Eski Çin ve Bozkır Yazıtlarındaki Ejderha, Kaplumbağa ve Arslan Tasvirleri Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 1 - 24, 26.06.2023

Tilla Deniz Baykuzu , Tuğba Gökçe Balcı

https://doi.org/10.32449/egetdid.1243466

Öz

Türk Yazıtlarının varlığı hem Türk dili ve tarihi açısından hem de Türk sanat tarihi açısından oldukça önemlidir. Araştırmacılar yazıtlar üzerinde uzun yıllar titizlikle çalışmış ve bu konuda birçok değerli eser yazılmıştır. Ancak bu çalışmalarda genel olarak İslam Öncesi Türk Devletlerinin yakın ilişkide bulunduğu, zaman zaman üzerinde hâkimiyet kurduğu veya birçok alanda etkilediği Çin kültürüne detaylı bakılmamış olduğunu tespit ettik. Bu büyük bir eksiklik olup her iki milletin birbirlerini bilhassa kültürel alanda ne kadar etkilediğini görmezden gelmek demektir.
2022 yılı yaz aylarında İlteriş Kagan’a ait olduğu düşünülen bir mezar külliyesinin bulunması herkesi heyecanlandırdı. Henüz bitmeyen kazı çalışmalarında bulunan yazıtta geçen “Türk” kelimesi bu ifadenin bilinen en eski halidir ve yazıtın Orhun Yazıtlarından daha eski tarihli olması ihtimali Türk tarihi ve dili açısından oldukça önemlidir.
Söz konusu yeni buluntu ve heykeller bize Çin kültüründe yer alan benzer motifleri hatırlattı ve devam eden çalışmalara yardımcı olabileceği düşüncesiyle konuyu araştırmaya sevk etti. Bu yüzden çalışmamızda taş stellerin, mezar kitabelerinin, mezar taşı işçiliğinin, ejderha başlı ve kaplumbağa kaideli stellerin, Çin kültür ve kanunlarındaki yerini ortaya koymaya çalışırken ejderha, arslan ve kaplumbağa gibi hayvanların Çin mitolojisindeki yerlerini arayacağız. Bunu yaparken aynı zamanda söz konusu unsurların Çin’in öteden beri kültür alışverişinde bulunduğu bozkır medeniyetindeki yerlerine de değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

Stel, Mezar Kitabesi, Ejderha, Bixi, Arslan Heykelleri, Kaplumbağa Kaide

Kaynakça

• Alyap, L. (2014). Köl Tigin anıtının Batı yüzü üzerine grafiksel bir deneyim. TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(1), 1-21.
• Alyılmaz, C. (2003). Bugut yazıtı ve anıt mezar külliyesi üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 11-21.
• -----. (2013). Türk Kültüründe Kaplumbağa, Leyla Karahan Armağanı içinde (s. 141-164). Akçağ.
• Aydın, Ö. (2013). Çin ve Türk işlemelerinde ejderha motifi. Akdeniz Sanat Dergisi, 6 (12), 2-9.
• Baykuzu, T. D. (2013 a). Türk heykel sanatının en eski örneği: Geç Hun dönemine ait (V-VI. yüzyıl) bir at heykelinin incelenmesi. Turan Dergisi, 21, 81-89.
• -----. (2013 b). An Lu-shan isyanı ve Büyük Yen devleti. Kömen.
• Bernardo, D. (2013). Yi Jing (I Ching) Chinese/English dictionary with concordance and translation. https://archive.org/details/ICHING.RidingTheChanges/page/n15/mode/2up
• Cui, Y., Li, H., VS. (2013). Y chromosome analysis of prehistoric human populations in the West Liao river valley, Northeast China. BMC Evol Biol, 13 (216). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3850526/19.11.2022
• Çağatay S., Tezcan, S. (1976). Kök Türk tarihinin çok önemli bir belgesi: Sogutca Bugut Yazıtı. Belleten, 23-24, 245-251.
• Çerezci, J. Ö. (2020). Türk sanatında ejder ve su birlikteliği. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (2), 207-227.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk mitolojisinin anahatları. Ötüken.
• -----. (2019). Türk sanatında hayvan sembolizmi 1 proto-türk devrinden, ms 14. yüzyıla kadar efsanevi ve yırtıcı hayvanların sembolizmi üzerine bir deneme. Ötüken.
• Davis, T. M. (2015). Entombed epigraphy and commemorative culture in early medieval China. Brill Academiz Pub.
• Duman, H. (2019) Türk mitolojisinde ejderha. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5 (11) 482-493.
• Eberhard, W. (2000). Çin simgeleri sözlüğü. Kabalcı.
• Erkoç, H. İ. (2017). The impact of general Li Jing’s military thought on the fall of the eastern Türk qaghanate. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 15 (22), 41-52.
• Esin, E. (1979). Evren Selçuklu san’atı evren tasvîrinin Türk ikonografisinde men’şeleri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 161-168.
• -----. (2001). Türk kozmolojisine giriş. Kabalcı.
• -----. (2003). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. Kabalcı.
• Gu B. X. 顾博贤. (2010). Yuanyuanliuchang gui wenhuarong guanchangzhou shu qiannian 源远流长龟文化 融贯常州数千年, Jiang su ren wen she huike xue jiang zuo, 江 苏 人 文 社 会 科 学 讲 座 , 77-87.
• Hou Han Shu 后汉书. (1973). Pekin: Zhonghua Shuju Chuban中华书局出版.
• Hu J. X. 胡金 星. (2009). Cong dayu zhi shui jingshen jian tan wenhuayu minzu jingshen he shidai jingshen从大禹治水精神浅谈水文化与民族精神和 时代精神. Jing shen pian精 神 篇, 277-281.
• Jiu Tang Shu旧唐书. (1975). Pekin: Zhonghua Shuju Chuban中华书局出版.
• Johnson, E. C. (1991). Jades of the Hongshan culture: The dragon and fertility cult worship. Arts Asiaqitus, 46 (1), 82-93.
• Kaşgarî M. (1985). Divanü lûgat-it-Türk: Cilt 3. (Besim Atalay, Çev.). TDK.
• Li F. C. 李丰春. (2017). Baizu xiao wenhua yanjiu白族孝文化研究. Yunnan 云南: Yunnan Daxue Chubanshe云南大学出版社. Liu, C. H. J. (2005). Ritual Concepts And Political Factors In The Making Of Tang Dynasty Princess Tombs (643-706 A.D.). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. University of London / School of Oriental and African Studies.
• Liu T. 刘 涛. (2001). Weijin nanchao de jin bei yu li bei 魏晋南朝的禁碑与立碑. Gugong bowuguan yuan kan, 故宫博物院院刊, 5 (95), 4-10.
• Logie, A. (2020). Claiming the lineage of northeast asian civilization: the discovery of hongshan and the "hongshan turn" in popular korean pseudohistory. Seoul Journal of Korean Studies, 33 (2), 279-322.
• Ma H. J. 马海舰 , Guo R. 郭瑞. (2007). Tang Taizong zhaoling sheke guibao 唐太宗昭陵石刻瑰宝. Xian: Sanqin Chubanshe三秦出版社.
• Ma T. H. 马天行 (2015). Dongnan yanhai gudai muzang zhuangshiyishu zhong de wailai yinsu东南沿海古代墓葬装饰艺术中的外来因素. Nanfang wenwu南 方 文 物, 99-106.
• Onat, A. (2012). Çin kaynaklarında Türkler: Han hanedanı tarihinde “batı bölgeleri”. TTK.
• Özcan, Ş. B. (2014). Ejder Tepelikli Stel İkonografisi. I. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiri Kitabı içinde (s. 69-78). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Quinter, D. (2019). Mañjuśrī in East Asia. Brill’s Encyclopedia of Buddhism içinde ( Cilt. 2, s. 591–599). Brill.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. Kabalcı.
• Shen C. 荘申. (1993). Zhongguo de shizi中國的獅子雕刻. Guoli Taiwan yishu jiaoyu guan國立臺灣藝術教育館, 40-41, 9-27.
• Shi Ji 史记. (1963). Zhonghua Shuju Chuban中华书局出版.
• Smolarski, P. (2021). The dragon in Chinese Hongshan culture, s. 32-35. https://www.researchgate.net/publication/355467170_THE_DRAGON_IN_CHINESE_HONGSHAN_CULTURE
• Sui Shu 隋书 . (1983). Pekin: Zhonghua Shuju Chuban中华书局出版.
• Sun L. 孙 琳. (2013). Xingxiang shanbian de meixue tanjiu 形象嬗变的美学探究. Pekin: Zhongyang Bianyi Chubanshe中央编译出版社.
• Tang Liu Dian唐六典 – Cilt 4 卷四 . https://ctext.org/wiki.pl?if=gb&res=868365
• Tang Hui Yao 唐会要,.Cilt 38卷三十八 . https://ctext.org/wiki.pl?if=gb&chapter=760099.
• Taşağıl, A. (2005). Köl Tigin Yazıtı’nın Çince yüzü hakkında. Belleten, 68, 403-421.
• Tekin, T. (1995), Orhon yazıtları. Simurg.
• The Yih-king, Charles de Harlez (Çev.).https://www.biroco.com/yijing/de_Harlez/de_Harlez_part_1.pdf
• Tribe, A. (1997). Manjusri - Origines, Role And Significance Parts I & 2. The Western Buddhist Review, 2, 49-123.
• Tseng, C. Y. (2012). The making of the Tuoba Northern Wei: constructing material cultural expressions in the Northern Wei Pingcheng period (398-494 CE). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. University of Oxford.
• Visser, M. W. (1918). The dragon in China and Japan. Cornell University Library.
• Wang C. F. 王琛发. (2007). Jixiangwu yi long gui yü bixi吉祥物──龙龟与贔屃. Xiao en zazhi 孝恩雜誌. https://www.xiao-en.org/magazine_content_info.php?lang=chi&category=18&page=6
• Wang, K. (2018). A Dynamic study of historical changes in the legend of Great Yu. Advances in Social Sciences, 7 (12), 1916-1919.
• Wang, T. R. 王藤蕊. (2021). Xiong de mi, “guonei shangshu yingyi yanjiu zhongshu (2000-2020) 熊德米, “国内《尚书》英译研究综述 (2000~2020)”. Xiandai Yuyanxue 现代语言学, 9(2), 433-440.
• Wei Shu 魏书. (1974). Pekin: Zhonghua Shuju Chuban中华书局出版.
• Willow C. Chinese mytology: dragons and their importance. https://www.oxbowschool.org/assets/gallery/os37-final-projects/docs/willow-c-os37fppaper.pdf
• Wong, D. C. (2004). Chinese steles: Pre-Buddhist and Budhist use of a symbolic form. University of Hawai Press.
• Ya Y. J. 江亞玉. (2010) . Bixie yu qifu- zhongguo shi wenhua de yuanyuan ji yanbian xing daren wenxue bao 避邪與祈福――中國獅文化的淵源及演變. xing daren wenxue bao 興大人文學報 , 44, 207 – 232.
• Yalınkılıç, T. (2013), Bir dönemin iki farklı anlatımı - Kül Tigin yazıtının Çince ve Türkçe metinlerinin karşılaştırması. TEKE, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(2), 79-85.
• Zeng, L. C. (2008). Western dragon and Chinese long: mistranslation and resolution. US-China Foreign Language, 8 (9), 27.
• Zou C. H. 邹振环. (2018 ). Kangxi chao xiren gong shi yu ”shizi shui” 康熙朝西人贡狮与《狮子说》. Zijincheng紫禁城, 42-61.