Some Findings About “refugees”, “emigrants” and “slaves” in Turkey-Azerbaijan Relations in Atatürk’s Period
Öz
In this paper, a notable
contribution was made to the subject of refugees,
emigrants and slaves which
sometimes came into prominence in Turkish-Azerbaijani relations from the
inauguration of Turkish Grand National Assembly to the late 1920s with new
information and documents gathered from especially the Prime Ministry Republic
Archive and the Red Crescent Archive in addition to the present studies on the
subject. In the abovementioned years, the government of Ankara behaved in a
friendly way to political refugees who had come from Azerbaijan and helped them
without ruining the relations with Soviet Russia and Azerbaijan. On the other
hand, the young Turkish Republic, which had just ended the war, tried hard to bring
the captives and emigrants left in Azerbaijan geography to the country in spite
of limited possibilities. It was seen that the Azerbaijani government provided
facilities for the work of Turkish Consulate in Baku in this subject. These
relations, of course, resulted in the consolidation of the brotherhood of
Anatolian and Azerbaijani Turks. The issue of bringing Turkish war prisoners
and warriors to their homeland preserved its importance in the foreign policy
of young Turkish Republic afterwards. In this research, detailed information
was obtained about the areas of Azerbaijan where the Turkish prisoners and
refugees had been concentrated; the fare and other expenses incurred to bring
them to Turkey; the problems confronted in captivity and travelling; and the
age, gender, and marital status of the prisoners and refugees. It was seen that
Turkish prisoners and refugees; majority of whom had been born in Erzurum, Kars
and Iğdır; were mostly concentrated in the Baku, Gence and, Culfa regions in
the Baku Consulate area. Railroads were generally preferred for bringing
prisoners to Anatolia and the daily cost of 1 rouble and other expenses were
taken on. It can be said that these developments contributing to the
understanding of Atatürk period Turkey-Azerbaijani relations present important
information in terms of military, social and local history.
Anahtar Kelimeler
Atatürk’s Period Turkey-Azerbaijan relations Refugees Emigrants Slaves
Kaynakça
- Aslan 2000 Betül Aslan, I. Dünya Savaşı Esnasında “Azerbaycan Türkleri”nin “Anadolu Türkleri”ne Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yay., Ankara.
- Attar ve Şimşir 2013 Aygün Attar - Sebahattin Şimşir, Tarihten Günümüze Türkiye’de Yaşayan Azerbaycan Türkleri, Berikan yayınevi, Ankara.
- Halaçoğlu 1995 Ahmet Halaçoğlu, Balkan Harbi Sırasında Rumeliden Türk Göçleri, 2. Baskı, TTK yay., Ankara 1995
- Nizamname 1329 İskân-ı Muhâcirîn Nizamnamesi, İstanbul 1329
- Köstüklü 2012 Nuri Köstüklü, “I. Dünya Savaşında Rusya’nın Ukrayna ve Diğer Bölgelerindeki Türk Savaş Esirlerine Dair Bazı Tespitler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Temmuz 2012, sayı:83, s.1-16.
Atatürk Dönemi Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde “Mülteciler”, “Muhâcirler” ve “Esirler” Konusunda Bazı Tespitler
Öz
Bu bildiride, TBMM’nin açılışından 1920’li yılların
sonlarına kadar Türkiye- Azerbaycan ilişkilerinde zaman zaman ön plana çıkan mülteciler, muhâcirler ve esirler
meselesine, konu ile ilgili mevcut sınırlı çalışmaların ötesinde, tamamen arşiv
belgelerine özellikle Başbakanlık
Cumhuriyet Arşivi ve Kızılay Arşivi
kayıtlarına dayalı olarak yeni bilgi ve belgelerle katkı sağlanmıştır. Söz
konusu yıllarda, Ankara Hükümeti, Sovyet Rusya ve mevcut Azerbaycan hükümeti
ile ilişkilerini bozmadan, Azerbaycan’dan gelen siyasi mültecilere ve
muhâcirlere bir kardeş yakınlığı ile ilgi göstermeye ve onlara yardımcı olmaya
çalışmıştır. Öbür taraftan, yeni savaştan çıkmış genç Türkiye Cumhuriyeti,
kendi imkânsızlıklarına rağmen Sovyet Rusya’da ve özellikle Azerbaycan coğrafyasında
kalmış bulunan savaş esirleri ve muhâcirleri yurda getirmek için özel bir
gayret ve mesai sarf etmiştir. Türkiye’nin Bakü Konsolosluğunun bu alandaki
çalışmalarına Azerbaycan Hükümetinin de kolaylıklar sağladığı görülmüştür. Bu
ilişkiler tabii ki, Anadolu Türkleri ile Azerbaycan Türklerinin kardeşliğini
pekiştiren sonuçlar doğurmuştur. Türk savaş esirleri ve muhâcirlerin anavatana
getirilmeleri meselesi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ileriki yıllarda da dış
politikasında önemini hep muhafaza edegelmiştir. Bu araştırmada, Türk esir ve
muhacirlerin, Azerbaycan’ın hangi bölgelerinde yoğunlaştığı, bunların
Türkiye’ye getirilmelerinde ne kadar yol ücreti ve diğer masrafların yapıldığı,
esarette ve yolculukta yaşanan problemler ile esir ve muhacirlerin yaş, cinsiyet ve medeni durumları hakkında
ayrıntılı bilgilere ulaşılmıştır. Türk esir ve muhacirlerin daha ziyade Bakü
Konsolosluk bölgesinde Bakü, Gence ve Çulfa bölgelerinde yoğunlaştığı, bunlar
arasında Erzurum, Kars ve Iğdır doğumluların çoğunlukta olduğu görülmüştür. Esirlerin
Anadolu’ya getirilmelerinde genellikle demiryolu tercih edilmiş ve günlük 1
ruble yevmiye ile diğer masrafları karşılanmıştır. Atatürk dönemi Türkiye-
Azerbaycan ilişkilerinin anlaşılmasına katkı sağlayan bu gelişmelerin, askerî,
sosyal ve mahallî tarih açısından da önemli veriler sunduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler
Atatürk dönemi Türkiye-Azerbaycan ilişkileri Mülteciler Muhâcirler Esirler
Kaynakça
- Aslan 2000 Betül Aslan, I. Dünya Savaşı Esnasında “Azerbaycan Türkleri”nin “Anadolu Türkleri”ne Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yay., Ankara.
- Attar ve Şimşir 2013 Aygün Attar - Sebahattin Şimşir, Tarihten Günümüze Türkiye’de Yaşayan Azerbaycan Türkleri, Berikan yayınevi, Ankara.
- Halaçoğlu 1995 Ahmet Halaçoğlu, Balkan Harbi Sırasında Rumeliden Türk Göçleri, 2. Baskı, TTK yay., Ankara 1995
- Nizamname 1329 İskân-ı Muhâcirîn Nizamnamesi, İstanbul 1329
- Köstüklü 2012 Nuri Köstüklü, “I. Dünya Savaşında Rusya’nın Ukrayna ve Diğer Bölgelerindeki Türk Savaş Esirlerine Dair Bazı Tespitler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Temmuz 2012, sayı:83, s.1-16.
Ayrıntılar
| Bölüm | MAKALELER |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Temmuz 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 |