İkinci Dünya Savaşı’nda Batı Sahillerine Sığınan Yunanlar, Yunanistan’a Yapılan İnsani Yardımlar ve İzmir

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 121 - 150, 26.06.2023

Ozan Yücesoy

https://doi.org/10.32449/egetdid.1285502

Öz

Yunanistan 28 Ekim 1940 tarihinde İtalyanlar tarafından işgale uğramış, İtalyanlar başarısız olunca, Hitler SSCB’ye yapacağı harekâtı öncesinde güney kanadı güvence altına almak adına 1941 Nisan’ında Yunanistan’ı işgal edilmiştir. Yunanistan “Büyük Açlık” döneminde 300 bin kadar insanını açlıktan ve salgın hastalıktan kaybetmiştir. Türkiye Kızılay aracılığıyla Yunanistan’a Dumlupınar ve Kurtuluş vapurlarıyla altı ay boyunca insani yardımlarda bulunup komşu ülkenin vatandaşlarına yardım eli uzatmıştır. Türkiye bu yardımların haricinde Oniki Ada’dan, başta İzmir tarafı olmak üzere, Batı Anadolu sahillerine iltica eden ilkin Yunan asker ve sivil vatandaşlar olmak üzere çeşitli etnik kökene sahip sığınmacılara kapılarını açmıştır. Bilhassa Ege Denizi’ndeki iltica faaliyetleri İngiliz ajanlar tarafından tertip edilmekle birlikte Türk sahillerine sığınanların kaçış noktaları zaman içerisinde savaşın seyrine göre değişiklik göstermiş olup ilerleyen zamanlarda ulaştıkları sahiller de ülkenin güneybatısı oluşmuştur. Türkiye üzerinden transit geçiş sayesinde Yunanlar Orta Doğu’da yeniden örgütlenme ve toplanma fırsatı bulmuşlardır. Rodos ve İstanköy adalarından Yunan vatandaşların haricinde Türk kökenli adalılarla Alman işgalinden kaçan İtalyan askerlerin ilticaları gözlenmiştir. Türk, İtalyan ve Yunan sığınmacıların haricinde deniz yoluyla Türkiye’ye sığınanlar arasında Alman, İngiliz, Amerikan hatta Yahudi kökenliler mevcuttur. Bahsi geçen iltica faaliyetleri ele alınarak Türk-Yunan ilişkilerinde II. Dünya Savaşı döneminde gerçekleşen bu olaylara ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, İkinci Dünya Savaşı, Mülteci, Türk-Yunan İlişkileri

Kaynakça

• BCA, 0.30.10.00.00.124.882.16.
• BCA, 30.10.0.0.235.589-1.
• BCA, 30.18.1.2.96.72.3.
• BCA, 490. 01.611.120.8.20-12.
• BCA, 490. 01.611.120.8.20-21.
• BCA, 490.01.611.120.9.1.
• Akşam, 23 Eylül 1943.
• Akşam, 23 Kânunuevvel 1944.
• Armaoğlu, F. (1991). 20. yüzyıl siyasi tarihi. Cilt 1. İş Bankası Kültür.
• Bahar, İ. (2018). II. Dünya Savaşı döneminde Türkiye ve Yahudi mültecileri sorunu. Toplumsal Tarih, 290, 72-81.
• Bakar, B. (2009). Savaş yıllarında Ege Adalarından Türkiye’ye ilticalar (1941-1945). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırma Dergisi, 16. 1-26.
• Balcı, M. (2018). İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin Yunanistan’a yaptığı yardımlar. Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar Uluslararası Kongresi, 28-29 Ekim 2018, I. 121-135.
• Chatip, Ö. II. (2019). Dünya Savaşı ve sonrasında Batı Trakya’dan Türk göçleri (1941-1960), VII. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Balkanlar’a ve Balkanlar’dan Göçler (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e), I. 313-340.
• Clogg, R. (1997). Modern Yunanistan tarihi. (Dilek Şendil, Çev.). İletişim. Cumhuriyet, 23 Eylül 1944.
• Çam, Y. (1998). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’ye göçler. Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri: Cilt I. 309-317. Çelikkol, Z. (1992). Rodos’taki Türk eserleri ve tarihçe. Türk Tarih Kurumu.
• Danacıoğlu Tamur, H. E. (2006a). II. Dünya Savaşı’nda Ege kıyılarına sığınan Yunanlılar. Bilgi Üniversitesi Bilgi ve Bellek Dergisi, 6, 188-201.
• Danacıoğlu Tamur, H. E. (2006b). Ege’de büyük kaçış II. Dünya Savaşı’nda Adalar’dan Türkiye’ye mülteci akını. Toplumsal Tarih, 146, 50-55.
• Danacıoğlu Tamur, H. E. (2006c). SOE (special operations executive)’in İzmir merkezli çalışmaları. Toplumsal Tarih, 146, 66-70.
• Demirözü, D. (2015). İşgal direniş iç savaş Yunan edebiyatında II. Dünya Savaşı yılları. İstos.
• Demirözü, D. (2017). Savaştan barışa giden yol. İletişim.
• Dokuyan, S. (2013). İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan gıda sıkıntısı ve ekmek karnesi uygulaması. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish of Turkic, 8/5, 193-210.
• Eray Biber, T. (2012). Kızılay arşiv belgelerine göre Türkiye’den Yunanistan’a yardımlar. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 201, 1-29.
• Eray Biber, T. (2016). II. Dünya Savaşı ve Yunanistan Türkleri. Nesrin Hacıahmetoğlu, İlyas Kemaloğlu (Yay. Haz.). İkinci Dünya Savaşı ve Türk Dünyası içinde (s. 285-297). Türk Dünyası Yayınları Birliği.
• Erdem, U. ve Kalemli, H. (2011). II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin Yunanistan’a Kurtuluş ve Dumlupınar vapurları ile gönderdiği insani yardımlar. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 46, 205-236.
• Erdöl, M. (1994). Küçük kitap (Türk-Yunan dostluğu). Özkan.
• Erkilet, E. (1945). 2. Cihan Harbi ve Türkiye. İnkılâp.
• Esmer, A. Ş. ve Sander, O. (1996). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995) içinde. Siyasal.
• Guttsdat, C. (2016). Türkiye, Yahudiler ve Holokost. (Âdem Dirim, Çev.). (2. bs.) İletişim.
• Güneş, M. (2019). II. Dünya Savaşı yıllarında İzmir’de eğitim yaşamı. İzmir Araştırmaları Dergisi, 10.
• Gürel, Ş. S. (2018). Tarihsel boyutları içinde Türk-Yunan ilişkileri 1821-1993. İmge.
• Gürün, K. (2000). Savaşan dünya ve Türkiye: Cilt III. Tekin.
• Gürün, K. (2010). Türk-Sovyet ilişkileri (1920-1953). (2. bs.) Türk Tarih Kurumu.
• Hart, L. (2004). II. Dünya Savaşı tarihi. (Kerim Bağrıaçık, Çev.). İş Bankası. Hatipoğlu, M. M. (1997). Yakın tarihte Türkiye ve Yunanistan 1923- 1954. Siyasal.
• Hatipoğlu, M. M. (1999). Yunanistan’da etnik gruplar ve azınlıklar. Ankara Üniversitesi.
• Hayta, N. (1996). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Ege Adaları sorunu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(36), 817-846.
• Jacobsen, A. H. (1989). 1939-1945 kronoloji ve belgelerle İkinci Dünya Savaşı. (Em. Kur. Alb. İbrahim Ulus, Çev.). Genelkurmay.
• Kasalak, K. ve Baş, R. (2015). İtalyan saldırısında Yunanistan’a Türkiye’nin yardımları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 123-136.
• Keser, U. (2008). Yunanistan’ın büyük açlık dönemi ve Türkiye. IQ Kültür Sanat.
• Keser, U. (2009). Arşiv belgeleri ışığında ikinci dünya savaşı sürecinde Türkiye’de mülteciler ve esirler sorunu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(18), 185-208.
• Keser, U. (2010). Kızılay belgeleri ışığında Yunanistan’da ölüm, açlık, işgal 1939-1949. Türk Kızılayı.
• Kişi, Ş. S. (2013). Arşiv belgelerine göre İkinci Dünya Savaşı’nda Bodrum ve diğer Ege kıyılarına gelen mülteciler. 3. Uluslararası Her Yönüyle Bodrum Sempozyumu, 30 Ekim-1 Kasım 2013, Bildiriler, 549-615.
• Kitsikis, D. (1981). Istoria tou Ellinotourkikou Horou (1928-1973). Estia. Koç, Y. (1999). Türk-İş tarihinden portreler eski sendikacılardan anılar-gözlemler (III). Dermircioğlu.
• Koçak, C. (1986). Türkiye’de milli şef dönemi 1. Yurt.
• Macar, E. (2006). Lozan’dan günümüze On iki Ada Türklerinin sorunları. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 34, 35-51.
• Macar, E. (2009). İşte geliyor kurtuluş. İzmir Ticaret Odası Kültür Sanat Tarih.
• Makal, A. (1999). Türkiye’de tek partili dönemde çalışma ilişkileri (1920-1946). İmge.
• Muhacir, A. (1996). II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’nin Oniki Ada Türkleri politikası (1939-1947). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(36), 817-847.
• Oran, B. (1986). Türk-Yunan ilişkilerinde Batı Trakya sorunu. Mülkiyetliler Birliği Vakfı.
• Orhonlu, C. (1964). 12 Ada’da Türk eserleri ve Türk nüfusu, Türk Kültürü, 24, 29-34.
• Ovalı, Ş. (2007). Tarihsel bir perspektiften Batı-Yunanistan ilişkisinin siyasal arka planı (1821-1945). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(1), 165-197.
• Öncü, A. S. ve Ekinci, O. (2014). İkinci Dünya Savaşı öncesi beklenmeyen gelişme: 23 Ağustos 1939 tarihli Alman-Rus paktı, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18(2), 241-263.
• Öndeş, O. (1980). 2. Dünya Savaşı (1939-1945). Altındağ. Özlü, H. (2012). Arşiv belgelerine göre, İkinci Dünya Savaşı’nda İzmir ve Trakya’nın savunmasına yönelik Türk-İngiliz heyetlerinin görüşmeleri ve alınan önlemler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII(24), 233-253.
• Öztürk, E. (2005). İkinci Dünya Savaşı yıllarında İzmir’de beslenme sorunu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(11).
• Papuççular, H. (2019). Türkiye ve Oniki ada (1912-1947). İş Bankası Kültür. Sarı, Ç. (2020). İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Ege Adaları’nı işgali hakkında Türk basınındaki haberlerin incelenmesi. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dergisi, 2(2), 229-248.
• Sarısır, S. (2010). II. Dünya Savaşı yıllarında Anadolu sahillerine sığınan Yunanlı mülteciler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 505-527. Selçuk Özgür, P. (2010). Yunanistan İç Savaşı ve dış güçlerin rolü. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 57, 101-129.
• Semiz, Y. ve Toplu, G. (2019). Ege Adaları tartışması ve Türkiye: II. Dünya Savaşı Süreci. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9, 13(19), 2381-2403.
• Seydi, S. (2006). 1939-1945 zor yıllar, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’de İngiliz-Alman propaganda ve istihbarat savaşı. Asil. Soysal, İ. (1993). Türk dış politikası incelemeleri için kılavuz 1919-1993. Ortadoğu ve Balkanlar İncelemeleri Vakfı.
• Sönmez, Ş. (2011). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk hükümetlerinin temel gıda maddelerinin temini konusunda aldığı tedbirler. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47, 599-629.
• Spencer, F. A. (1952). War and postwar Greece and analysis based on Greek writings. The Library of Congress.
• Tağmat, Ç. D. (2016). Açlık İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Yunanistan’a yardımları. Siyasal.
• Tağmat, Ç. D. (2010). Yunanistan’da büyük açlık ve Ege’de yardım köprüsü: kurtuluş ve dumlupınar vapurları (1941-1942). Atatürk Yolu Dergisi, 12(46), 457-483.
• Tekeli, İ. Ve İlkin, S. (2013). Dış siyaseti ve askeri stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si I. İletişim.
• Tekir, S. (2019). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’de sivil ve askeri mülteciler meselesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 227-256.
• Uçarol, R. (2006). Siyasi tarih (1789-2001). Der.
• Utkugün, C. (2016). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’den Yunanistan’a yapılan insani yardım faaliyetleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 2.
• Uzun, H. (2004). 1919-1950 yılları arasında Türkiye-Yunanistan ilişkileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 35-50. Ülkümen, S. (1993). Bilinmeyen yönleriyle bir dönemin dışişleri. Gözlem Gazetecilik.
• Vatan, 17 Mart 1943.
• Vatan, 28 Nisan 1941.
• Yaman, A. E. (2003). II. Dünya Savaşında askeri mülteciler ve gözaltı kampları (1941-1942). Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), 143-166.
• Yellice, G. (2018). İtalyan-Bulgar revisyonist politikaları karşısında Türkiye’nin Balkan Antantı’nı ‘ayakta tutma çabası’ ve Türk-Yunan ittifak arayışı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,16(1), 537-578.
• Yeni Sabah, 28 Nisan 1941.
• Yılmaz, G. (2019). Rodos ve On İki Ada’daki İtalya ve Yunan yönetiminin baskı politikaları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 64, 69-102.