Osmanlı Ermenisi Bir Ailenin Serencamı: Balyozzadeler

Yıl 2015, Cilt: 30 Sayı: 2, 429 - 442, 23.01.2016

Ferhat Berber

Öz

19. yüzyılda Osmanlı iktisadında gayrimüslim tebaanın önemi malumdur. İzmir şehri de ticari
hayatın en yoğun olduğu yerlerin başında gelmektedir. İzmir’de yaşayan Ermeni Balyozzade
ailesi de kent ticaretinde mühim bir yere sahiptir. Ancak aile hakkında bilinenler çok azdır.
Balyozzade ailesi, İzmir’e muhtemelen 19.yy.da gelmiş, kısa sürede şehrin önemli tüccarları
arasında yerlerini almışlardır. Tarım, sanayi ve ticaret alanlarında çeşitli yatırımlar yapmışlardır.
Hamidiye Vapur Şirketi’nin kurucularından olan aile üyeleri, uzun süre şirketin yönetiminde
bulunmuşlardır. Ailenin ekonomik faaliyetleri sadece İzmir ile sınırlı kalmamıştır. Manisa’da da
özellikle tarım alanında girişimleri olmuştur. Balyozzadeler, İzmir ticari organizasyonunda etkin
olmuşlardır. İzmir Ticaret odasının kuruluşunda görev almışlar, uzun yıllar odanın yönetiminde
bulunmuşlardır. Ayrıca ailenin kent yönetiminde de etkili olduğu görülür. Vilayet idare meclisi ve
belediye meclisinde üyelik yapmışlardır. Balyozzade ailesi, Ermeni terör hareketlerinden son
derece olumsuz etkilenmişlerdir. Ailenin bir üyesi Ermeni teröristler tarafından öldürülmüştür.
Bir başka üyesi ise teröristlere yardım ederken yakalanmıştır. Büyük ihtimalle 1915 tehcirine tabi
tutulmamışlarsa da Cumhuriyet döneminde Türkiye’de bulunmadıkları kesindir

Anahtar Kelimeler

İzmir Hamidiye Vapur Şirketi, Manisa, Balyozzade Matyos, Balyozzade Karabet

Kaynakça

• a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Evrakı
• A. MKT. MHM. (Sadaret Mühimme Kalemi) 547/15; 614/47
• BEO. (Babıali Evrak Odası) 40/2951; 762/57123
• DH. EUM. 3. Şb. (Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 3. Şube) 22/37
• DH. MHC. (Dahiliye Nezareti Muhacirin Riyaseti) 4/47
• DH. MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi) 1426/20; 1912/98; 2010/11; 2022/2; 295/63; 398/35
• DH. TMIK. M. (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu)149/40
• HR. TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası) 84/70
• İ. TAL. (İradeler, Taltifat) 103/6; 122/54; 322/25; 451/42; 8/25
• MV. (Meclis-i Vükela) 68/80
• ŞD. (Şura-yı Devlet 1376/14; 1377/4; 386/64
• Y. EE. KP. (Yıldız Esas Evrakı Kamil Paşa Evrakı) 12/1161
• Y. MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı) 299/95; 311/95; 35/113
• Y. PRK. ASK. (Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat) 200/96
• ZB. (Zaptiye Nezareti) 87/23
• b. Aydın Vilayet Salnamaleri (AVS)
• Hicri Yıl: 1299, 1300, 1300, 1302, 1303, 1304, 1305, 1306, 1308, 1312, 1313, 1314, 1315, 1316, 1317, 1323, 1326
• c. Yayınlanmış Belgeler
• Ermeni-Amerikan 2007 Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Amerikan İlişkileri 1839-1895-I, Ankara 2007
• Sevk ve İskân 2007 Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı 1878-1920, Ankara 2007
• d. Gazeteler
• Ahenk Sayı: 1817 16 Ağustos 1902
• Hizmet Sayı:505 29 Kasım 1891; Sayı:509 11 Aralık 1891; Sayı:512 24 Aralık 1891; Sayı:578 26 Ağustos 1892; Sayı:580 2 Eylül 1892; Sayı:587 25 Eylül 1892; Sayı:589 2 Ekim 1892; Sayı:688 21 Eylül 1893
• e. Araştırma Eserler
• Berber 2008 Engin Berber, İzmir 1876 ve 1908 (Yunanca Rehberlere Göre Meşrutiyette İzmir), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir
• Berber 2014 Ferhat Berber, “II. Abdülhamid’e Satılan Bir Çiftliğin Hikâyesi ve Düşündürdükleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl 11, sayı 20, s.27-43
• Beyru 2011 Rauf Beyru, 19. Yüzyılda İzmir Kenti, İstanbul
• Dursun 1994 M. Kamil Dursun, İzmir Hatıraları, Yay. Haz. Ünal Şenel, Akademi Kitabevi, İzmir
• Georgelin 2008 Herve Georgelin, Smyrna’nın Sonu: İzmir’de Kozmopolitizm’den Milliyetçiliğe, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul
• Gürpınarlı 2010 Hilal Ortaç Gürpınarlı, “Tanzimattan Cumhuriyete Manisa’nın Ekonomik Yapısı”, Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler-2, Ed. Rahmi Deniz Özbay, v.d., İstanbul, s.201-208
• İzmir Life 2005 “Yemişçiler”, İzmir Life, S. 4, Mayıs 2005,
• Kiper 2006 Nilgün Kiper, Resettlement of Immigrants And Planning In Izmır During The Hamidian Period, İzmir Teknoloji Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir
• Koç 2006 Ayşen Koç, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Saruhan Sancağı’nda Gayri Müslimler, CBÜ SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa
• Köklü 1970 Nusret Köklü, Dünkü Manisa, Ankara
• Kurt 1991 Sadık Kurt, “İzmir Hamidiye Vapur Şirketi 1884-1915” ÇTTAD C.I, S.1, s.71-108
• Kütükoğlu 2000 Mübahat Kütükoğlu, İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir
• Martal 1999 Abdullah Martal, Değişim Sürecinde İzmir’de Sanayileşme 19. Yüzyıl, İzmir
• Serçe 1998 Erkan Serçe, Tanzimattan Cumhuriyete İzmir’de Belediye (1868-1945), Dokuz Eylül Yayınları, İzmir
• Serçe, 2000 Erkan Serçe, Cevat Sami-Hüseyin Hüsnü İzmir 1905, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir
• Serçe 2002 Erkan Serçe, “Osmanlı’dan Cumhuriyete İzmir Ticaret Odası”, 19. Yüzyıldan 21. Yüzyıla İzmir Ticaret Odası Tarihi, İzmir
• Smyrnelis 2009: Minassian Anahide Ter, “Ermeniler: Küçük Bir Cemaatin Dinamizmi”, İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi?, Der. Marie-Carmen Smyrnelis, İletişim Yay. 2. baskı, İstanbul.
• Yetkin ve Serçe 1998 Sabri Yetkin ve Erkan Serçe, Kuruluşundan Günümüze İzmir Ticaret Borsası Tarihi, İzmir.
• Yörükoğlu 2002 M. Nuri Yörükoğlu, Manisa Yangını, CBÜ Yayını, Manisa.
• İZTO: İZTO Albümü, (erişim: 03.01.2014) http: www.izto.org.tr.portals0meclisalbummeclisalbum05112012.pdf.pdf
• Vakıflar 1945: 1945 Yılı Vakıflar G. M. Yedi Aylık Bütçesi (http.www.tbmm07017049ss0089.pdf, erişim: 08.07.2015)