Soğuk Savaş Türkiye’sinde Anti-Komünist Söylemin Oluşumunda Azerbaycan Kökenli Düşünürler: Azerbaycan Dergisinde Sovyet - Komünizm Algısı ve Komünizmle Mücadele Meselesi

Yıl 2021, , 565 - 590, 30.12.2021

Ceyda Tuna Kocaoğlu

https://doi.org/10.18513/egetid.1050203

Öz

II. Dünya Savaşı uluslararası ilişkiler üzerinde derinden etki yapmıştır. Savaşın iki müttefik devleti Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Rusya savaştan sonra ideolojik temelde amansız bir mücadeleye girdiler. Kapitalist ve komünist olarak ikiye ayrılmış dünyada mücadelenin tarafı olan devletler aralarındaki mücadeleyi dünyada hakimiyet alanlarını daha da genişletmek için bütün dünya milletlerin sorunu haline dönüştürmeyi başardılar. Soğuk Savaş yılları olarak 20. yüzyılın siyasi tarihinde geniş yer tutacak olan bu dönemde Sovyetlerin komünizmi tüm dünyada hâkim kılma niyet ve çabalarına karşı ABD liderliğinde komünizmle mücadele kapsamında sert bir Sovyet ve komünizm karşıtı söylem birçok ülkenin kamuoyunda en önemli unsur haline geldi. Bu çerçevede Sovyet komünizminin doğrudan tehdidi altında bulunan Türkiye, ABD’nin etkisiyle Sovyet ve komünizm karşıtı söylemin kısa sürede sistematik bir devlet politikasına dönüştüğü ülkelerden biri olmuştur. 1947’den itibaren güçlü bir şekilde hükümet politikası olarak gelişmeye başlayan Sovyet-komünizm karşıtlığı özellikle Demokrat Parti hükümetleri döneminde zirveye çıkmış ve Türk kamuoyunda anti-komünist söylem en önemli gündem haline gelmiştir. Türk kamuoyunda Soğuk Savaş yılları boyunca çoğu zaman önemini koruyacak olan Sovyet ve komünizm karşıtlığının oluşmasında değişik unsurlar önemli rol oynamıştır. Bunlardan biri Soğuk Savaş yıllarında Sovyet zulmünden kaçarak Türkiye’ye gelen Azerbaycan Türkleridir. 1949 yılında kurdukları Azerbaycan Kültür Derneği vasıtasıyla Türkiye’de Sovyet ve komünizm karşıtı söylemin önemli unsuru haline gelen Azerbaycanlı düşünürler Azerbaycan Dergisi adlı yayın organları ile Türkiye’de Sovyet Rusya ve komünizme karşı önemli mücadele başlattılar ve özellikle anti-komünist söylemin temel literatürünün oluşmasına katkı sağladılar. Bu çalışmada söz konusu dergide kaleme alınmış yazılar ele alınarak anti-komünist söylem üzerinde Azerbaycanlı düşünürlerin etkisi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anti-komünizm, Sovyet Rusya, Azerbaycan Dergisi, Türkiye, Soğuk Savaş

The Effect of Azerbaijani Thinkers in the Development of Anti-Communist Discourse in Turkey During the Cold-War Period: Perception of Soviet - Communism and the Struggle Against Communism in the Azerbaijan Journal

Öz

World War II had a great impact on international relations. The two allied states of the war, United States of America and Soviet Russia, entered into a relentless struggle on ideological basis after the war. In a world which is divided into two as capitalist and communist, the states that are the parties of the struggle have succeeded in transforming the struggle between them into the problem of the nations of the world in order to expand their area of domination further. In this period, which will take a large place in the political history of the 20th century as the Cold War years, a harsh anti-Sovietism and communism discourse has become the most important element in the public opinion of many countries within the scope of the struggle against communism under the leadership of the USA against the intention and efforts of the Soviets to dominate communism all over the world. In this context, under the direct threat of Soviet communism and by the influence of the United States, Turkey has become one of the states in the world that anti-Sovietism and communism discourse soon turned into a systematic state policy. Anti-Sovietism and communism, which started to develop as a strong government policy since 1947, reached its peak especially during the Democratic Party governments and the anti-communist discourse became the most important agenda in the Turkish public opinion. Various elements played an important role in the formation of anti-Sovietism and communism in Turkish public opinion, which would maintain its importance throughout the Cold War years. One of them is Azerbaijani Turks who came to Turkey running away from the Soviet oppression during the Cold War. By establishing the Azerbaijan Cultural Association in 1949, Azerbaijani thinkers became important figures of anti-Sovietism and communism discourse in Turkey and started an important struggle against Russia and communism by publishing Azerbaijan Journal. They particularly contribute to the formation of anti-communism literature. In this study, the influence of Azerbaijani thinkers on anti-communist discourse will be revealed by handling the articles in the aforementioned journal.

Anahtar Kelimeler

Anti-communism, Soviet Russia, Azerbaijan Journal, Turkey, Cold War.

Kaynakça

• Fahir Armaoğlu, 20 Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Timaş Yayınları, İstanbul.
• 20 Yüzyılın Uluslararası Tarihi, Yazarlar: Antony Best, Jussı M. Hannımaki, Joseph A. Maıolo, Kırsten E. Schulze, Çev: Taciser Ulaş Belge, Siyasal Kitabevi yayınları, Ankara.
• Tanıl Bora-Kerem Ünüvar, “Ellili Yıllarda Türkiye’de Siyasi Düşünce Hayatı”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Haz: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Avni Diper, Komünizme Karşı Türk Milliyetçiliği, İstanbul.
• Atila Doğan, Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm, Küre Yayınları, İstanbul.
• John Lewis Gaddis, Soğuk Savaş: Pazarlıklar, Casuslar, Yalanlar, Gerçekler, Çev. Dilek Cenkçiler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Rasuh Nuri İleri, Atatürk ve Komünizm, May Yayınları, İstanbul.
• Tanıl Bora-Kerem Ünüvar, “Ellili Yıllarda Türkiye’de Siyasi Düşünce Hayatı”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Haz: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Robert J. McMahon, Soğuk Savaş, Çev: Sinem Gül, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• William H. McNeill, Dünya Tarihi, Çev: Alaaddin Şenel, İmge Yayınları, Ankara.
• Cangül Örnek, Türkiye’nin Soğuk Savaş düşünce Hayatı Antikomünizm ve Amerikan Etkisi, Can yayınları, İstanbul.
• Güven Gürkan Öztan, “Ezeli Düşman ile Hesaplaşmak: Türk Sağında ‘Moskof’ imgesi”, Türk Sağ Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri, (Derleyenler: İnci Özkan Kerestecioğlu, Güven Gürkan Öztan), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Aclan Sayılgan, Türkiye’de Sol Hareketler, Hareket Yayınları, İstanbul.
• İsmail Soysal, Soğuk Savaş Dönemi ve Türkiye Olaylar Kronolojisi (1945-1975), İsis Yayınları, İstanbul.
• Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (!923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Ateş Uslu, “Çok Partili Hayata Dönüş Dönemi (1945-1950): Hür Dünyanın Saflarında”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, (Haz: Gökhan Atılgan-E. Atila Aytekin- vd.), Yordam Kitap Yayınları, İstanbul.