Çin Devletinin Uygur Türklerine Yönelik Bölgesel Milliyet Özerklik Söylemi

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 439 - 465, 17.12.2024

Adilcan Eruygur

https://doi.org/10.32449/egetdid.1527949

Öz

Bu çalışma, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Uygur Türklerine yönelik bölgesel milliyet özerklik söylemini incelemeyi hedeflemektedir. Çin hükümeti, resmi söylemlerinde sıkça Uygur Türklerinin özerkliğini desteklediğini belirtse de, bu iddianın uygulamada ne kadar geçerli olduğu ciddi bir incelemeyi gerektirmektedir. Bu makalede, bölgesel milliyet özerklik kavramının tarihsel ve teorik temelleri ele alınacak, Çin’in Uygur Türklerine yönelik politika ve uygulamaları detaylı olarak incelenecektir. Ayrıca, resmi söylem ile uygulama arasındaki uyumsuzluklar ve çelişkiler ortaya konarak, Çin devletinin bölgesel milliyet özerklik anlayışının gerçekte ne olduğu gözler önüne serilecektir. Çalışmanın ilk bölümünde, bölgesel milliyet özerklik kavramının teorik çerçevesi ve tarihsel gelişimi üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren etnik milliyetler politikasının evrimi ve özerklik ilkelerinin resmi belgeler ve yasal düzenlemeler ışığında nasıl şekillendiği incelenecektir. Ardından, Çin’in resmi kaynaklarını temel alarak, Çin hükümetinin milliyet özerklik söylemi kapsamında Uygur Türklerine yönelik politikaları detaylandırılacaktır. Sonraki bölümde, Çin hükümetinin uygulamaları bilimsel raporlar, gözlemler ve uluslararası medya kuruluşlarının edindiği bilgiler ışığında incelenecek ve bu söylemlerin sahadaki gerçeklerle nasıl çeliştiği ortaya konulacaktır. Çin hükümetinin uluslararası arenada özerklik iddialarını nasıl savunduğu ve bu iddiaların gerçekte ne kadar geçerli olduğu tartışılacaktır. Örneğin, Çin’in Doğu Türkistan’daki kültürel, sosyal ve ekonomi uygulamalarının özerklik ilkesine hizmet edip etmediği veya bunların asimilasyon politikalarının bir parçası olup olmadığı sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkleri, bölgesel milliyet özerklik, Çin Halk Cumhuriyeti, dil ve kültürel haklar, merkeziyetçilik

The Chinese State's Regional Nationality Autonomy Discourse towards Uyghur Turks

Öz

This study aims to examine the People’s Republic of China’s regional national autonomy discourse towards Uyghur Turks. Although the Chinese government frequently states in its official discourse that it supports the autonomy of Uyghur Turks, the validity of this claim in practice requires serious scrutiny. In this article, the historical and theoretical foundations of the concept of regional nationality autonomy will be discussed, and China’s policies and practices towards Uyghur Turks will be examined in detail. In addition, the inconsistencies and contradictions between the official discourse and practice will be revealed and the Chinese state’s understanding of regional nationality autonomy will be revealed. In the first part of the study, the theoretical framework and historical development of the concept of regional nationality autonomy will be emphasized. In this framework, the evolution of the ethnic nationalities policy starting from the founding of the People’s Republic of China and how the principles of autonomy have been shaped in the light of official documents and legal regulations will be examined. Then, based on China’s official sources, the Chinese government’s policies towards Uyghur Turks within the scope of national autonomy discourse will be detailed. In the next section, the Chinese government’s practices will be examined in the light of scientific reports, observations and information obtained by international media organizations, and it will be revealed how these discourses contradict the realities on the ground. The ways of Chinese government defends its autonomy claims in the international arena and the validity of these claims will be discussed. Within the stuıdy, issues such as, whether China’s cultural, social and economic practices in East Turkestan serve the principle of autonomy or not and whether they are part of assimilation policies or not, will be questioned.

Anahtar Kelimeler

Uyghur Turks, regional national autonomy, People’s Republic of China, language and cultural rights, centralization

Kaynakça

• Abdilim M. (2020). 15 Temmuz 2024’de https://www.rfa.org/english/news/uyghur/ school-06122020180620.html adresinden edinilmiştir.
• AFP. (2019). 19 Temmuz 2024’de https://www.france24.com/en/20191009-even-in-death-uighurs-feel-long-reach-of-chinese-state adresinden edinilmiştir.
• Allies in Zambia and Adversaries in Malawi. The American Political Science Review, 98(4), 529-545. Alptekin, E. (1978). Uygur Türkleri. Boğaziçi.
• Amnesty.1 Temmuz 2024’de https://www.amnesty.org.tr/destek?gad_source=1&gclid= CjwKCAjw5Ky1BhAgEiwA5jGujujjFVJZkFt4fKlq5UEkSnUIVp4_9BPTbpF-wzHsrKQw59nXrhP51RoCLNIQAvD_BwE adresinden edinilmiştir.
• AP. (2021). 16 Temmuz 2024’de https://apnews.com/article/world-news-race-and-ethnicity-beijing-china-national-security-e4d7a915a2e3ebb6c6f50778a2aec81a adresinden edinilmiştir.
• ASPI. (2020). Uyghurs for sale: ‘Re-education’, forced labour and surveillance beyond Xinjiang. Australian Strategic Policy Institute.
• Barfield, T.J.(1989). The perilous frontier: nomadic empires and China. Cambridge University Press.
• Blackwell, T. (2019). 2 Temmuz 2024’de https://nationalpost.com/news/canadian-went-to-china-to-debunk-reports-of-anti-muslim-repression-but-was-shocked-by-treatment-of-uyghurs adresinden edinilmiştir.
• Byler, D. (2022). Terror capitalism: Uyghur dispossession and masculinity in a Chinese city. Duke University Press.
• Cerulo, K. A. (1997). Identity construction: New issues and new directions. Annual Review of Sociology (23), 385-409.
• Cnpc. (2022). 2022 Annual Report, China National Petroleum Corporation. Comaroff, J. L ve Paul, C. (1994). New perspectives on nationalism and war. Theory and Society, 23.(1), 35-45.
• Dawisha, A. (2002). Nation and nationalism: Historical antecedents to contemporary Debates. International Studies Review. 3-22.
• Dwyer, M. A. (2005). The Xinjiang conflict: Uyghur identity, language policy, and political discourse. East-West Center Washington.
• Enos, O ve Kim, Y. (2019). 3 Temmuz 2024’de https://www.heritage.org/ asia/commentary/chinas-forced-sterilization-uighur-women-cultural-genocide adresinden edinilmiştir.
• Fan, ZH. P. (2018). Ulusal kendi kaderini tayin etme ve yüksek derecede özerklik teorilerinin doğru anlaşılması. Lilun yu Geming, 1, 43-53.
• Gordon, M. R. (2021). 10 Temmuz 2024’de https://www.wsj.com/articles/u-s-declares-chinas-treatment-of-uighur-muslims-to-be-genocide-11611081555 adresinden edinilmiştir.
• Guójiā Mín Wěi.(2012).Çin’in bölgesel etnik özerklik sistemi. 15 Haziran 2024’de https://www.gov.cn/test/2012-06/20/content_2165897_3.htm adresinden edinilmiştir.
• Guówùyuàn. (2005). Çin Halk Cumhuriyeti Bölgesel Etnik Özerklik Yasası. 13 Temmuz 2024’de https://www.gov.cn/test/2005-07/29/content_18338.htm adresinden edinilmiştir.
• Guówùyuàn. (2010). Çin’in bölgesel etnik özerklik sisteminin tarihi ve gelişimi. 16 Haziran 2024’de http://www.npc.gov.cn/ c2/c189/c220/201905/t20190522 _94837.html adresinden edinilmiştir.
• Guówùyuàn. (2012). Çin’in etnik politikası ve yasal garantisi. 20 Haziran 2024’de http://www.npc.gov.cn/zgrdw/npc/zgrdzz/2012-02/03/content_1687354.htm adresinden edinilmiştir.
• Guówùyuàn. (2016). Xinjiang’da dini inanç özgürlüğü. 25 Haziran 2024’de https://www.gov.cn/zhengce/2016-06/02/content_5078959.htm adresinden edinilmiştir.
• Han, X. (2006). Eski Çin düşüncesinin kısa tarihi. Shaanxi Normal University Press.
• HRW. (2020). Break their lineage, break their roots: China’s crimes against humanity targeting Uyghurs and other Turkic Muslims. Human Rights Watch.
• HRW. (2024). 25 Temmuz 2024’de https://www.hrw.org/news/ için e- china-hundreds-uyghur-village-names-change adresinden edinilmiştir.
• Independent. (2020). 19 Temmuz 2024’de https://www.independent.co.uk/ news/world/china-xinjiang-detention-centres-muslims-uighur-b576631.html adresinden edinilmiştir.
• James, L.B. (2013).Ethnic policy in China: Is reform inevitable?. Policy Studies, 68, 1-61.
• Khatchadourian,R.(2021).17 Temmuz 2024’de https://www.newyorker.com/magazine/ 2021/04/12/surviving-the-crackdown-in-xinjiang adresinden edinilmiştir.
• Kolçak, H. ve Ercan, O. (2020). Baskı altındaki Uygurlar ve diğer Türk toplulukları: Doğu Türkistan’da sürdürülen sistematik insan hakları ihlalleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 126 (248),77-114.
• Komisyon (2019). Xinjiang Uyghur autonomous Region’s bureau of statistics. Xinjiang Statistical Yearbook.
• Komisyon. (1984). Çin Anayasası. Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó Guówùyuàn Gōngbào. 30, 419-430.
• Komisyon. (2007). Çin Askeri Ansiklopedisi. Çin Ansiklopedisi Yayınevi.
• Kuo, L.L. (2019). 17 Temmuz 2024’de https://www.theguardian.com/world/ 2019/may/07/revealed-new-evidence-of-chinas-mission-to-raze-the-mosques-of-xinjiang adresinden edinilmiştir.
• Lai, H.Y. (2009). China’s ethnic policies: Political dimension and challenges, this paper was eventually published as China’s ethnic policies and challenges. East Asian Policy, 1(2), 5- 13.
• Lim, R. (2012). China’s ethnic policies in the Xinjiang Region. Washington Journal of Modern, China, 10 (2), 64-89.
• Loulan. (2017). 2017 yılı ilçe nüfus ve aile planlaması çalışmalarının yarıyıllık denetim ve denetimine ilişkin tebliğ. 6 Temmuz 2024’de https://archive.is/FlLkS adresinden edinilmiştir.
• Lu, R (2015). Yuan ve Ming hanedanlarında güneybatı sınırı ve sınır askeri ve siyasi kontrolü, Pekin: Sosyal Bilimler Literatür Basını.
• Lynch, E. M. (2019). 21 Temmuz 2024’de https://www.washingtonpost.com/opinions/ 2019/10/21/chinas-attacks-uighur-women-are-crimes-against-humanity/ adresinden edinilmiştir.
• Máng, L. F. (2006). chūgoku ni okeru minzoku jichi Chihō no rippō jichi-ken no genjō to kadai. https://hermes-ir.lib.hit-u.ac.jp/hermes/ir/re/ 13620/ hogaku0050307630.pdf, ISSN 1347-0388.
• NCPPA. Çin Halk Cumhuriyeti Bölgesel Etnik Özerklik Yasası.5 Haziran 2024’te https://www.gjxfj.gov.cn/gjxfj/xxgk/fgwj/flfg/webinfo/2016/03/1460585590001366.htm adresinden edinilmiştir.
• Nightingale, A. (2020). 2 Temmuz 2024’de https://gcnchambers.co.uk/responsibility-of-states-under-international-law-to-uyghurs-and-other-turkic-muslims-in-xinjiang-china/adresindenedinilmiştir.
• Osborne, S. (2020). 19 Temmuz 2024’de https://www.independent.co.uk/news/world/ asia/china-uighur-muslim-graveyards-burial-grounds-xinjiang-a9268956.html adresinden edinilmiştir.
• Pān, Zh. P. (2018). Ulusal kendi kaderini tayin etme ve yüksek derecede özerklik teorilerinin doğru anlaşılması. https://xinjiangdocumentation.sites.olt.ubc.ca/ files/2020/11/Correctly-Unders_%E7%9C%81%E7%95%A5_gree-of-Autonomy _PAN-Zhi_jun.pdf. Lǐlùn yǔ gǎigé Dergisi.
• Péi. H. Y. (2015). Ülkemdeki etnik azınlıklara giriş. 14 Haziran 2024’da https://xszj.njau. edu.cn/info/1048/2159.htm adresinden edinilmiştir.
• Philp, C. (2019). 28 Haziran 2024’de https://web.archive.org/web/20200425012712/ https://www.thetimes.co.uk/article/cultural-genocide-for-repressed-minority-of-uighurs-bp0w6dw89 adresinden edinilmiştir.
• Posner, D. N. (2004). The political salience of cultural differences: Why Chewas and Tumbukas are Allies in Zambia and adversaries in Malawi. The American Political Science Review, 98(4), 529-545.
• Rajagopalan, M. (2020). 29 Haziran 2024’de https://www.buzzfeednews.com/ article/meghara/inside-xinjiang-detention-camp adresinden edinilmiştir.
• Rcenw. (2023). Çin özellikli etnik sorunların doğru çözüm yolu üzerine teorik oluşum ve araştırmalar. 8 Haziran 2024’de https://rcenw.lzu.edu.cn/c/202311/1487.html adresinden edinilmiştir.
• Regencia,T. (2021). 29 Haziran 2024’de https://www.aljazeera.com/news/ 2021/7/8/uighurs-timeline adresinden edinilmiştir.
• Rénmín Rìbào. 14 Haziran 2024’de http://paper.people.com.cn/2017-07/26/c_1121380750.htm adresinden edinilmiştir.
• Reuters. (2018). 2 Temmuz 2024’de https://www.reuters.com/article/us-china-xinjiang-rights/muslim-minority-in-chinas-xinjiang-face-political-indoctrination-human-rights-watch-idUSKCN1LQ01F/ adresinden edinilmiştir.
• RFA. (2017). 22 Temmuz 2024’de https://www.rfa.org/english/news/special/ uyghuroppression/ChenPolicy2.html adresinden edinilmiştir.
• Schaart, E. (2021). 12 Temmuz 2024’de https://www.politico.eu/article/dutch-parliament-declares-chinese-treatment-of-uighurs-as-genocide/ adresinden edinilmiştir.
• The Associated Press. (2020). 28 Haziran 2024’de https://apnews.com/article/ 269b3de1af34e17c1941a514f78d764c adresinden edinilmiştir.
• The Economist. (2015). Tongue-Tied. 13 Temmuz 2024’de https://www.economist.com/ china/2015/06/27/tongue-tied adresinden edinilmiştir.
• Tǒng, Zh. X. (2022). Xinjiang’da sosyal istikrarı ve uzun vadeli barış ve düzeni korumak. 24 Haziran 2024’de https://www.zytzb.gov.cn/zytzb/2022-10/31/ article_2024042816341618213.shtml adresinden edinilmiştir.
• UHRP. (2019). 15 Temmuz 2024’de https://uhrp.org/report/briefing-assault-uyghur-language-east-turkestan adresinden edinilmiştir.
• UHRP. (2021). Coerced Kinship The Pomegranate Flower Plan and the Forced Assimilation of Uyghur Children. A Report by the Uyghur Human Rights Project.
• UHRP. (2021). 22 Temmuz 2024’de https://uhrp.org/report/ için e- briefing-ban-islamic-names-absurd-intrusion adresinden edinilmiştir.
• Van, E. (2001). Primordialism lives!. APSACP, 20-22.
• Vanderklippe, N. (2019). 19 Temmuz 2024’de https://www.theglobeandmail.com/ world/article-like-a-movie-in-xinjiang-new-evidence-that-china-stages-prayers/ adresinden edinilmiştir.
• Watson, I ve Wright, R. (2020). 3 Temmuz 2024’de https://edition.cnn.com/ 2020/09/21/asia/xinjiang-china-response-sterilization-intl-hnk/index.html adresinden edinilmiştir.
• Withnall, A. (2019). 28 Haziran 2024’de https://www.independent.co.uk/news/world/ asia/china-muslim-childre-uighur-family-separation-thought-education-a8989296.html adresinden edinilmiştir.
• Work Bank Group. 28 Haziran 2024’de https://data.worldbank.org/indicator/ SP.DYN.CBRT.IN?start=2015&end=2018&locations=CN adresinden edinilmiştir.
• Wú, D.G. (2022). Bölgesel etnik özerklik ülkemin etnik sorunların çözümüne yönelik temel politikasıdır. 10 Haziran 2024’de http://www.ybrd.gov.cn/rdzl/llyj/2022-05-25/178231.html adresinden edinilmiştir.
• Xíng. Y.L. 1989’dan 1998’e kadar Antik Çin’deki bölgesel teorik konulara ilişkin araştırmaların gözden Geçirilmesi. 6 Haziran 2024’de http://iqh.ruc.edu.cn/qdbjmzyj/bj_lltw/5bdb3203c7d14921b756f2121c34af27.htm adresinden edinilmiştir.
• Xinjiang İstatistik Bürosu. (2023). Xinjinag Uygur Özerk Bölgesi 2022 Ulusal Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İstatistik Bülteni. 22 Haziran 2024’de https://tjj.xinjiang.gov.cn/tjj/tjgn/202303/6fc01f2b37a84efaa38fd34363c0a84e.shtml adresinden edinilmiştir.
• XJWQ. (2019).Onsun İlçesi Temel Sağlık Çalışmalarını Etkili Bir Şekilde Desteklemeye Devam Ediyor. 7 Temmuz 2024’de https://archive.is/Y2zzX adresinden edinilmiştir.
• XUARSK. (2019). 8 Temmuz 2024’de https://archive. is/hfGL6 adresinden edinilmiştir.
• Yu T.SH. (1996). Batı bölgelerinin genel tarihi. Zhongzhou Ancient Books.
• Zand, B. (2019). The equivalent of cultural genocide. 28 Haziran 2024’de https://web.archive.org/web/20200121105242/https://www.spiegel.de/international/world/chinese-oppression-of-the-uighurs-like-cultural-genocide-a-1298171.html adresinden edinilmiştir.
• Zenz, A. (2019). Break their roots: evidence for China’s parent-child separation campaign in Xinjiang. Journal of Political Risk, 7(7), 1-41.
• Zenz, A. (2020). Sterilizations, IUDs, and mandatory birth cntrol: The CCP’s campaign to suppress Uyghur birthrates in Xinjiang. The Jamestown Foundation, 1-28.
• Zenz. A. (2019). Wash brains, cleanse hearts. 8 Temmuz 2024’de https://www.jpolrisk.com/wash-brains-cleanse-hearts adresinden edinilmiştir.
• Zhang, J. (2001). The management of frontier regions in Chinese history. Asian Studies Review. 25(3), 243-267.
• Zhāng, J.S.(2024). 2023 yılında milli eğitimin gelişmesinin temel durumunun tanıtılması. 22 Haziran 2024’de http://www.moe.gov.cn/fbh/live/2024/55831/ adresinden edinilmiştir.
• Zheng, D.H. (2020). Modern Çin milliyetçiliği söylemi altında “ulus”, “ırk” ve “milliyet”. Tarih Araştırmaları, 8, 1-18.