19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı

Yıl 2015, Cilt: 30 Sayı: 2, 385 - 411, 23.01.2016

Yasemin Avcı

Öz

19. yüzyıl başlarında Filistin’in sahil şeridinde küçük bir kent olan Yafa, yüzyıl boyunca köklü değişimler yaşayarak bölgenin en önemli limanı haline gelmiştir. Kentin nüfus miktarındaki artış, kentsel mekân organizasyonunda ve ekonomik işlevlerinde görülen değişimler bu sürecin en açık göstergeleridir. Aynı değişim sürecinin bazı kaotik gelişmeleri de içine almakta olması son derece dikkat çekicidir. Yafa’daki dönüşüm, beraberinde kentsel arazi üzerinde şiddetli bir mülkiyet çatışmasına yol açmış, bunun yanında kent politikası ve yönetimi söz konusu olduğunda ise kent yerleşikleri arasında ciddi bir rekabet ortamı gelişmiştir. Yafa’daki kentsel değişim, çatışma ve rekabet ortamı kadar, hiç kuşkusuz Osmanlı yönetiminin bu süreci nasıl yönettiği de dikkate alınması ve irdelenmesi gereken bir husustur. 

 

Anahtar Kelimeler

Yafa, Filistin, kentsel değişim, mülkiyet çatışması, kent yönetiminde rekabet

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A.)
• (B.O.A.), A.MKT.MHM. (Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Belgeleri)
• /107, 14 Rebiyülevvel 1277 / 30 Eylül 1860.
• /19, 1 Rebiyülevvel 1281 / 4 Ağustos 1864.
• /32, 19 Cemaziyelevvel 1325 / 30 Haziran 1907.
• (B.O.A.), A.MKT.UM. (Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Yazışmalarına Ait Belgeler)
• /76-1, 9 Cemaziyelevvel 1272 / 17 Ocak 1856
• (B.O.A.), A.MKT.NZD. (Sadaret Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir Yazışmalarına Ait Belgeler)
• /85, 4 Receb 1267 / 5 Mayıs 1851.
• (B.O.A), İ. DFE. (İrade Defter-i Hakani)
• , 13 Rebiyülahir 1311 / 24 Ekim 1893
• , 11 Cemaziyelahir 1312 / 10 Kasım 1894.
• (B.O.A.), İ. HUS. (İrade Hususi)
• , 12 Receb 1312 / 9 Ocak 1895.
• , 20 Safer 1326 / 24 Mart 1908
• (B.O.A.), Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı)
• /29, 15 Şaban 1314 / 19 Ocak 1897.
• (B.O.A.), DH.İD. (Dahiliye Nezareti İdare Kataloğu)
• -2/23, 16 Zilhicce 1331 / 16 Kasım 1913.
• /11, 24 Rebiyülahir 1332 / 22 Mart 1914.
• /72, 24 Cemaziyelahir 1332 / 20 Mayıs 1914.
• -2/1, 28 Şaban 1332 / 22 Temmuz 1914.
• (B.O.A.), Y. MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı)
• /79, 7 Cemaziyelevvel 1306 / 9 Ocak 1889.
• /133, 25 Recep 1320 / 28 Ekim 1902.
• (B.O.A.), DH.MUİ. (Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı
• -1/44, 4 Rebiyülahir 1328 / 15 Nisan 1910.
• /35, 25 Recep 1328 / 2 Ağustos 1910.
• (B.O.A.), MV. (Meclis-i Vükela Mazbataları)
• /76, 29 Receb 1314 / 03 Ocak 1897
• b. İngiltere Ulusal Arşivi- Foreign Office (F.O)
• (F.O.), 195/808
• No. 1, A. Jacob Khayat-Foreign Office, 12 Kasım 1864.
• No. 9, Noel Temple Moore-Lord Lyons, 10 Kasım 1866.
• (F.O.), 195/1765
• No. 15, John Dickson-H. Amzalak, 21 Nisan 1892.
• (F.O.), 195/1895
• No. 42, John Dickson-Philip Currie, 3 Eylül 1895.
• (F.O.), 195/2062
• No. 5, John Dickson-N. O’Conor, 31 Ocak 1899.
• (F.O.), 195/2106
• No. 4, John Dickson-N. O’Conor, 26 Ocak 1901.
• (F.O.), 195/2127,
• No. 79, John Dickson-N. O’Conor, 8 Aralık 1902.
• (F.O.), 195/2149
• No. 5, John Dickson-N. O’Conor, 27 Ocak 1903.
• No. 38, John Dickson-N. O’Conor, 27 Ocak 1903.
• No. 24, John Dickson-N. O’Conor, 12 Mayıs 1903.
• (F.O.), 195/2084
• No. 15, John Dickson-N. O’Conor, 30 Temmuz 1903.
• (F.O.), 195/2255
• No. 43, E.C. Blech-N.R. O’Conor, 28 Eylül 1907.
• (F.O.), 195/2287
• No. 16, E. C. Blech-N. R. O’Conor, 19 Mart 1908
• No. 56, J. Falanga-G. Lowther, 31 Aralık 1908.
• c. İsrail Devlet Arşivi (İ.D.A.)
• (İ.D.A.), A. Ekr. Kol. (Ali Ekrem Bey Koleksiyonu)
• /86, 27 Haziran 1314 / 9 Temmuz 1898.
• /16, 16 Teşrin-i sani 1314 / 28 Kasım 1898.
• /1, 27 Haziran 1322 / 10 Temmuz 1906.
• /36, 28 Haziran 1322 / 11 Temmuz 1906.
• /33, 26 Haziran 1323 / 9 Temmuz 1907.
• /17, 9 Teşrin-i evvel 1323 / 22 Ekim 1907.
• /46, 11 Teşrin-i evvel 1323 / 24 Ekim 1907.
• /23, 15 Teşrin-i sanî 1323 / 28 Kasım 1907.
• /numarasız, 19 Kanun-ı evvel 1323 / 1 Ocak 1908.
• Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Aaoronsohn 1983
• Ran Aaoronsohn, “Building the Land: Stages in the First Aliyah Colonization (1882-1904),” Lee I. Levine (ed.), The Jerusalem Cathedra III., Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Institute, 1983, s.236-279.
• Avcı 2004 Yasemin Avcı, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs 1890-1914, Ankara: Phoenix Yayınları, 2004.
• Avcı 2011 Yasemin Avcı, “Jerusalem and Jaffa in the Late Ottoman Period: The Concession-Hunting Struggle For Public Works Projects”, Yuval Ben-Bassat - Eyal Ginio (Ed.), Late Ottoman Palestine: The Period of Young Turk Rule, London & New York: I. B. Touris, 2011, s. 81-102.
• Barkan 1940 Ömer Lütfi Barkan, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Vekaleti Neşriyatı, 1940.
• Çadırcı 1997 Musa Çadırcı, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Farhi 1975 David Farhi,“Documents on the Attitude of the Ottoman Government Towards the Jewish Settlement in Palestine After the Revolution of the Young Turks,” Moshe Ma’oz (ed.) Studies on Palestine During the Ottoman Times, Jerusalem: the Magnes Press, 1975, s. 190-210.
• Gerber 1985 Haim Gerber, Ottoman Rule in Jerusalem 1890-1914, Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1985.
• Gibson 2003 Simon Gibson, Jerusalem in Original Photographs 1850-1920, London: Stacey International, 2003
• Hershlag 1997 Zvi Yehuda Hershlag, Introduction to Modern Economic History of the Middle East, Leiden: E.J. Brill, 1997.
• Kark 1984 Ruth Kark, “Changing Patterns of Landownership in Nineteenth-century Palestine: the European Influence”, Journal of Historical Geography, 10/4, 1984, s. 357-384.
• Kark 1990a Ruth Kark, Jaffa: A City in Evolution, 1799-1917, Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Press, 1990.
• Kark 1990b Ruth Kark, “The Rise and Decline of Coastal Towns in Palestine”, Gad G. Gilbar (ed.), Ottoman Palestine 1800-1914: Studies in Economic and Social History, Leiden: E. J. Brill, 1990, s. 69-89.
• Karpat 2002 Kemal Karpat, “The Land Regime, Social Structure and Modernization”, Kemal Karpat, Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays, Leiden: Brill, 2002.
• Katz 1995 Yossi Katz,“The Re-emergence of Jerusalem: New Attaining Political Goals Prior to the First World War,” Political Geography, 14/3, 1995, s.279-293.
• Keyder vd. 2000 Çağlar Keyder, Eyüp Özveren, Donald Quataert (ed.), Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri (1800-1914), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Levine 2005 Mark Levine, Overthrowing Geography: Jaffa, Tel-Aviv, and the Struggle for Palestine 1880-1948, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 2005.
• Parlatır 2006 İsmail Parlatır, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Schölch 1993 Alexander Schölch, Palestine in Transformation (1856-1882), Studies in Social, Economic and Political Development, Washington: Institute for Palestine Studies, 1993.
• Şen 2001 Leyla Şen, “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım Sistemleri”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 11, 2001, s.95-123.
• Terzibaşoğlu 2004
• Yücel Terzibaşoğlu, “Urban Property and Administration in Dispute in the Nineteenth Century Ottoman Empire: Ayvalık, 1877-1914”, Seventh International Conference of Urban History; European City in Comparative Perspective, Atina, 27-30 Ekim 2004. (library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/.../TERZIBASOGLU.pdf)
• Tolkowsky 1924 Samuel Tolkowsky, The Gateway of Palestine: A History of Jaffa, London: George Routledge Ltd., 1924