XIV. Yüzyılda Bizans İmparatorluğu ve Memlûk Sultanlığı Arasındaki Diplomatik Yazışmalar

Yıl 2016, Cilt: 31 Sayı: 1, 305 - 330, 15.07.2016

Dimitri Korobeinikov Murat Keçiş Uğur Dede

Öz

Bu çalışma Memlûk elçileri tarafından Bizans İmparatorlarına verilen unvanları inceliyor. Memlûk arşivlerindeki XIV. yüzyıldan kalma belgeler bize yeni ve zengin veri kaynağı sunarak, Memlûk Sultanlarından, Bizans İmparatorlarına yazılan mektuplarda geçen geleneksel hitap şekillerini gösteriyor. Belirli bir unvanın seçimi nasıl yapılıyordu? Bu unvanlar orijinal Bizans şekillerinden Arapçaya mı çevriliyordu yoksa Memlûk kâtipleri tarafından mı oluşturuluyordu? Memlûklerın, Bizans İmparatorluğu’na karşı gösterdiği bu davranış, diplomatik uygulamalarda bir yenilik miydi yoksa imparatorluğun Hıristiyan âleminin başı olarak kabul edilmesinden ve bu görüşün İlhanlılar gibi başka büyük devletler tarafından da tasdik edilmesinden ya da genel olarak yürütülen bir gelenek olmasından mı kaynaklanıyordu?Bu çalışma Memlûklerin, Bizans imparatoruna karşı kullandığı hemen hemen bütün unvanların Memlûk kâtipleri tarafından oluşturulmuş olduğunu net bir şekilde ortaya koyuyor. Bizans İmparatorları’na karşı kullanılan bu unvanlar, bize XIV. yüzyıldaki Müslüman ülkelerin Bizans’a karşı geleneksel bakış açısını gösteriyor. Bizans’ın zayıflamasına rağmen, imparator hala Hıristiyan âleminin, Hıristiyan inancının başı ve koruyucusu, Büyük İskender’in varisi olarak görülüyordu. Bu görüş bir tek Memlûklere has olmamış, İlhanlılar da böyle bir tavır sergilemiştir. Ancak, Memlûkler bu görüşe yenilik getirmiştir: Ortodoks ülkelerden oluşan ve Bizans İmparatorluğu’nun başında olduğu birliğin adını Bizans Milletler Topluluğu (Byzantine Commonwealth) olarak belirtmişlerdir. Ortodoks kilisesi, Bizans ve Doğu Müslümanları arasındaki iletişimi sağlamak amacıyla Memlûklerin diplomatik uygulamalarında milletler topluluğu fikrini getirmiş gibi görünüyor.