Uygur Destanlarında Folklorik Unsurlar

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 201 - 217, 26.06.2023

Bahar Türkyılmaz

https://doi.org/10.32449/egetdid.1280731

Öz

Sözlü edebiyat ürünleri toplumların yaşam tarzına, inanç sistemlerine ışık tutan, dilden dile aktarılarak geçmişle günümüz insanları arasında görünmez bağlar kuran önemli kodlar içermektedir. Bu ürünlerden özellikle hacmi sebebiyle zengin malzemeler taşıyan destan metinleri dil ve folklor alanı başta olmak üzere çeşitli alanlara veriler sunmaktadır. Bu çalışmada zengin bir sözlü gelenek mirasına sahip Uygur Türklerinin destanları arasından belirlenen on üç Uygur destanında hayatın geçiş evrelerinden düğün ve ölüm gelenekleri incelenmiş; yanı sıra Uygur Türklerindeki halk hekimliği ve halk inanışlarının da izi sürülmüştür. Çalışmanın incelemesi evlenme, ölüm, halk hekimliği ve halk inançları olmak üzere dört ana başlıktan oluşmaktadır. Malzemenin tespiti için seçilen destanlara yansıyan folklorik unsurlar tarama-fişleme metodu esasınca saptanmış, tespit edilen her unsur örneklerle desteklenmiştir. Malzemenin tespitinde İnayet (2004) tarafından aktarılan Nozuğum, Seyit Noçi, Abdurahman Ġoca, Qizil Gülüm, Çın Tömür Batur, Ġérip-Senem, Tahir-Zohra, Senuber, Qemerşah ve Şemsi Canan, Hörliqa-Hemracan destanları ile Mehmet (2011) tarafından aktarılan Emir Göroğli, Boz Yiğit ve Gülendem adlı destanlar esas alınmıştır. Bu eserler içerisinde folklorik unsurların en fazla rastlanıldığı destanların Emir Göroğli, Boz Yiğit ve Gülendem olduğu, Uygur Türklerinin gelenek, görenek, halk hekimliği, halk inançları gibi zengin folklorik unsurlarının belirli destan metinlerinde de olsa canlı bir şekilde yaşatıldığı ve bu ürünler vasıtasıyla gelecek kuşaklara aktarımının sağlandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Destan, Uygur, Gelenek, Görenek, İnanç, Halk Hekimliği

Kaynakça

• Aça, M. (2000). Türk destancılık geleneğine bütüncül yaklaşabilme ve alp kavramı üzerine bazı yeni yaklaşım denemeleri. Milli Folklor 12 (48), 5-17.
• Aktaş, E. (2016). Hakas destan geleneği ve kahramanları. Kömen.
• Alptekin, A. B. (2010). Türk halk hikâyelerinde halk hekimliği. Milli Folklor 22 (86), 5-19.
• Arık, D.& Eroğlu, H. (2017). Halk inanışları (el kitabı). Grafiker.
• Ata Yıldız, N. (2015). Türk dünyası destancılık geleneği. Akçağ.
• Beydilli, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. Akçağ.
• Çobanoğlu, Ö. (2018). Halk edebiyatına giriş I. Anadolu Üniversitesi.
• Dilek, İ. (2021). Türk mitoloji sözlüğü. TDK.
• Ekici, M. (2002a). Destan araştırma ve incelemelerinde kullanılan bazı terimler hakkında-I. Milli Folklor 14 (53), 27-33.
• Ekici, M. (2002b). Destan araştırma ve incelemelerinde kullanılan bazı terimler hakkında-II. Milli Folklor 14 (54), 11-18.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut kitabı-I. TDK.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler-I. TTK.
• İnayet, A. (2004). Uygur halk destanları I. TDK.
• Kalafat, Y. (2009). İslamiyet ve Türk halk inançları. Berikan.
• Mehmet, A. (2011). Uygur halk destanları-III. TDK.
• Öğer, A. (2013). Uygur Türklerinde törenler ve bayramlar. Grafiker.
• Şahin, H. İ. (2010). Türkmen destanları ve destancılık geleneği. Kömen.
• Uzun, G. (2020). Kırgız Türkçesinde ölüm ile ilgili örtmece ve tabu sözler. Söylem Filoloji Dergisi 5 (1), 226-238.
• Yeşil, Y. (2014). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri (doğum-evlenme-ölüm gelenekleri). Grafiker.
• Yıldız, N. (2009). Türk destancılık geleneği. Modern Türk Araştırmaları Dergisi 6 (1), 7-15.