15-16. Yüzyıl Avrupa’sında Türk Karşıtı Edebiyat

Yıl 2015, , 231 - 280, 21.01.2016

Piotr Tafiłowski

https://doi.org/10.18513/egetid.185929

Cited By: 1

Öz

Makale, 15-16. Yüzyıllarda, hem Batı ve Orta Avrupa hem de Balkan edebiyatındaki Türk karşıtı
konuları hakkında bilgi sunmaktadır. Karşılaştırmalı incelemeler gösterir ki bazı Avrupa
edebiyatları, Türk karşıtı içeriği belirten kendi karakteristik formlarını geliştirdiler: Polonya,
demeçten çok okumaya yönelik bir sözlü edebiyata odaklanmışlardır. Bunlar Türkiye tarafından
işgal veya tehdit edilen ülkelerde (Yunanistan, Balkanlar, Macaristan, İtalya) şiirsel formda
ağıtlar, dualar ve şiirler olarak gelişmiştir. Bu çalışmalar, sessiz bir okumadan çok büyük bir
kitleye söylenen bir ferman gibi sözel kültürün büyük bir parçasını oluşturmaktadır. Bu makalenin
amacı, Avrupa edebiyatındaki Türk imajının nasıl olduğunu açıklamaktır. 120 yıllık araştırma
alanı boyunca değişen, dinamik fenomenlerle ilgilenme yazarın tezidir. Bu dönem boyunca
Avrupa halkının Osmanlı Türk’üne karşı, negatiften daha pozitife ve Hıristiyan Avrupa’nın
düşmanına olan hakiki ilgisinin artışındaki yargılarının değişimi gözlenebilmektedir. Bu değişime
katkısı olan etmenlerden biri de Türkleri geniş ölçüde ilgilendiren her çeşit edebiyatı ortaya koyan
matbaanın icadı idi.

Anahtar Kelimeler

Türk-karşıtı Edebiyat, Batı Avrupa, Balkanlar, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Acta Tomiciana Acta Tomiciana: epistolae, legationes, responsa, actiones, res gestae Serenissimi Principis Sigismundi eius nominis Primi Regis Poloniae, Magni Ducis Lithuaniae, T. 8, A. D. 1526, Poznań [1860].
• Adams 1962 R. P. Adams, The Better Part of Valor. More, Erasmus, Colet and Vives, on Humanism, War and Peace, 1496-1535, Washington.
• Aksoy 2003 N. Aksoy, “Turks in Elizabethan Drama England” [in:] Historical Image of the Turk in Europe:, Istanbul, p.197-208.
• Als die Lettern Als die Lettern laufen lernten: Medienwandel im 15. Jahrhundert. Inkunabeln aus der Bayerischen Staatsbibliothek München, ed. B. Wagner, Wiesbaden 2009.
• Andermann 2000 U. Andermann, “Geschichtsdeutung und Prophetie” [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.29-54.
• Anonymi gesta Anonymi gesta Francorum et aliorum Hierosolymitanorum,, H. Hagenmeyer, Heidelberg 1890.
• Artemel 2003 S. Artemel, “The View of the Turks from the Perspective of the Humanists in Renaissance England” [in:] Historical Image of the Turk in Europe:, Istanbul, p.149-174.
• Atiya 1934 A. S. Atiya, The Crusade of Nikopolis, London.
• Babinger 1977 F. Babinger, Z dziejów imperium Osmanów : sułtan Mehmed Zdobywca i jego czasy, Warszawa.
• Balard 2010 M. Balard, Łaciński Wschód XI-XV wiek, Kraków
• Baczkowski 2000 K. Baczkowski, „Francja a Turcja w świetle współczesnego kronikarstwa i pamiętnikarstwa francuskiego w drugiej połowie XV wieku” [in:] Podróże po historii : studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu, ed. F. Leśniak, Kraków, p.230-361.
• Berman 2005 N. Berman, “Ottoman Shock-and-Awe and the Rise of Protestantism: Luther’s Reactions to the Ottoman Invasions of the Early Sixteenth Century”, Seminar 41, no. 3: p.226-245.
• Bisaha 1999 N. Bisaha, “New Barbarian or Worthy Adversary? Renaissance Humanist Constructs of the Ottoman Turks”, [in:] Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe: Perceptions of Other, eds. D. R. Blanks, M. Frassetto, New York, p.185-205
• Bisaha 2004a N. Bisaha, Creating East and West: Renaissance Humanists and the Ottoman Turks, Philadelphia.
• Bisaha 2004b N. Bisaha, “Pope Pius II and the Crusade”, [in:] Crusading in the Fifteenth Century: Message and Impact, ed. N. Housley, London 2004, p.39-52
• Blackvis 1975 C. Backvis, „Słowianie w obliczu ‘lekcji’ tureckiej u zarania czasów nowożytnych”, [in:] Szkice o kulturze staropolskiej, Warszawa, p.630-634
• Borowiec 2007 A. Borowiec, „Turcy w literaturze chorwackiej wieków dawnych”, [in:] Wyobrażenie wroga w dawnych kulturach, eds. J. Olko and P. Prządka-Giersz, Warszawa, p.197-205
• Brecht 2000 M. Brecht, “Luther und die Türken”, [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.9-28.
• Bujak 1925 F. Bujak, „Kallimach i znajomość państwa tureckiego w Polsce około początku XVI wieku” [in:] idem, Studia geograficzno-historyczne, Kraków, p.129-134.
• Bylina 1972 S. Bylina, „Serbski plan wyprawy antytureckiej: o tzw. „Pamiętnikach Janczara” Konstantego z Ostrowicy” [in:] Polsko-jugosłowiańskie stosunki literackie, (ed.) J. Śliziński, Wrocław, p.5-25.
• Bylina 1980 S. Bylina, ”Wokół tak zwanych Pamiętników Janczara”, Studia Źródłoznawcze 25, p.204-207.
• Cardini 1975 F. Cardini, La crociata, mito politico, “Il Pensiero Politico” 8, p.3-32.
• Cardini 2006 F. Cardini, Europa a islam : historia nieporozumienia, Kraków 2006 .
• Cavallarin 1980 A. Cavallarin, “Umanesimo e i Turchi”, Lettere Italiane 32, p.54-74
• Cazacu 2007 M. Cazacu, Drakula, Warszawa.
• Chadzinikolau 2004 N. Chadzinikolau, ”Literatura nowogrecka” [in:] Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, t. III: Renesans, Bochnia-Kraków, p.369-386
• Chadzinikolau 1986 N. Chadzinikolau, Literatura nowogrecka 1453-1983, Warszawa-Poznań
• Ćirlić 1952 B. Ćirlić, ”Próba nowego spojrzenia na “Pamiętniki janczara”, Pamiętnik Literacki 43, z. 1-2,: p.140-170
• Classen 2003 A. Classen, “The World of the Turks Described by an Eye-Witness: Georgius De Hungaria's Dialectical Discourse on the Foreign World of the Ottoman Empire”, Journal of Early Modern History, Vol. 7, Nos. 3-4:, p.257-279.
• Comboni 1985 A. Comboni, “Alcune puntualizzazioni sulla tradizione delle rime del Cornazano con una canzona inedita sulla minaccia del Turco (1470)”, Bolletino storico piacentino 76, p.195-209
• Csapláros 1991 I. Csapláros, „Literatura węgierska: od początków do końca XIX wieku” [in:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, part. 2, Wyded. W. Floryana, Warszawa, p.400-411.
• Czajka 1991 H. Czajka, „Literatura bułgarska” [in:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, part 2, (ed.) W. Floryan, Warszawa, p.40-425.
• Dąbrowski 1922 J. Dąbrowski, Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech (1440-1444), Warszawa.
• Dąbrowski 1966 J. Dąbrowski, Rok 1444: spór o Traktat Szegedyński, Wrocław.
• Danti 1969 A. Danti, „Ani Janczar, ani autor „Kroniki tureckiej” (W sprawie Konstantego Michałowicza z Ostrowicy)”, Pamiętnik Słowiański 191, p.101-113.
• Danti 1980 A. Danti, „O nową interpretację „Kroniki tureckiej” – po latach” [in:] Studia porównawcze o literaturze staropolskiej, eds. T. Michałowska and J. Ślaskiego, Wrocław, p.135-256.
• Deitz 2000 L. Deitz, ”Das Türkenbild in der englischen Literatur des 16. Jahrhunderts“ [w:] Europa und die Türken, Tübingen, p.395-408.
• Delumeau 1994 J. Delumeau, Grzech i strach: poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., Warszawa.
• Długosz 2009 J. Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 12: 1445-1461, Warszawa.
• Donelly 1977 J. P. Donelly, “The Moslem Enemy in Renaissance Epic”, Yale Italian Studies 1, p.162-170.
• Enee Silvii Enee Silvii Piccolominei postea Pii PP. II, De Europa, ed. A. van Heck, Città del Vaticano, p.26-46.
• Europa und die Türken Europa und die Türken in der Renaissance, herausg. von B. Guthmüller und W. Kühlmann, Tübingen 2000
• Felczak 1983 W. Felczak, Historia Węgier, Wrocław
• Fleet 1995 K. Fleet, “Italian Perceptions of the Turks in the Fourteenth and Fifteenth Centuries”, Journal of Mediterranean Studies 5, p.159-172.
• Garbacik 1966 Materiały do dziejów dyplomacji polskiej z lat 1486-1516 (Kodeks Zagrzebski), ed. J. Garbacik, Wrocław
• Goleniszczew-Kutuzow 1970
• I. Goleniszczew-Kutuzow, Odrodzenie włoskie i literatury słowiańskie wieku XV i XVI, Warszawa.
• Göllner 1961 C. Göllner, Turcica. Die europäichen Türckendrücke des XVI Jahrhunderts, I. Band: MDI-MDL, Bukurești-Berlin.
• Göllner 1977 C. Göllner, “Legenden von der skythischen, trojanischen und kaukasischen Abstammung der Türken im 15. und 16. Jahrhundert”, Revue des études sud-est européens 15, p.49-61.
• Göllner 1978 C. Göllner, Turcica. III. Band: Die Türkenfrage in der öffentlichen Meinung Europas in 16. Jahrhundert, Bucureşti-Baden-Baden, p.173-186.
• Grabski 2006 A. F. Grabski, Dzieje historiografii, Poznań.
• Gradeva 1995 R. Gradeva, ”Turks and Bulgarians, 14th-18th Centuries”, Journal of Mediterranean Studies 5, no.2, p.178-187.
• Grendler 1988 P. Grendler, “Chivalric Romances in the Italian Renaissance”, Studies in Medieval and Renaissance History 10, p.57-102.
• Grimal 1987 P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław.
• Halecki 1939 O. Halecki, Nowe uwagi krytyczne o wyprawie warneńskiej, Kraków.
• Halecki 1943 O. Halecki, The Crusade of Varna. A Discussion of Controversial Problems, New York.
• Halecki 1958 O. Halecki, ”Spór o Warneńczyka”, Teki Historyczne, London 9, p.16-34.
• Hankins 1975 J. Hankins, “Renaissance Crusaders: Humanist Crusade Literature in the Age of Mehmed II”, Dumbarton Oaks Papers vol. 49 (Symposium on Byzantium and the Italians, 13th-15th Centuries), p.111-207.
• Harper 2005 J. Harper, “Turks as Trojans, Trojans as Turks: Visual Imagery of the Trojan War and the Politics of Cultural Identity in Fifteenth-Century Europe”, [in:] Translating Cultures: Postcolonial Approaches to the Middle Ages, eds. A. J. Kabir and D. Williams, Cambridge, p.151-179
• Haussig 1980 H.-W. Haussig, Historia kultury bizantyńskiej, Warszawa
• Heath 1979 M. J. Heath, ”Renaissance Scholars and the Origins of the Turks”, Bibliothèque d’humanisme et Renaissance 41, p.453-471.
• Heath 1986 M. J. Heath, Crusading Commonplaces: La Noue, Lucinge, and Rhetoric against the Turks, Geneva.
• Helmrath 2005 J. Helmrath, “Enea Silvio, Plinius und die „inventores rerum”. “De diversarum scienciarum arciumque origine” in der Nürnberger Handschrift Cent VI App. 14 – (k)ein unbekannter Traktat Pius’ II“, Pirckheimer-Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung 20, p.97-108.
• Helmrath 2000 J. Helmrath, “Pius II. und die Türken“ [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.79-137.
• Herrin 2009 J. Herrin, Bizancjum: niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium, Poznań.
• Historical Image of the Turk in Europe
• Historical Image of the Turk in Europe: 15th Century to the Present: Political and Civilisational Aspects, ed. by M. Soykut, Istanbul 2003
• Iwańczak 2005 W. Iwańczak, Do granic wyobraźni: Norymberga jako centrum wiedzy geograficznej i kartograficznej w XV i XVI wieku, Warszawa.
• Jakóbiec 1991 M. Jakóbiec, ”Literatury narodów Jugosławii” [in:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, part. 2, ed. W. Floryan, Warszawa, p.173-193.
• Jankovics 2000 J. Jankovics, “The Image of the Turks in Hungarian Renaissance Literature“ [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.269-270.
• Jones 1972 J. R. M. Jones, The Siege of Constantinople 1453: Seven Contemporary Accounts, Amsterdam 1972.
• Jovanovič 1972 G. Jovanovič, Studia nad językiem „Pamiętników Janczara”, Kraków 1972. Editions: Pamiętniki Janczara Polaka przed r. 1500 napisane, ed. A. Gałęzowski, Warszawa 1828 (2nd edition Sanok 1857, 3rd edition, ibid 1868)
• Kąkolewski 2007 I. Kąkolewski, Melancholia władzy: problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia, Warszawa 2007
• Kiel 1985 M. Kiel, Art and society of Bulgaria in the Turkish period: a sketch of economic, juridical and artistic preconditions of Bulgarian post-Byzantine Art and its place in the development of the art of the Christian Balkans, 1360/70–1700: a new interpretation, Assen-Maastricht.
• Kopčan 1986 V. Kopčan, Turecké nebezpečenstvo na Slovensku, Bratislava.
• Kuran-Burçoğlu 2003 N. Kuran-Burçoğlu, “A Glimpse at Various Stages of the Evolution of the Image of the Turk in Europe: 15th to 21st Centuries” [in:] Historical Image of the Turk in Europe, Istanbul, p.21-42.
• Kwiatkowski 1883 S. Kwiatkowski, ”Ostatnie lata Warneńczyka”, Przewodnik Naukowy i Literacki 11, p.43-57.
• La caduta di Costantinopoli
• La caduta di Costantinopoli, ed. A. Pertusi, I: Le testimonianze dei contemporanei; II: L’ecco del mondo, Milano 1976.
• Lewicka-Kamińska 1976 A. Lewicka-Kamińska, ”Zagadka drukarza kazań papieża Leona I (tzw. Typographus Leonis I Papae: Sermones)”, Roczniki Biblioteczne 20, z. 3-4,: p.511495-512557.
• Magnuszewski 1995 J. Magnuszewski, ”O Bohuslavie Hasištejnskim z Lobkovic i niektórych problemach humanizmu środkowoeuropejskiego” [in:] idem, Słowiańszczyzna zachodnia i południowa, Warszawa, p.31-62.
• Malettke 2000 K. Malettke, “Die Vorstöße der Osmanen im 16. Jahrhundert aus französischer Sicht“ [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.373-394.
• Märtl 2005 C. Märtl, ”Donatellos Judith – Ein Denkmal der Türkenpropaganda des 15. Jahrhunderts?”, Pirckheimer-Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung 20, p.53-95.
• Materiały do dziejów Materiały do dziejów dyplomacji polskiej z lat 1486-1516 (Kodeks Zagrzebski), ed. J. Garbacik, Wrocław 1966
• Memorien Memorien Eines Janitscharen oder Türkische Chronik, eingeleitet und übersetzt von R. Lachmann, Graz-Wien-Köln 1975
• Merle 2003 A. Merle, Le miroir ottoman : une image politique des hommes dans la littérature géographique espagnole et française (XVIe-XVIIe siècles), Paris.
• Meserve 2000 M. Meserve, “Medieval Sources for Renaissance Theories on the Origins of the Ottoman Turks“ [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.409-436.
• Meserve 2008 M. Meserve, Empires of Islam in Renaissance Historical Thought, Cambridge
• Migoń 2006 K. Migoń, ”Bibliologia o drukach ulotnych i okolicznościowych” [in:] Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funkcje, ed. K. Migoń, M. Skalska-Zlat, A. Żbikowska-Migoń, Wrocław, p.9-109.
• Mihailović 1975 K. Mihailović, Memoirs of a Janissary, transl. by B. Stolz, Ann Arbor.
• Mondrain 2005 B. Mondrain, “Der Transfer griechischer Handschriften nach der Eroberung Konstantinopels“, Pirckheimer-Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung 20, p.109-122.
• Morawski 2007 P. Morawski, ”Mit o trojańskim pochodzeniu Franków w historiografii średniowiecznej Francji”, Przegląd Humanistyczny 51, no. 5, p.55-70.
• Mucha 2004 B. Mucha, ”Literatury południowosłowiańskie” [in:] Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, t. III: Renesans, Bochnia-Kraków, p.57-76.
• Nawrocki 2004 W. Nawrocki, ”Literatura słowacka” [in:] Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, t. III: Renesans, Bochnia-Kraków, p.100-115
• Neuber 2000 W. Neuber, “Grade der Fremdheit: Alteritätkonstruktion und experientia-Argumentation in deutschen Turcica der Renaissance“ [in:] Europa und die Türken, Tübingen, p.249-266.
• Nicol 2004 D. M. Nicol, Konstantyn XI : ostatni cesarz Bizancjum, Gdańsk
• Nosowski 1974 J. Nosowski, Polska literatura polemiczno-antyislamistyczna XVI, XVII i XVIII w.: wybór tekstów i komentarze, Warszawa
• Olejnik 2007 K. Olejnik, Władysław Warneńczyk (1424-1444), Kraków.
• Opis Dubrownika Opis Dubrownika: Situs aedificiorum politiae et laudabilium consuetudinum inclytae civitatis Ragusii, translated, intoroduced, and annotated by P. Wróbel, J. Bonarek, Kraków 2004.
• Palmer 1951 J. A. B. Palmer, “Fr. Georgius de Hungaria, O.P., and the Tractatus de moribus condicionibus et nequicia Turcorum”, Bulletin of the John Rylands Library 34, p.44-68.
• Pamiętniki Pamiętniki janczara czyli Kronika turecka Konstantego z Ostrowicy napisana pomiędzy r. 1496 a 1501, ed. J. Łoś, Biblioteka Pisarzów Polskich”, t. 63, Kraków 1912
• Pánek 2008 J. Pánek, ”Włochy, Czechy i Polska w czeskiej perspektywie kosmograficznej XVI wieku”, [in:] Historia vero testis temporum: księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Krzysztofowi Baczkowskiemu w 70. rocznicę urodzin, ed. J. Smołuchy, A. Waśko, T. Graffa, P. F. Nowakowskiego, Kraków, p.65-84.
• Pellegrini 2009 Marco Pellegrini, Le guerre d’Italia 1494-1530, Bologna.
• Pertusi 1983 A. Pertusi, Testi inediti e poco noti sulla caduta di Costantinopoli. Edizione postuma, ed. A. Carile, Bologna.
• Petrovich 1978 M. B. Petrovich, “Croatian Humanists and the Writing of History in the Fifteenth and Sixteenth Centuries”, Slavic Review, Vol. 37, No. 4: p.624-639.
• Philippi Callimachi Philippi Callimachi Historia de Rege Vladislao, ed. I. Lichońska, commentary T. Kowalewski, translated by. A. Komornicka, Warszawa.
• Pius II 2001 Enee Silvii Piccolominei postea Pii PP. II, De Europa, ed. A. van Heck, Città del Vaticano 2001
• Pius II 2001a, Epistola ad Mahumetem: Einleitung, kritische Edition, Übersetzung, eds. R. F. Glei, M. Köhler, Trier.
• Pius II 2005 Pius II, Pamiętniki, translated by. J. Wojtkowski, Marki.
• Polišenský 1953 J. V. Polišenský, “Bohemia, the Turk and the Christian Commonwealth (1462-1620)”, Byzantinoslavica 14, p.82-108
• Pomian 2009 K. Pomian, Przeszłość jako przedmiot wiary : historia i filozofia w myśli średniowiecza, Warszawa.
• Potkowski 1990 E. Potkowski, Warna 1444, Warszawa.
• Preto 1975 P. Preto, Venezia e i Turchi, Firenze.
• Prochaska 19001882 A. Prochaska, List Andrzeja de Palatio o klęsce warneńskiej, Lwów.
• Prochaska 1900 A. Prochaska, Uwagi krytyczne o klęsce warneńskiej, (Rozprawy AU. Wydz. Hist.-Filozof. 39).
• Proza polska Proza polska wczesnego renesansu 1510-1550, ed.. J. Krzyżanowski, Warszawa.
• Rando 2005 D. Rando, “Antitürkendiskurs und antijüdische Stereotypen: Formen der Propaganda im 15. Jahrhundert am Beispiel Trient, Pirckheimer-Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung 20 , p.31-52.
• Rapacka 2002 J. Rapacka, ”Fragmenty o Maruliciu” [in:] idem, Śródziemnomorze. Europa Środkowa. Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich, (ed.) M. Dąbrowska-Partyka, Kraków, p.98-127.
• Rataj 2002 T. Rataj, České země ve stínu plisce : obraz Turka v raně novověké literatuře z českých zemí, Praha.
• Rossi 1927 E. Rossi, Assedio e conquista di Rodi nel 1522, secondo le relazioni edite ed inedite dei Turchi, Roma.
• Rouillard 1938 C. D. Rouillard, The Turk in French History, Thought, and Literature 1520-1660, Paris.
• Runciman 1972 S. Runciman, ”Teucri and Turci” [in:] Medieval and Middle Eastern Studies in Honor of Aziz Suryal Atiya, ed. S. A. Hanna, Leiden, p.344-348.
• Runciman 1994 S. Runciman, Upadek Konstantynopola 1453, Warszawa.
• Runciman 1997 S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, vol. III: Królestwo Akki i późniejsze krucjaty, Warszawa.
• Setton 1992 K. M. Setton, Western Hostility to Islam and Prophecies of Turkish Doom, Philadelphia.
• Schwoebel 1967 R. Schwoebel, The Shadow of the Crescent: The Renaissance Image of the Turk (1453-1517), Nieuwkoop.
• Sikorski 1966 J. Sikorski, ”Księgi hetmańskie” Stanisława Sarnickiego na tle piśmiennictwa wojskowego w Polsce XVI wieku”, Studia i Materiały do Historii Wojskowości 12, part 2, p.34-52
• Soykut 2001 M. Soykut, Image of the "Turk" in Italy: A History of the "Other" in Early Modern Europe: 1453 – 1683, Berlin.
• Soykut 2003 M. Soykut, “The Turk as the “Great Enemy of European Civilisation” and the Changing Image in the Aftermath of the Second Siege of Vienna: (in the Light of Italian Political Literature)” [in:] Historical Image of the Turk in Europe: Istanbul, p.45-116.
• Suchodolski 1963 B. Suchodolski, Narodziny nowożytnej filozofii człowieka, Warszawa.
• Swoboda 1994 W. Swoboda, Warna 1444, Kraków.
• Şengel 2003 D. Şengel, “Sources and Context of the Renaissance Historiography Concerning the Origin of Turks England” [in:] Historical Image of the Turk in Europe, Istanbul, p.175-196
• Tafiłowski 2006 P. Tafiłowski, ”Wstęp” [in:] Bibliotheca Corviniana: z dziejów kultury węgierskiej w późnym średniowieczu, ed. P. Tafiłowski, Warszawa, p.5-33.
• Tafiłowski 2007 P. Tafiłowski, Wojny włoskie 1494-1559, Zabrze
• Tafiłowski 2010 P. Tafiłowski, Mohács 29 VIII 1526, Zabrze.
• Tafiłowski 2012 P. Tafiłowski, Turcica w Gesamtkatalog der Wiegendrucke, “Kultura i Historia” [Electronic document], Lublin, Maria Curie- Skłodowska University’s Institute of Culture Studies, Acc.: http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/4296
• Tafiłowski 2013 P. Tafiłowski “Imago Turci”: studium z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce (1453-1572), Lublin.
• Todorova 2008 M. Todorova, Bałkany wyobrażone, Wołowiec.
• Tomkinson 2003 F. Tomkinson, ”For the Satisfaction of all that Desire to Look into the Turkish Vanities”: Images of the Turk in Seventeenth-Century England” [in:] Historical Image of the Turk in Europe:, Istanbul, p.211-225.
• Venezia e l’Oriente Venezia e l’Oriente fra tardo Medio Evo e Rinascimento, ed. A. Petrusi, Venezia.
• Voisé 1962 W. Voisé, Początki nowożytnych nauk społecznych, Warszawa.
• Vrtel-Wierczyński 1977 S. Vrtel-Wierczyński, Wybór tekstów staropolskich. Czasy najdawniejsze do roku 1543, Warszawa.
• Winowski 1978 L. Winowski, ”Muhammad w oczach Piusa II”, Prawo Kanoniczne 21, p.16-28.
• Witasek 2008 M. Witasek, Konstantynopol 1453, Warszawa.
• Wróbel 2010 P. Wróbel, Dubrownik w latach 1358-1526: organizacja przestrzeni, Kraków.
• Wunder 2003 A. Wunder, “Western Travelers, Eastern Antiquities, and the Image of the Turk in Early Modern Europe”, Journal of Early Modern History 7, p.89-119.
• Z duchem 1991 Z duchem w rozmawianiu : szesnastowieczna proza polska, ed. W. Walecki, Kraków
• Zapiski janczara Zapiski janczara, ed. J. Czykwin, Białystok.
• Zawadzki 1977 K. Zawadzki, Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI – XVIII w. Bibliografia, T. 1: 1514-1661, Wrocław.
• Žibritová 2006 G. Žibritová, „Druki ulotne w kulturze Słowacji w wiekach XVI i XVII”, [in:] Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funkcje, eds. K. Migoń, M. Skalska-Zlat, A. Żbikowska-Migoń, Wrocław, p.57-61.