Üzümün Bağı Asmanın Kurdu: Osmanlı İmparatorluğu’nda Filoksera İle Mücadele

Yıl 2015, Cilt: 30 Sayı: 2, 479 - 505, 23.01.2016

Özkan Keskin

Öz

1856’da Amerika’da varlığı keşfedilen filoksera asma köklerine yapışarak suyunu emen ve kökü
tamamen kurutan bir zararlıdır. Fransa’ya ulaşmasının ardından Avrupa kıtasına yayılan filoksera,
üzüm yetiştiren tüm Avrupa ülkelerini tehdit eden ciddi bir tehlike olmuştur. Bu nedenle, birlikte
hareket etme kararı alan Avrupalı devletler düzenledikleri uluslararası toplantılarla bazı önleyici
tedbirler almışlardır. Osmanlı yönetimi de parazitin yayılmasını engellemeye yönelik olarak ilk
nizamnâmeyi 1880’de uygulamaya koymuştur. Ziraat Müfettişlerinin uyarılarına ve 1885’te
İstanbul Anadolu yakasında izleri görülmesine rağmen, Osmanlı Devleti 1886’ya kadar
filokseranın varlığını kabul etmemiştir. Aynı tarihlerde tehlike üzüm üretiminin en yüksek olduğu
Aydın Vilâyetine de sıçramıştır. Osmanlı yönetimi özellikle Fransa’nın tecrübelerinden istifade
ile karbon di sülfür, potasyum karbonat, zift ve kireç karışımı kimyasalları kullanarak zararı
önlemeye çalışmıştır. Ancak uzun vadeye yayılsa da asıl çözüm yerli türlerin Amerikan
asmalarına aşılanması ile sağlanabilmiştir. Bunun için öncelikle İstanbul Erenköy ve Kızıltoprak,
ardından İzmir Karşıyaka, Urla ve Seydiköy ile Manisa’da fidanlıklar kurulmuştur. Burada
yetiştirilen fidanlar isteyen bağcılara ücretsiz dağıtılmıştır. Ayrıca, bağlarını aşılı fidanlarla
kuranlara öşür muafiyeti ve Ziraat Bankası’ndan uygun şartlarda borçlanma imkanı tanınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Filoksera, Aydın Vilâyeti, Bağcılık, Ziraat

Kaynakça

• A- ARŞİV BELGELERİ
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâbıâli Evrak Odası (BEO) Nr. 604-45249, 611-45800, 611-49304, 861-64544, 1316-98695, 1321- 99041, 1624-121726, 1759-131912, 2070-155179, 2122-159093, 2917-218760.
• Dahiliye Nezareti İdare Kısmı (DH. İD.) Nr. 98-14.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.) Nr. 651-42, 1082-25, 1398-123.
• Dosya Usulü İrâdeler Tasnifi (İ. DUİT.) Nr. 87-18; 87-19.
• İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD.) Nr. 50-2788.
• İrâde Dahiliye (İ.DH.) Nr. 1055-82849, 1261-99043.
• İrâde Hususi (İ. HUS.) Nr. 4-9.
• İrâde Maliye (İ. ML.) Nr. 85-5.
• İrâde Meclis-i Mahsus (İ.MMS.) Nr. 81-3520, 83-3593, 95-4007, 99-4193, 100-4228, 113-4862.
• İrâde Orman ve Maadin (İ. OM.) Nr. 1-2, 2-3, 4-2, 5-44, 6-2, 6-35, 7-10, 10-10, 12-7.
• Meclis- Vükela Mazbataları (MV.) Nr. 4-42, 5-99, 24-4, 34-50, 46-68, 56-40, 73-46, 82-14, 137-113.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD.) Nr. 520-19; 534-15.
• Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS) Nr. 269-50.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Nr. 50.86.20, 185.275.2; 40.73.17.
• B- Süreli Yayın ve Diğer Basılı Eserler
• Senesi Asya ve Afrika-yı Osmanî Ziraat İstatistiği, Dersaadet 1327.
• Memâlik-i Osmaniyenin 1329 Senesine Mahsûs Ziraat İstatistiğidir, Dersaadet 1332.
• Memâlik-i Osmaniyenin 1330 Senesine Mahsûs Ziraat İstatistiğidir, Dersaadet 1335.
• Düstûr I. Tertip Zeyl I, İstanbul 1299.
• Düstûr II. Tertip IV. Cilt, Dersaadet 1331.
• Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi Mecmuası, Numro: 1, Nisan 1333.
• Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi Mecmuası Numro: 2, Temmuz 1333.
• Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi Mecmuası Numro: 5, Nisan 1334.
• Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası, İkinci Sene, S. 12, Teşrin-i Sâni 1311.
• Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası, Üçüncü Sene, S.9, Teşrin-i Sâni 1312.
• Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası, Dördüncü Sene, S.1, Mart 1313.
• Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası, Dördüncü Sene, S.2, Nisan 1313.
• Orman ve Maadin ve Ziraat Mecmuası, Altıncı Sene, S.4, Haziran 1315.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr. 1, 6 Mayıs 1907.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr. 3, 20 Mayıs 1907.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr.5, 3 Haziran 1907.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr. 36, 12 Ocak 1908.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr. 42, 2 Mart 1908.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, Nr.50, 24 Nisan 1908.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, İkinci Sene, Nr. 4, 31 Mayıs 1908.
• Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Üçüncü Sene, Nr.35, 18 Haziran 1910.
• Salname-i Vilâyet-i Aydın Sene H 1308, Cilt 2.
• Salname-i Vilâyet-i Aydın Sene H 1326.
• Ziraat Gazetesi Birinci Sene, Nr. 20, 24 Nisan 1882.
• Ziraat Gazetesi, Üçüncü Sene, Nr. 217 Kasım 1883.
• Ziraat Gazetesi, Üçüncü Sene, Nr. 5, 27 Aralık 1883.
• Ziraat Gazetesi, Üçüncü Sene, Nr. 8, 15 Şubat 1884.
• Ziraat Gazetesi Üçüncü Sene, Nr. 9, 1 Mart 1884.
• Ziraat Gazetesi Üçüncü Sene, Nr. 11, 30 Mart 1884
• C- Kitap ve Makaleler
• Demiryürek 2007 Mehmet Demiryürek, “İngiliz İdaresi Döneminde Kıbrıs’ta Filoksera (Asmabiti) ile Mücadele 1878-1895”, Kebikeç S.23, Ankara.
• Kasaba 1993 Reşat Kasaba, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları, İstanbul.
• Hüseyin Kazım 1329 Hüseyin Kazım, Ziraat Albümü, Tanin Matbaası, İstanbul.
• Keskin 2015 Özkan Keskin, “Osmanlı Ziraatının Modernleştirilmesi Bağlamında Avrupa’ya Gönderilen Öğrenciler ve Osmanlı Ziraatına Katkıları” Osmanlıdan Cumhuriyete Sosyo-Kültürel Siyasi Yansımalar, Prof. Dr. Ali İhsan Gencer Anısına, İstanbul.
• Kurmuş 2012 Orhan Kurmuş, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul.
• Lozan 2011 Lozan Barış Konferansı Tutanaklar- Belgeler, Çev. Seha L. Meray, İkinci Takım Cilt II, YKY, İstanbul.
• Martal 1993 Abdullah Martal,“XIX. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi ve Batı Anadolu'da Kooperatifçiliğe Yolaçan Ekonomik Gelişmeler” Tariş Tarihi, İzmir.
• Özgün 2014 Cihan Özgün, Bereketli Topraklarda Üretmek ve Paylaşmak- İzmir ve Çevresinde Ticari Tarım (1844-1914), İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir.
• Quataert 1973 Donald Quataert, Ottoman Reform and Agriculture in Anatolia 1876-1908,University of California Ph.D. Los Angeles.
• Quataert 2008 Donald Quataert, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, Çev:Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Telci vd. 2003 Cahit Telci - Hasan Mert - Turan Gökçe, Seydiköy’den Gaziemir’e Bir Kentleşme Süreci, İzmir.
• The Production 1883 “The Production of Smyrna Raisins” Journal of The Society of Arts, Vol. 31, 2 November 1883.
• The Smyrna 1907 “The Smyrna Wine Industry” Journal of The Society of Arts, Vol.55, 1 November 1907.
• Torkomyan 1302 Kigork Torkomyan, Filoksera, İstanbul.
• Türk Ziraat 1938 Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, İstanbul.
• Zakaryan 1313 Agop Zakaryan, Bağların Böcek ve Hastalıkları (Filoksera-İstatriks), Altıncı Tarifenâme, Aydın Vilâyeti Resmi Gazetesine Derc Olunduktan Sonra Matbaa-ı Vilâyette Tab’ Olunmuştur.