Social Gender in the Proverbs of the Turkish World: “Woman”, “Man”

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 543 - 572, 22.12.2023

Fatma Tekin

https://doi.org/10.32449/egetdid.1345814

Öz

Social gender roles are patterns of attitudes and behaviors whose definition and boundaries are determined by society and are expected to be adhered by individuals. Oral tradition is a part of the symbolic system that determines relationships and roles between men and women, hence reflecting concepts of social gender roles. Individuals learn the roles expected of them by society through traditional oral narratives such as myths, epics, legends, fables, jokes, and proverbs. In this context, proverbs, which serve as memory encoders of Turkish culture, have been examined as reference points in reflecting cultural patterns and behavioral patterns. A thematic examination has been conducted on 250 proverbs from the Turkic World, selected through purposive sampling. In this study, unlike other studies, an attempt has been made to interpret the examined proverbs with a critical and analytical approach, the functions of proverbs in socialization have been determined, and findings have been presented regarding why there has not been the desired level of change in cultural life on this issue despite recent feminist activities, and suggestions have been made for what could be done. As a result of the study, it has been concluded that social gender is established within the cultural sphere and consists of a set of learned patterned behaviors centered around acceptance, attitude, and expectation and that these patterned behaviors are acquired through socio-cultural means. In this regard, proverbs have been found to play an imposing role as they form and transmit cultural patterns that contribute to the construction and acquisition of gender-specific identities.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, oral tradition, proverbs, social gender, woman

Türk Dünyası Atasözlerinde Toplumsal Cinsiyet: “Kadın”, “Erkek”

Öz

Toplumsal cinsiyet rolleri, tanımı ve sınırları toplum tarafından belirlenen ve bireylerden uyması beklenilen tutum ve davranış kalıplarıdır. Sözlü gelenek, erkek-kadın arasındaki ilişkileri ve rolleri belirleyen sembolik sistemin bir parçasıdır, bu nedenle de toplumsal cinsiyet kavramlarını yansıtmaktadır. Birey toplumun kendisinden beklediği rolleri mit, destan, efsane, masal, fıkra, atasözleri gibi geleneksel sözlü anlatılar aracılığıyla öğrenmektedir. Bu bağlamda, Türk kültürünün bellek kodlayıcıları olarak kültürel örüntüleri ve davranış kalıplarını yansıtmada birer referans niteliğinde olan atasözleri incelenmiştir. Gayeli örneklem yöntemiyle seçilen Türk Dünyası’na ait 250 adet atasözü üzerinde tematik inceleme yapılmıştır. Bu çalışmada diğer çalışmalardan farklı olarak; incelenen atasözleri tartışmacı ve eleştirel bir dille yorumlanmaya çalışılmış, atasözlerinin toplumsallaşmadaki işlevleri belirlenmiş ve son zamanlarda yapılan feminizm çalışmalarına rağmen, bu konuda kültürel yaşamda neden istenen düzeyde bir değişim olmadığı ile ilgili tespitlere ve neler yapılabileceği ile ilgili önerilere yer verilmiştir. Çalışmanın sonucunda, toplumsal cinsiyetin kültür dairesi içerisinde belirlendiği ve kabul, tutum ve beklenti merkezinde öğrenilen bir dizi kalıp davranışlardan oluştuğu ve bu kalıp davranışların sosyo-kültürel yolla öğrenildiği anlaşılmıştır. Atasözlerinin bu bağlamda cinsiyete özgü kimlik edinim inşasında kültürel örüntüleri oluşturucu ve aktarıcı özellik taşıyarak empoze edici bir işlevde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, sözlü gelenek, atasözleri, toplumsal cinsiyet, kadın

Kaynakça

• Akbalık, E. (2013). Türk atasözlerinde cinsiyet algısı. Dumlupınar Üniversitesi sosyal bilimler dergisi. S. 36, 81-90.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Deyimler ve atasözleri, atasözleri sözlüğü 1. İnkılâp.
• Aktaş, E. (2020). Hakas atasözleri. Kömen.
• Altın, K. Y. (2021). Kadın ve şeytan: Güney Sibirya sahası Türk halk anlatıları üzerine bir inceleme. folklor/edebiyat. 27(106): 129-146.
• Arıkoğlu, E. (2007). Hakas Türklerinin atasözleri. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi, C. 8, 262-266, AKMB.
• Asiltürk, B. (2004). Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde sevgilinin saçı. Emine Gürsoy Naskali (Ed.). Saç kitabı. 436-455, Kitabevi.
• Aşırov, A. (2007). Türkmenistan Türklerinin atasözleri. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi. C. 8, 199-212, AKMB.
• Avcı, C. (2020). Dede Korkut Kitabı’nda toplumsal cinsiyet tipolojisi üzerine bir inceleme. TÜRÜK. 8(22): 117-135.
• Aydın, N. (2018) Kız-kadın kimliğinin oluşumu ve kadına bakış bağlamında toplumsal algıya yön veren atasözleri. SEFAD. (39): 169-180.
• Bascom, W. R. (2005). Folklorun dört işlevi. (F. Çalış, Çev.) Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. (Ö. Oğuz, S. Gülçınar hzl.). 125-151, Geleneksel.
• Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi II. Ötüken.
• Bayrakdar, S. (2018). Toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden sembolik şiddet: Türk atasözleri ve deyimlerinde annelik-babalık cinsiyet rollerinin kültür kodlarına dayalı bir inceleme. Sosyal araştırmalar ve davranış bilimleri dergisi. 4(5): 96-112.
• Batur, Z. (2011). Atasözü ve deyimlerde kadın ve kadının sosyo-psikolojik özellikleri. Turkish studies. 6 (3): 577-584.
• Berk, S. A. (2021). Karaçay-Malkar atasözlerinde kadın. Türk Dünyası incelemeleri dergisi. 21/1 Yaz, 151-178.
• Berktay, F. (2012). Tek tanrılı dinler karşısında kadın. Metis. Bilton, T., B. Kevin, Jones P., Lawson T., Skinner D., Stanworth, M. ve Webster, A. (2008). Sosyoloji. (K. İnal, Çev.), Siyasal.
• Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler (BAAD). (2016). (M. Kaçalin hzl.) TDK.
• Cassirer, E. (2005). Sembolik formlar felsefesi 1, (M. Köktürk, Çev.). Hece.
• Ceylan, E. (1996). Çuvaş atasözleri ve deyimleri, Çuvaşça-Türkçe/Türkçe-Çuvaşça sözlük. Simurg.
• Connel, R. W. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar. (C. Soydemir, Çev.), Ayrıntı.
• Çeneli, İ. (1985). Nogay atasözleri. Türklük araştırmaları dergisi. S. 1, 11-54.
• Çer, E., Şahin, E. (2016) Türkçenin sözvarlığını yansıtan atasözleri ve deyimlerde toplumsal cinsiyet. Turkish studies. 11(9): 175-192.
• Delaney, C. (2004). Türk toplumunda saçın anlamı. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Saç Kitabı. 89-110, Kitabevi.
• Delaney, C. (2022). Tohum ve toprak. (S. Somuncuoğlu, A. Bora, Çev.), İletişim.
• Dilek, İ. (2007). Altay Türklerinin atasözleri. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi, C. 8, 248-256, AKMB.
• Doğan, L. (2014). Türkmen atasözleri (Türkmen nakılları). Parafiks.
• Doğan, L. (2020). Uygur atasözleri. Paradigma.
• Duman, M. (2022). Toplumsal cinsiyet ve erkeklik çalışmaları açısından folklorun niteliği ve bir yöntem denemesi. Folklor akademi dergisi. C. 5, S. 2, 461-473.
• Durbilmez, B. (2018). Yozgat yöresinden derlenen atasözlerinin Divanu Lugatı’t Türk ve Türk dünyasındaki benzerleri. Türk Dünyası kültürü -1. 147-175, Ötüken.
• Eliade, M. (2003), Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi 1, taş devrinden Eleusis Mysteria’larına. (A. Berktay, Çev.), Kabalcı.
• Ersöz, A. G. (2010). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadına yönelik toplumsal cinsiyet roller. Gazi Türkiyat. Bahar, S. 6, 167-181.
• Genç, H. N. (2018). Atasözlerinde toplumsal cinsiyet algısı olarak kadın. folklor/edebiyat. 24(94):13-33.
• Gökçeoğlu, M. (1997). Kıbrıs Türk atasözleri ve deyimler. Galeri Kültür.
• Güngör, E. N. (2002). Türk atasözleri ve deyimlerinde “kadın”. I. Türk Dünyası kadınlar kurultayı. (İ. Gülsün hzl.). Türk yurdu.
• Hasan, H. (1997). Makedonya ve Kosova Türklerince kullanılan atasözleri ve deyimler. TDK.
• Hünerli, B., Aktaş, E. (2021). Kırımçak atasözleri (inceleme-metin). Paradigma.
• Hünerli, B., Aranut T (2022). Gagauz atasözleri. Paradigma.
• İnayet, A., Öger, A. (2009). Uygur Türklerinin mitolojik, dini ve tarihi kadın kahramanları üzerine. Turkish studies. 4(3): 1183-1198.
• İsmail, Z., Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Kazak atasözleri. Engin.
• Kılıç, M. (1996). Türkçe açıklamalı Türkmen atasözleri, Türkmen folklorı. Özsan.
• Kirişçioğlu, F. (2007). Saha (Yakut) Türklerinin atasözleri, inceleme-metin. Nobel.
• Kurt, İ. (2012). Türk atasözlerine psikolojik yaklaşımlar. Akçağ.
• Mcelhinny, B. (2017). Sosyolengüistik ve dilbilimsel antropolojide toplumsal cinsiyeti kuramsallaştırmak (Muhammed Emin Yıldızlı, Çev.). Kadın folkloru kuram ve yöntem üzerine yazılar. Mehmet Ali Yolcu (Ed.), 251-288, Kömen.
• Musaoğlu, M., Gümüş M. (1995). Türkçe açıklamalı Azerbaycan atasözleri. Engin.
• Näzerşina, F. (2007). Başkurt Türklerinin atasözleri. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi, C. 8, 214-223, AKMB.
• Okray, Z. (2015). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadın imgesi. Lefke Avrupa Üniversitesi sosyal bilimler dergisi. 6(1): 93-102.
• Oy, A. (1972). Tarih boyunca Türk atasözleri. Türkiye İş Bankası Kültür. Özkan, B., Gündoğdu, A. E. (2011). Toplumsal cinsiyet bağlamında Türkçede atasözü ve deyimler. Turkish studies. 6(3): 1133-1147.
• Özön, M. N. (1958). Türk ata sözleri. İnkılap.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur atasözleri ve deyimleri. Doğu Türkistan Vakfı.
• Özdemir, N. (2017, 20-22 Mart 2015). Mizah ve toplumsal cinsiyet. ODTÜ THBT toplumsal cinsiyet ve halk kültürü sempozyumu bildirileri. 45-65, Ürün.
• Pekacar, Ç. (2006). Kumuk Türklerinin atasözleri, inceleme-metin-dizinler. Meyil.
• Qoyçumanov, I. C. (2007). Kırgızistan Türklerinin atasözleri. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi. C. 8, 168-191, AKMB.
• Schipper, M. (2019). Bir kemikten bir söze//dünya atasözlerinde kadın. (T. U. Belge, Nurkalp D. Çev.), Delidolu.
• Solmaz, E. (2019). Türkmen atasözlerinde kadın ve kadın algısı. Türk Dünyası incelemeleri dergisi. 19/2 Kış, 389-401.
• Şavk, Ü. Ç. (2002). Kırgız atasözleri. TDK.
• Şen, S.(2023). Kırgız Türkçesi atasözlerinde erkek imgesi. Uluslararası Türkçe edebiyat kültür eğitim dergisi. S. 12/2, 518-545.
• Tavkul, U. (2001). Karaçay-Malkar atasözleri. Kültür Bakanlığı.
• Tekin, F. (2019). Kazan Tatarlarının halk anlatmalarında mitolojik unsurlar. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Tunç, E. (2021). Halk hikâyelerinde ataerkil bir ideoloji olarak “namus” ve erkek kimliğinin kurgulanmasında namus düşüncesinin üstlendiği işlevler üzerine. Avrasya uluslararası araştırmalar dergisi. 9(26): 11-33.
• Vatandaş, S. (2020). Toplumsal cinsiyet rolleri ve kalıp yargıları bağlamında kadının medyada metalaştırılması. Adıyaman Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi. 13(36): 747-784.
• Yoldaşev, İ., Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Özbek atasözleri, Engin.