Mekân, Bellek ve Ritüel Ekseninde Kırgızlarda Komşuluk İlişkileri

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 219 - 234, 26.06.2023

Arzu Kiyat

https://doi.org/10.32449/egetdid.1266479

Öz

Eski Türk boylarından olan Kırgızlar, günümüzde gelenek ve kültürlerini yaşatmaya devam etmektedir. Geleneğin ve kültürün değişmesi, dönüşmesi, korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması noktasında toplumdaki bireylerin birbiri ile olan münasebetleri son derece mühimdir. Gündelik yaşantının bir bölümünü oluşturan komşuluk ilişkilerinin kuvvetli oluşu, geleneği ve kültürü yinelemeye, korumaya, aktarmaya ve millî hafızayı canlı tutmaya katkı sağlamaktadır. Zira komşuluk, sosyal bir varlık olarak topluluk hâlinde yaşayan insan için önemli bir iletişim biçimidir. Komşuluk ilişkileri kültürel mekânlarda, kolektif şuuru korumakta ve kültürel sürekliliğini sağlamakta önemli rol oynamaktadır. Bu yönüyle mekân, bellek ve ritüel kavramları arasındaki doğrudan ilişki dikkat çekmektedir. Kültürel mekânlarda gerçekleşen ritüellerin toplumsal dayanışmayı sağlamasının yanı sıra bilgiyi aktarma, geri çağırma ve bu sayede hatırlama işlevini aktive etme özelliği komşuluk ilişkileri ile ilintili bir yön taşır. Bundan hareketle çalışmada, Kırgızlarda komşuluk ilişkilerinin kültürel belleğe, kültür sürdürümcülüğüne tesiri, mekân, bellek ve ritüel kavramları ekseninde değerlendirilmiştir. Başka bir ifadeyle çalışma, Kırgızların kent ve köy yaşantısındaki komşuluk ilişkilerinin görünümünden hareketle bu ilişkilerin kültür aktarımı bakımından etkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada mekân, bellek ve ritüel kavramları doğrultusunda irdelenen veriler, Kırgızistan’da yönlendirilmiş ve yönlendirilmemiş mülakat yöntemiyle gerçekleştirilen alan araştırması neticesinde elde edilmiştir. Buna göre komşuluk ilişkilerinin iletişimin, dayanışmanın, güvenin, saygının, aidiyetin, millî kimliğin niteleyicisi olduğu ve Kırgızların komşularıyla kültürel mekânlarda ve ritüellerde geleneği yaşattığı görülmüştür. Bu bağlamda modernleşme ile ortaya çıkan yeni kültürün yanında mevcudiyetini muhafaza etmeyi sürdüren geleneklerin dayanışma alanlarında ve kültürel mekânlarda yinelenmesinin kültürel belleğe ve sürekliliğe ciddi katkılar sağladığı ve komşuluk ilişkilerinin bu noktadaki etkinliği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkleri, komşuluk ilişkileri, kültürel bellek, kültürel mekân, ritüel.

Neighborhood Relations in Kyrgyz in the Context of Space, Memory and Ritual

Öz

As one of the ancient Turkish tribes, the Kyrgyz Turks have continued to maintain their traditions and culture from the past to the present. In any society, the relationships between individuals play a crucial role in transforming, protecting, and transmitting tradition and culture to future generations. The strong neighborly relations contribute to the preservation, repetition, and transmission of tradition and culture in a ritualistic manner, thereby keeping national memory alive. Neighborhood is an important form of communication for human beings who live in communities as a social being. Neighborly relations play a significant role in cultural spaces by protecting collective consciousness and ensuring cultural continuity. In this respect, the direct relationship between the concepts of space, memory and ritual draws attention. In addition to ensuring social solidarity, rituals that take place in cultural spaces have the ability to transfer and recall information and thus activate the function of remembering, which is related to neighborhood relations. Based on this, this study aims to investigate the effect of neighborly relations on cultural continuity in the context of cultural transmission spaces and areas of solidarity. Specifically, the study aims to identify the neighborly relations of the Kyrgyz Turks in urban and rural areas and their effects on cultural transmission. The data examined in this study, based on the concepts of space, memory, and ritual, were obtained through directed and non-directed interviews conducted during field research in Kyrgyzstan. It is observed that neighborly relations are the qualifiers of communication, solidarity, trust, respect, belonging and national identity, and that the Kyrgyz Turks keep the tradition alive in ritualistic places with their neighbors. Traditions hold over despite the new culture that emerged with modernization. This study reports that keeping these traditions alive in solidarity areas and cultural spaces makes serious contributions to cultural continuity. Besides, this paper identifies the effectiveness of neighborly relations in this regard.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz Turks, neighborly relations, cultural memory, cultural space, ritual

Kaynakça

• Abduldayev, E. ve İsayev, D. (1969). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Frunze.
• Altun, A. D. (2010). Kapalı konut siteleri ve mahalle kavramı. İdealkent, 2, 216-244.
• Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R. & Selçuk, B. K. (2017). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. KTMU.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek-eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Ayşe Tekin, Çev.). Ayrıntı.
• Avcı, C. (2020). Kültürel bellek mekânı: barak odası ve geleneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1519-1533.
• -----. (2021). Öndüç hediye: Gaziantep’te yataküstü geleneği ve işlevleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(3), 1491-1505.
• Aytaç, Ö. (2007). Kent mekânlarının sosyo-kültürel coğrafyası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 199-226.
• Bascom, W. R. (2010). Folklorun dört işlevi. (Ferya Çalış, Çev.) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. içinde (s. 71-86), Geleneksel.
• Birekul, M. (2014). Mekânın kodlama gücü: medeniyetlere hayat veren yapılar. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 1(2), 61-77.
• Carassi, V. (2017). Theorizing, collecting, archiving, reviving: the lives (or life) of folklore. Folk Life, 55(1), 1-11.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar. Ayrıntı.
• Demir, S. (2012). Kültürel bellek, gelenek ve halkbilimi müzeleri. Millî Folklor, 24(95), 184-195.
• Draaisma, D. (2014). Bellek metaforları, zihinle ilgili fikirlerin tarihi. (Gürol Koca, Çev.). Metis.
• Honko, L. (1979). Theories concerning the ritual process. Louri Honko (Ed.), Science of Religion Studies in Methodology içinde (s. 369–390).
• -----. (2006). Ritüellerin oluşum süreci. Millî Folklor, 18(69), 129-140.
• Jacoby, R. (1996). Belleğini yitiren toplum. (Hakan Atalay, Çev.). Ayrıntı.
• Karasayev H. (2016). Kamus naama. Salam.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236.
• Köse, S. (2021). Ritüel bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(33), 57-70.
• Kıray, B. M. (1998). Kentleşme yazıları. Bağlam.
• Lefebvre, H. (2007). Gündelik hayatın eleştirisi. Metis.
• Murtezaoğlu, S. (2012). Kültürel belleğin ritüel yoluyla kuruluşu. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2, 344-350.
• Nirun, N. (1994). Sistematik sosyoloji yönünden aile ve kültür. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Dost.
• Oğuz, Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân. Millî Folklor, 19(76), 30-32.
• -----. (2014). Çağdaş kentte bir yeniden canlandırma örneği: çiğdem günü. Millî Folklor, 26(101), 25-39.
• Rappaport, R. A. (2003). Ritüel. (Kürşat Korkmaz, Çev.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar içinde (s. 396-407). Geleneksel.
• Saliyev, M. (2022). Türkiye ve Kırgız Türklerinde komşuluk ile ilgili atasözleri. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Komşuluk içinde (s. 445-459). Paradigma Akademi.
• Tezcan, M. (1989). Folklorik ve antropolojik yönleriyle hediye geleneği ve türk kültüründeki yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22(1), 29-36.
• -----. (1991). Kültürel antropoloji. Kültür Bakanlığı.
• -----. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Kültür Bakanlığı.
• Wulf, C. (2009). Tarihsel kültürel antropoloji. (Ö. Dünya Sarısoy, Çev.), Dipnot. Yıldız, C., Gündüz, M. (2011). Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuluk. Elâzığ.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü. C. II, Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu (2023). Güncel Türkçe sözlük. Erişim Tarihi (10.03.23). https://sozluk.gov.tr
• KK-1: Kencebek Sultangaziyev, Bişkek 1946, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme: 1 Mayıs 2022)
• KK-2: Cüzümkan Moldobayeva, Bişkek 1958, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme: 30 Nisan 2022)
• KK-3: Aida Mırzabayeva, Bişkek 1984, Üniversite Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme: 1 Mayıs 2022)
• KK-4: Zulayka Saparbek Kızı, Bişkek 1977, Üniversite Mezunu, Öğretmen. (Görüşme: 30 Nisan 2022)