptir. Dinî konulu eserler söz konusu olduğunda Budizm, Manihaizm ve Nasturi Hristiyanlığa ilişkin metinler öne çıkmaktadır. Bir diğer yandan din dışı konulu metinleri genel olarak sivil belgeler, mektuplar ve tıp vb. konulu metinler oluşturmaktadır. Dinî edebiyat içerisinde en büyük pay Budizm’e aittir. Budizm birçok ekolü ve Sanskritçe Budist külliyata ilişkin birçok metniyle Eski Uygur edebiyatında kendine yer edinmiştir. Günümüzde Budist Uygur edebiyatına ilişkin müstakil metinler yanında hangi metne ait olduğu henüz belirlenemeyen metin parçaları da mevcuttur. Bu yazıda bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda U 3318 (T III M 239), U 3313 (T III [M] 234; T III M 234.501), U 3303 (T III M 219) ve U 2460 (T II 581) arşiv numaralarıyla korunan, şimdiye kadar neşredilmemiş ve Buddhalara ve Bodhisattvalara ilişkin yakarışı konu alan fragmanların neşri gerçekleştirilecektir. Bu fragmanların katalog bilgileri Göttingen Bilimler Akademisi’nin (Akademie der Wissenschaften zu Göttingen) Almanya’daki Doğu Yazmalarının Kataloglanması (Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland) projesi kapsamında hazırlanan çevrimiçi katalogda yer almaktadır. Bu çalışmada ele alınan fragmanların fiziksel özellikleri ile içeriklerine ilişkin özelliklerini ihtiva eden kısım S. C. Raschmann tarafından hazırlanmıştır. Bu yazıda yukarıda bahsi geçen Eski Uygurca fragmanların yazı çeviriminin, harf çevirisinin, Türkiye Türkçesine aktarımının, metne ilişkin açıklamalarının ve analitik dizin ile sözlüğünün sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, Buddha, Bodhisattva, metin neşri

Destekleyen Kurum

Bu yazı TÜBA-GEBİP programı tarafından desteklenmiştir.

Old Uyghur Fragments on the Invocation of Buddhas and Bodhisattvas

Öz

Kaynakça

• Adams, Douglas Q. (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged. Vol. 1-2. Amsterdam. New York: Rodopi. (Leiden Studies in Indo-European. 10.)
• Demir, N & Yılmaz E. (2007). Uygur Edebiyatı: Nesir. T. S. Halman (Ed.), Türk Edebiyatı Tarihi I içinde (s. 154-161). İstanbul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. c. II: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
• Gabain, A. von (1965). Die alttürkische Literatur. P. N. Boratav (Ed.), Philologiae Turcicae Fundamenta içinde (s. 211-243). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan.
• Giles, H. A. (1912). A Chinese-English Dictionary. Part I-II. Shanghai & London: Kelly and Walsh.
• Hirakawa, A. (1997). A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tōkyō: Reiyukai.
• JEBD = Japanese-English Buddhist Dictionary (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
• Karaayak, T. (2021). Eski Uygurca Abitaki Metinlerinin Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Laut, J. P. (2022). Zu den ‚gelehrten Entlehnungen‘ indischer Herkunft im Alttürkischen. B. Khabtagaeva (Ed.), Historical Linguistics and Philology of Central Asia. Essays in Turkic and Mongolic Studies içinde (s. 128-151). Leiden & Boston: Brill.
• Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Ölmez, M. (1997). Kurzer Überblick über die Buddhistische Übersetzungsliteratur in Alttürkisch. M. Ölmez (Ed.), Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Nevin Önberk Armağanı içinde (s. 225-256). Ankara: Simurg.
• Poucha, P. (1955). Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství. (Monografie Archivu Orientálního XV.)
• Rhys Davids, T. W. & Stede, W. (1921-1925). The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary. Oxford: Pali Text Society.
• Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Wiesbaden: Steiner.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Steiner.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 1: a-asvık [Uygurca Sözlük. İslam Öncesi Orta Asya Türkçe Metinlerinin Dil Malzemesi. Yeniden düzenlenmiş baskı. II. İsimler-Zamirler-Edatlar. 1. Cilt: a-asvık]. Stuttgart: Steiner.
• Scharlipp, W. E. (2005). Die alttürkische Literatur: Einführung in das vorislamische Schrifttum. Engelschoff: Verlag auf dem Ruffel.
• Soothill, W. E. & Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Tezcan, S. (1978). En Eski Türk Dili ve Yazını. A. Sayılı (Ed.). Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe içinde (s. 271-323). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• U 2460 (T II 581): (ön): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2460seite2.jpg (arka): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2460seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• U 3303 (T III M 219): (ön): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3303seite2.jpg (arka): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3303seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• U 3313 (T III [M] 234; T III M 234.501) (I-II): (ön): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3313seite2.jpg (arka): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3313seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• U 3318 (T III M 239) (I-III): (ön): http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3318seite1.jpg (arka) http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u3318seite2.jpg (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• URL-1: https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001023 (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• URL-2: https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001013 (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• URL-3: https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00000994 (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• URL-4: https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001001 (Erişim tarihi: 13.08.2022).