Karaçay-Malkar Türkçesi Atasözlerinde Bağımlı, Basit Kelime Gruplarının Kullanımı

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 623 - 648, 22.12.2023

Saniye Aybüke Vardar

https://doi.org/10.32449/egetdid.1330421

Öz

Söz diziminin inceleme alanına dâhil olan kelime grupları ile ilgili farklı birçok çalışma bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda araştırmacılar farklı tanım ve tasnifler ortaya koymuştur. Bu çalışmada kelime grupları Türkoloji’de kullanılan geleneksel tasniflerden birtakım farklılıklara sahip Sovyet ekolü çerçevesinde şekillenmiş yapısal-gramatik plana (birleşen ögelerin sayısı, temel ögenin sözcük türü, ögeler arası bağlantı yöntemi, söz dizimlik bağlantı tipi) ve işlevsel-semantik plana (söz dizimsel işleve) göre incelenmiştir. Bu çalışmada Karaçay-Malkar Türkçesindeki atasözleri ile ilgili eserler taranarak çalışmada kullanılacak veriler elde edilmiştir. İlk aşamada içinde bağımlı kelime grubu bulunduran atasözleri tespit edilmiştir. Sonrasında, tespit edilen bağımlı kelime grupları öge sayısına göre incelenip basit kelime grupları ayrılmıştır. Ayrılan basit kelime grupları temel ögenin sözcük türüne ve kelime grubunun söz dizimindeki görevine göre tasnif edilmiştir. Son aşamada ise kelime grubunu meydana getiren ögelerin birbirleriyle olan bağlantı yöntemleri incelenerek yapı tipleri tespit edilmiştir. İncelenen atasözlerinde, basit kelime gruplarında 23 farklı yapı tipi tespit edilmiştir. Bu incelemeler sonucunda, özellikle isimlik kelime gruplarının basit yapılar içinde daha sık kullanıldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, basit kelime gruplarında sıralanma ilişkisiyle kurulan kelime gruplarının, diğer yöntemlerle oluşturulan grup sayısından daha fazla olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelime grupları, söz dizimi, Karaçay-Malkar Türkçesi, öbek

Usage of Dependent and Simple Word Groups in Karachay-Balkar Turkish Proverbs

Öz

There are many different studies on word groups that are included in the study area of syntax. In the studies conducted, researchers provided different definitions and classifications. In this study, word groups have been examined according to the structural-grammatical plan (number of combining elements, word type of the basic element, connection method between elements, syntactic connection type) and functional-semantic plan (syntactic connection type) which were shaped around the frame of Soviet school which has some differences than the conventional classification in Turkology. In this study, the literary works about Karachay-Balkar proverbs have been scanned and the data to be used in this study have been obtained. First, proverbs containing dependent word groups were identified. Later, the identified dependent word groups were examined according to the number of elements and simple word groups were separated. The separated simple word groups were classified according to the word type of the basic element and the function of the word group in the syntax. Lastly, the structure types were determined by examining the connection methods of the elements that constitute the word group. In the examined proverbs, among the simple word groups, 23 different structure types were identified. As a result of these examinations, it has been observed that noun-word groups were particularly used more frequently in simple structures. Additionally, it was determined that the number of word groups formed by order relations in simple word groups were higher than the number of groups formed by other methods.

Anahtar Kelimeler

Word groups, syntax, Karachay-Balkar Turkish, phrases

Kaynakça

• Ahmatlanı, İ. H., Ketençilanı M. B. (2003). Ḳaraçay-Malkar Tilni Sintaksisinden Tablitsala. Elbrus.
• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Eğitim.
• Aliylanı, S. Ç. (1963). Nart Sözle. Ḳaraçay-Çerkes Kitap İzdatelstvo.
• Altun, M. (2011). Türkçede kelime grupları çözümlemeleri: Türk romanlarından örneklerle. MVT.
• Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri. Baha.
• Baskakov, A. N. (2011). Çağdaş Türkçede Kelime Grupları. Kesit.
• Baskakov, N. A. (1966). Karaçay-Malkar Tilni Gramatikası, Fonetika, Morfologiya, Sintaksis. Kabartı-Malkar Kitab Basma.
• Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. Dergâh.
• Curtubaylanı, H. Ç. (2005). Ḳaraçay-Malkar Nart Sözle. Elbrus Kitap Basma.
• Delice, İ. (2003). Türkçe Sözdizimi. Kitabevi.
• Doğan, E. (2012). Türkçe Cümle Bilgisi II. Anadolu Üniversitesi.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi GrameriTürk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Gencan, T. N. (1974). Dilbilgisi: lise: I, II, III. Kanaat.
• Gökdayı, H. (2018). Türkçede öbekler. Kriter.
• Guzeylanı J. M. (1999). Busaġatdaġı Malkar Til. Elbrus.
• Hatiboğlu, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi. Türk Dil Kurumu.
• Hirik, S. (2020). Söz Dizimi Kuramları Bağlamında Türkçede Baş Unsur. Gazi.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi. Kesit.
• Karaca, O. S. (2017). Türkçede Bağımlı ve Bağımsız Kelime Grupları (Tasnif ve Yapı Tipleri). Efe Akademi.
• Karaca, Oktay Selim (2017). Türkçede Bağımlı ve Bağımsız Kelime Grupları (Tasnif ve Yapı Tipleri). Efe Akademi.
• Karahan L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Akçağ.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Maġulalanı, F. L. (2010). Nart Sözle, Aytıvla, Çam Sözle. Karaçay-Çerkes Kral Universitet.
• Naskali Gürsoy, E. (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Türk Dil Kurumu.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2013). Söz dizimi. Akademik Kitaplar.
• Özmen, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi. Karahan.
• Semenova, S. (2006). Nart Boyu Türkleri Hun-Karaçaylıların Atasözleri. Kaynak.
• TDK, 2023 (https://sozluk.gov.tr adresinden 05.06.2023 tarihinde erişilmiştir.)
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu.
• UNESCO, Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000212024 (Erişim tarihi: 11.07. 2023).
• Usta, H. İ. (2007). Kelime Gruplarını Nasıl Tasnif Edelim?. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi UTEK içinde (s.413-421). İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Uzun, N. E. ve Aydın, Ö. (2006). Sözdizim. A. Kocaman (Ed.) Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar içinde (s. 63-76). Ankara Dil Derneği.
• Üstünova, K. (2014). Türkiye Türkçesinde yapı kavramı ve söz dizimi incelemeleri. Sentez.
• Zandov A. M. (1965). Malkar Nart Sözle. Ḳabartı-Malḳar Kitap Basması.