Contribution of Turkomans in the Success of Nur ad-Din Mahmoud

Yıl 2018, Cilt: 33 Sayı: 1, 205 - 234, 12.07.2018

Abulkadir Turan

https://doi.org/10.18513/egetid.443318

Cited By: 2

Öz

After killing of his father Imad ad-Din Zangi in
the Caber Fortress in 541/1146, Nur ad-Din Mahmoud Zangi started to rule in
Aleppo and its surroundings in the Mosul-based Syrian section of Zangi Atabeg
and had expanded his territory regularly thanks to communication with the
Turkomans. Nur ad-Din Mahmoud thanks to the experienced military contributions
of Turkomans, had prevented the second invasion of Urfa by the Crusaders, ended
Urfa Crusader Count, Damascus Atabeg as well as Egyptian Fatimid and reached
great successes in the fight against the Antakya crusader principality. In our
article prepared by literature review method, the contribution of Turkomans to
the success of Nur ad-Din Mahmoud was handled through the cases which referred
the name of "Turkoman" or "Turkomans" in the sources. 

Anahtar Kelimeler

Turkomans, Syria, Nur ad-Din Mahmoud, Zangîs, Yârûkî

Nûreddin Mahmud Zengî’nin Başarılarında Türkmenlerin Katkısı

Öz

456/1064’te
Suriye’ye yerleşmeye başlayan Türkmenler, Halep yöresinden Filistin’in güneyine
uzanan bir seyirle, 11. ve 12. yüzyıllarda Suriye’nin etkin bir topluluğu
olarak öne çıkmışlardır. Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş’un faaliyetlerinden ve
Artukluların Kudüs’ü Mısır Fâtımî Devleti’ne terk etmesinden olumsuz etkilenen
Suriye’deki Türkmen varlığı, Selçukluların Haçlı karşıtı faaliyetleriyle
yeniden hareketlilik kazanmıştır. Bu süreçte Artukoğlu Necmeddin İlgâzî’nin
hâkimiyetiyle Halep, bir Türkmen şehri hâline gelmiştir. 541/1146’da Musul
Atabegi İmâdüddîn Zengî, Caber Kalesi’nde katledilmiş; Musul Atabegliği’nin Suriye
kısmı Halep ve çevresine Zengî’nin oğlu Nûreddîn Mahmûd hükmetmeye başlamıştır.
Henüz emirliğinin ilk döneminde Türkmenlerle yakınlık kuran Nûreddîn Mahmûd
Zengî, onları kendi askerî gücüne katıp hâkimiyet alanını düzenli olarak
genişletmiştir. Nûreddîn Mahmûd, Türkmenlerin desteğini alarak Urfa’nın
Haçlılar tarafından ikinci kez istilasını engellemiştir. Urfa Haçlı Kontluğu,
Dımaşk Atabegliği ve Mısır Fâtımî Devleti’nin inkırazı ile Antakya Haçlı
Prinkepsliği’ne karşı mücadelesinde Türkmenler, istikrarlı bir şekilde Nûreddîn
Mahmûd’un yanında yer almışlardır. Nûreddîn Mahmûd, büyük başarılarına onların katkısıyla
ulaşmıştır. Kaynak tarama yöntemiyle hazırlanan makalemizde “Türkmen” veya
“Türkmenler” adının kaynaklarda bizzat anıldığı vakalar üzerinden, 11. ve 12.
yüzyıllarda Suriye’de Türkmen varlığı ve Türkmenlerin Nûreddîn Mahmûd Zengî’nin
başarılarına katkısı işlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Türkmenler, Suriye, Nûreddîn Mahmûd Zengî, Zengîler, Yârûkî

Kaynakça

• Abu’l-Farac 1950 Gregory Abu’l-Farac (Bar Hebraus), Abu’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara. Alptekin 1985 Coşkun Alptekin, Dımaşk Atabegliği (Tog-Teginliler), İstanbul. Alptekin 1978 Coşkun Alptekin, The Reign of Zangi (521-541/1127-1146), Erzurum. Altan 2003 Ebru Altan, İkinci Haçlı Seferi (1147-1148), Ankara. Aynî 2010 Bedreddîn Mahmûd, ʿİkdü’l-cümân (ʿAsrü’l-Eyyûbî), thk. Mahmûd Rızk Mahmûd, Kahire. Azîmî 1984 Muhammed b. Ali el-Halebî el-Azîmî, Târîhu Haleb, thk. İbrahim Zarûr, Dımaşk. A History of the Crusades A History of the Crusades (The First Hundred Years), (Genel Editör: Kenneth M. Setton Meyer, Editor: Baldwin, M. W.), Milwaukee, London 1969. Banguoğlu 1959 Tahsin Banguoğlu, “Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Kaşgarî’den Notlar: II, s. 1-26. Bündârî 1979 el-Feth b. Alî el-Bündârî, Sene’l-Berkı’ş-Şâmî, thk. Fethiye en-Nebravî, Kahire. Cahen 1940 Claude Cahen, La Syrie du Nord-à l'époque des croisades et la principauté franque d'Antioche, Paul Geuthner 12, Rue Vavin-Paris VI. Cahen 2000 Claude Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul. Dağ 2006 Ahmet Emin Dağ, Halep Türkmenleri (1918-2008), İstanbul. Demirkent 1994 Işın Demirkent, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), Ankara. Ebî’l-Fidâ 1997 İmâdüddîn Ebî’l-Fidâ, Târîhû’l-Ebî’l-Fidâ el-muhteser fî ahbâri’l-beşer, thk. Mahmûd Deyyûb, Beyrut. Ebû Şâme 2002 Ebû Şâm Şihâbüddîn Abdurrahmân el-Makdisî, Kitâbü’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûrîyye ve’s-Salâhîyye, thk. İbrahim Şemseddîn, Beyrut. Elisseeff 1967 Nikita Elisseeff, Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman De Syrie Au Tepms Croisades (511-569 H./1118-1174), Damas. Gelekçi 2004 Cahit Gelekçi, “Türk Kültüründe Oğuz-Türkmen-Yörük Kavramları”, Türkiyat Araştırmaları, Yıl: 1, Sayı: 1, s. 9-18. Halaçoğlu 1988 Yusuf Halaçoğlu, “Adıyaman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, I, s. 377-379. İbnü’l-Adîm 1996 Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb min târîhi Haleb, thk. Halîl el-Mansûr, Beyrut. İbnu’l-Cevzî 2011 Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhî’l-Âyân’da Selçuklular, çev. Ali Sevim, Ankara. İbnü’l-Cevzî 1978 Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-âyân, thk. Müsfir b. Sâlim b. Arîc el-Gāmidî, VIII/I, Mekke. İbnü’l-Esîr 1963 İzzeddîn İbnü’l-Esîr, et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekîyye bi’l-Mevśıl, thk. Abdülkadir Ahmed Tuleymât, Bağdat. İbnü’l-Esîr 1978 İzzeddîn İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi't-târîh, thk. Ebu'l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Beyrut. İbnü’l-Ezrâk 1992 İbnü’l-Ezrâk Ahmed b. Yusuf b. Ali, Meyyâfarîkin ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran, Erzurum. İbn Haldûn 2000 Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân İbn Haldûn, Târihû İbn Haldûn-kitâbu'l-ıber ve Dîvânu'l-mubtede' ve'l-haber, thk. Halil Şuhade, Beyrut. İbn Hallikân 1978 Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâü ebnâi’z-zamân, thk. İhsan Abbas, Beyrut. İbn Kādî Şühbe İbn Kādî Şühbe, el-Kevâkibü’d-dürrîyye, İstanbul Nurosmaniye Kütüphanesi, Yeni Kayıt: 2906, Eski Kayıt: 3410. İbn Kesîr 2006 Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Ahmed Cad, Kahire. İbn Münkız 1886 Üsâme İbn Münkız, Kitâbü’l-iʿtibâr li-İbn Münkız, Tashih: Hartwig Derenbourg, Paris. İbn Şeddâd 1994 Bahâeddîn İbn Şeddâd, en-Nevâdirü’s-sultânîyye, thk. Cemâleddîn eş-Şeyyâl, Kahire. İbn Vâsıl 1953 Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed İbn Vâsıl, Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, thk. Cemâleddîn eş-Şeyyal, Kahire. Kafesoğlu 2002 İbrahim Kafesoğlu, “Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti”, Türkler Ansiklopedisi, IV, s. 1001-1008. Kalânisî 1983 İbnü’l-Kalânisî Ebû Ya‘lâ Hamza b. Esed b. Ali b. Muhammed et-Temîmî, Târîħu Dımaşķ, thk. Süheyl Zekkâr, Dımaşk. Lyons ve Jackson 2006 Malcolm Cameron Lyons ve D.E.P.Jackson, Selahaddin Kutsal Savaşın Politikaları, İstanbul. Kesik 2003 Muharrem Kesik, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116-1155), Ankara. Kök 1991 Bahattin Kök, Nureddin Mahmud bin Zengî ve İslam Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul. Kök 2007 Bahattin Kök, “Nûreddin Zengî, Mahmud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIII, s. 259-262. Makrîzî 1997 Muhammed el-Makrîzî, es-Sulûk li-Ma’rifeti Duvel el-Mulûk, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Beyrut. Nüveyrî 2004 Şehâbeddîn Ahmed b. Abdülvehhâb en-Nüveyri, Nihâyetü'l-ereb fî fünûni'l-edeb, thk. Necip Mustafa Fevvaz, Hikmet Keşlî Fevvaz, Beyrut. Runciman 2008 Steven Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara. Sallâbî 2014 Ali Muhammed Sallâbî, Zengîler Dönemi, çev. Turgut Akyüz, İstanbul. Sevim 1979 Ali Sevim, “Kuzey-Suriye’de Görülen İlk Türk Emîri Han-Oğlu Harûn”, TTK Belleten, XLIII/170 (1979), s. 365-380. Sevim 1996 Ali Sevim, “Nâvekiyye Türkmenleri Sorunu”, Erdem-Atatürk Kültür Merkezi Dergisi-Aydın Sayılı Özel Sayısı II, IX/XXVI, s. 789-792. Sevim 1990 Ali Sevim, Ünlü Selçuklu Komutanları-Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, Ankara. Sevim 1997 Ali Sevim, “Hârûn b. Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVI, s. 258. Stevenson 1907 W. B. Stevenson, The Crusaders in The East, Cambridge. Sümer 1972 Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler)-Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Ankara. Sümer 2012 Faruk Sümer, “Türkmenler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLI, s. 607-611. Süryanî Mihael 1995 Süryanî Mihael, Süryanî Mihael Vekâyi-nâmesi, çev. Süheyl Zekkâr, el-Mevsuʿatü’l-şâmile fi’t-târîhi’l-hurûbi’s-selîbîyye içinde, V, Süryanî Mihael Bölümü: s. 87-309, Dımaşk. Şahin 2015 Haşim Şahin, Orta Zamanın Türkleri Orta Çağ İslâm ve Türk Tarihine Dair Yazılar, İstanbul. Şeşen 2000 Ramazan Şeşen, Salahâddin Eyyûbî ve Devri, İstanbul. Tokuş 2010 Muhammed Süheyl Tokuş, Târîhu Zengîyyîn fî Musul ve bilâdi’ş-Şâm, Lübnan. Tritton ve Gibb 1993 A. S. Tritton ve H. A. R. Gibb, The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicler, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 1 (Jan., 1933), s. 69-101. Turan 2017 Abdulkadir Turan, “Nûreddîn Mahmûd Zengî’nin Faaliyetleri İle Dul Kalan Haçlı Kadınlarının Haçlılar Açısından Yol Açtığı Sorunlar”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 3, III/I, Bahar 2017, s. 139-260. Turan 2009 Osman Turan, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul. Urfalı Meteos 1962 Urfalı Meteos, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar: Edouar d Dulaurier, M. Halil Yinanç, Ankara. William of Tyre 1943 William Archbishop of Tyre, A History of Deed Beyond The Sea, İngilizceye çeviren ve açıklamaları ekleyen: Emily Atwater Babcock, New York. Yâkūt 1977 Yâkūt el-Hamevî, Mucemü’l-büldân, Beyrut. Zekkâr 1995 Süheyl Zekkâr, el-Mevsuʿatü’l-şâmile fi’t-târîhi’l-hurûbi’s-selîbîyye, I, Dımaşk. Zehebî 1990 Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez- Zehebî et-Türkmânî, Târîhu’l-İslam ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlam, thk. Ömer Abdusselam Tedmurî, Beyrut.