A Book Containing Cemali’s Latifes: Dena’et-name-i Cemali

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 353 - 366, 28.12.2022

Aysun Çelik

https://doi.org/10.32449/egetdid.1175524

Öz

Cemâlî’nin Latifelerini Muhtevi Bir Eser: Denâ’et-nâme-i Cemâlî

Öz

İnsanlık, tebessümden kahkahaya, mizahın her türlü yansımasına, kaynağına ve aklına sahiptir. Türkler de bilinen ilk yazılı kaynaklardan bugüne, mizahın çeşitli görünümlerini “küg, külüt, latife, hezl, hiciv, nükte, fıkra” gibi terimlerle karşılamışlardır. Bunlardan latifeyi, mizahın güldürürken düşündüren bir türü olarak sıklıkla tercih etmişlerdir. Tecrübenin, tavsiyenin paylaşıldığı, çoğunlukla bir dersin ve hikmetin çıkarıldığı latifeler, sosyal hayatı/ilişkileri yansıtması bakımından edebiyat tarihimizde özel bir yere sahiptir. Latifeleri ihtiva eden böyle bir eser, 16. asır ediplerinden Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî’ye aittir.
İstanbul’da yaşamış olan Cemâlî, matlalarıyla, şehrengizleriyle, latifeleriyle tanınan bir şairdir. Biyografik kaynaklara göre hezl ve latife vadisinde de şöhretli olmasına rağmen Cemâlî’nin bütün latifelerini içeren bir eser bugün elimizde bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Cemâlî’nin altı latifesini ihtiva eden Denâ’et-nâme-i Cemâlî adlı eser üzerinde durulmuştur.
Denâ’et-nâme-i Cemâlî’nin elimizdeki tek nüshası, Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi, Nu. 34 Ha 362/29’da, 80a-82a yaprakları arasındadır. Eser içindeki altı latifenin konusu, hasislikleri ve habislikleri ile ön plana çıkan altı şahıs etrafında şekillenmiştir. Çalışmamızda Denâ’et-nâme-i Cemâlî tanıtılmış ve eserin metni transkripsiyonlu olarak yeni yazıya aktarılmıştır. 16. asrın mahsulü olan bu latifelerin latife türü içerisindeki yerine bakılacak olursa eser, ortak özelliği “cimrilik, habislik” olan kişileri konu etmesi bakımından özgündür. Ayrıca esere “letâ’if-nâme” değil de “Denâ’et-nâme” yani “alçaklık kitabı” gibi özel bir ad verilmesi de kayda değerdir.

Anahtar Kelimeler

Cemâlî, Denâ'et-nâme, Latife, cimrilik, alçaklık

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzü’ş-Şuara, Riyazi Muhammed Efendi. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ahmet Vefik Paşa (1306), Lehçe-i Osmanî, İstanbul.
• Altunel, İ. (2003). “Latife”. İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 27: 109-110.
• Batislam, H. D. (2013). “Divan Edebiyatında Latife ve Hezl”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/1: 229-242.
• Bayram, B. (2020). I. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kadar Türk Edebiyatında Letâifnâmeler (İnceleme-Metinler), Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bursalı Mehmed Tahir (1342). Osmanlı Müellifleri, II. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Cemâlî. Latîfe-i Merhûm Cemâlî Berây-ı Kimyâ, Milli Kütüphane, Nu. 1239.
• Çelik, A. (2017). Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî ve Metâli‘-i Cemâlî İle Sehr-engîz-i İstanbul Adlı Eserleri (İnceleme -Metin). Konya: Palet.
• Defterdâr-zâde Cemâlî. Denâ’et-nâme-i Cemâlî, Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafız Ahmed Paşa Koleksiyonu, Nu. 34 Ha 362/29’da, 80a-82a.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• İsen, M. (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Akçağ.
• Muallim Nâcî (tarihsiz). Lügat-ı Nâcî. Asır.
• Sungurhan, A. (2017). Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ) Musrafa (Cârullahzâde). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Şemseddin Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdâm.