Gümülcine Kasabası Nüfusu Üzerine Bazı Tespitler (XV-XIX. Yüzyıllar)

Yıl 2005, Cilt: 20 Sayı: 2, 79 - 112, 01.12.2005

Turan Gökçe

Öz

Günümüzde, Komotini adıyla, Yunanistan’ın Trakya kesiminde yer alan şehir nitelikli bir yerleşim merkezi durumunda bulunan Gümülcine, 1344’de Aydmoğlu Gâzi Umur Bey tarafından zaptedilmesiyle birlikte bu adla anılmaya başlandı. Gâzi Evrenos Bey tarafından feth edildikten sonra tipik bir akıncı merkezi olma özelliğine kavuşan Gümülcine, Osmanlı idari taksimatında, Rumeli eyaletine tâbi Paşa livâsına bağlı bir kazâ merkezi konumuna yükseldi. XIV ve XV. yüzyıllarda uygulanan imar ve iskân politikalarıyla tipik bir Osmanlı—Türk kasabası kimliğine kavuşan Gümülcine, 1454’de 14 mahallede yaklaşık 2.836 kişinin yaşadığı bir iskân yeri iken. XIX. yüzyıl sonlarında 12.393 nüfuslu bir şehir haline geldi. İşte bu makale ile tahrir, avarız, cizye defterleri ve sâir kaynaldara dayanarak, XV—XIX. yüzyıllarda Gümülcine’nin kaydetmiş olduğu bu demograük gelişimin ayrıntıları ortaya konulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Gümülcine, Batı Trakya, Osmanlı şehri, Nüfus, İskân

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Tahrir Defterleri ( =BOA. T D)— 70; I 6 7. Maliyeden Müdevver Defterler (=BOA.JlJAD)—7625; 14604; 1 6148; 1855 7; 23016.
• Defterhâne—i Almira, Defter-i Hâkânî Kalemi ( = A.DFE)—326. Mevkufat Kalemi (=D. MKE—2825; 27847; 27953; 27978; 30524.
• Bâb—ı Defteri Cerîde Odası ( =D. CRD)—40328/452.
• İstanbul Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı (TAK) Muallim Cevdet Yazmaları (=MC) - 0.89. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyüd—ı Kadime Arşivi (=TKGM.KKA) Tahrir Defterleri —I 8 7. Salnâmeler Salnâme—i Vilâyet-i Edirne (=SVE) 4291; 1309; 1310; 1317; 1319.
• Araştırma ve İncelemeler Aktepe 1951-53 Münir Aktepe, “14. ve 15. Asırlarda _Rumeli’nin Türkler Tarafından
• İskâmna Dair”, Türkiyat Mecmuası X (Istanbul 1951-1953), 299—3 12. Ali Cevad 1313 Arslan 2001 Barkan 1942 Barkan 1949—50 Baykara 1990
• Tuncer Baykara, “Şehreküstü”, Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve Iktisadi Tarihi Uzerinde Araştırmalar (Izmir), 128-133: Ege Universitesi Edebiyat Fakültesi Yayım. Benbassa—Rodrigue 2001 Emecen 1990 Emecen 1996 Epstein 1980 E. Çelebi 1928 Gökçe 2005 Kayapınar 2002 Kiel 1971
• Machiel Kiel, “Observations on the History of Northern Greece during the Ottoman Rule-The Turkish Monuments of Komotini and Serres”, Balkan Studies 12/2 (Thessaloniki), 417-429. Kiel 1983 Kiel 1996 _ turanüökçem
• Machiel Kiel, “The Oldest Monuments of Ottoman-Turkish Architecture in the Balkans: The Imaret and the Mosque of Ghazi Evrenos Bey in Gümülcine (Komotini) and the Evrenos Bey Khan in the Village of Ilıca/Loutra in Greek Thrace (1370-1390 ”, Sanat
• Tarihi Yıllığı 12 (Istanbul), 117—133. Machiel Kiel, “Gümülcine”, Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi, cilt 14, Istanbul, 268. Liakopoulos 2002 Melikoff 1965 Cöze11999 Özel 2000 Ş.Sanü1314
• Şemseddin Sami, Kâmüsii ’l—A 'lâm, V, İstanbul, 3925—3927. Thomadakis 1977 Turan 1994
• Şerafettin Turan, “Dâvud Paşa, Koca”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9, Istanbul, 37—38. Uzunçarşılı 1977a
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Evrenos”, İslâm Ansiklopedisi IV, İstanbul, 418.“ _ . , . , . _ ,. Uzunçarşıh 1977b HZ