İpekyolu Ticareti ve Erzurum

Yıl 2007, Cilt: 22 Sayı: 2, 125 - 143, 01.12.2007

Bilgehan Pamuk

Öz

Anadolu’nun coğrafi ve stratejik açıdan fevkalade önemli merkezlerinden olan Erzurum, XI. yüzyıldan itibaren giderek artan İpek Yolu ticareti potansiyeli ile dikkat çekmektedir. Osmanlı idaresi altında özellikle Tebriz-İzmir İpek Yolu güzergâhının kullanılması ile Erzurum’un aktif bir ticarî merkez olmasında önemli rol oynadı. Nitekim XVII. yüzyılda Osmanlı hazinesinin %1—2’1ik gelirini teşkil eden üçüncü büyük gümrüğün Erzurum’da olması, ekonomik pozisyonu hakkında bir Şkir vermektedir. İpek Yolu ticareti sayesinde müreffeh bir konumda olan Erzurum’da ilerleyen zaman içerisinde ticaretin işlevselliğini kaybetmesiyle birlikte gelişme ve refah seviyesinde gözle görülür bir düşüş yaşanmıştır

Anahtar Kelimeler

İpek Yolu, Ticaret, Gümrük, Osmanlılar, Safevîler, Erzurum

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA. )Tapu Tahrir Defteri (TD.) 205; 199; 752. BOA. Ali Emiri(AE.) IV. Murad 131; 304. BOA. AE. 11. Süleyman, 677; 2758.
• BOA. Bab—ı Defteri Erzurum Hazinesi Dosya Kısmı (D.BŞM. ERH. Dos. ) 2—1. BOA. Bâb—ı Defteri Mevküfat Kalemi(D.MKF. ) 27462.
• BOA. İbnü ’l Emin Tasnifi Maliye (İEM) 517. . BOA. Kamil Kepeci Ruznamçe Defteri (KKR. ) 1898;1926.
• BOA. Kamil Kepeci Tasnifi Ahkâm Defteri (KK/1.) 70. BOA. Maliyeden Müdevver Defter (MAD.) 190; 420; 657; 27422765; 2841 ; 779; 4383; 5152; 5568; 7343; 7382; 9829; 16097; 16104.
• BOA. Mühimme Defteri (MM. ) 5 ;7;30,'39 99. Tapu—Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi/Ankara ( T KGMA. ) 3 61 . Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi/Ankara (V GMA. ) 590; 592; I 7 6 7. Kaynak Eserler Pegolotti 1936, Evliya Çelebi 1999, Feridün Bey 1274,
• Gelibolulu Mustafa Ali 1997, İbn Bibi 1996, Majer 1984, Mandeville 1987, Marco Polo 1946,
• Marco Polo, Travels of Marco Polo, London: Cockerel Press. Matrakçı Nasuhü’s-Silahî 1976,
• Matrakçı Nasuhü’s—Silahî, Beyan—z Menâzil—i Sefer—i Irakeyn-i Sultan Süleyman Hân, (Haz. Hüseyin G. Yurdaydın), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. Peçevi İbrahim Efendi 1283,
• Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi 1, İstanbul. Ruy Gonzales de Clavijo 1993,
• Ruy Gonzales de Clavijo, Anadolu Orta Asya ve Timur: Timur Nedzine Gönderilen İspanyol Sefiri Claviyo’nun Seyahat ve Sefaret İzlenimleri, (Çev. Ömer Ziya Doğrul), İstanbul: Ses Yay. Şah Tahmasb—ı Safevî 2001,
• Şah Tahmasb—ı Safevî, Tezkire, (Çev. Hicabi Kırlangıç), İstanbul: Anka Yay. Tavernier 1676, I, Jean Baptiste Tavernier, Les Six Voyages de Jean
• Baptiste Tavernier, Ecuyer Baron Daubonne Qu’il a farten Turquie en Perse et aux. Indes 1, Paris. Tournefort 1718, 11, Joseph P. De Tournefort A. Voyage into Levant 11, London.
• Araştırma ve İncelemeler Aydın 1970, Dündar Aydın, “Erzurum Şehrinin Osmanlı Fethini
• Müteakip Yeniden İmar, İskân ve İlk Sakinleri”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi I/I, 101—114. Aydın 1999, Dündar Aydın, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı,
• Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. Aykut 1991, Nezihi Aykut, “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. Asır
• Ortalarına Kadar Yapılan Sikke Tashihleri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu ’na Armağan, 343—360. Barkan 1955—1956, Ömer Lütfi Barkan, 1079—1080 (1669—1670) Mali Yılına
• Ait Bir Osmanlı Bütçesi ve Ekleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası C. XVII, Sayı. 1—4, İstanbul —303; Beriashvili 2004, Liana Beriashvili “The Role of Georgia in “Great Silk
• Road’s” Trade and Caravan Movements”, 1’" International Silk Road Symposium 25—27 June Tbilisi/Georgia, İzmir, 76—78. Bozkurt 2000, Nebi Bozkurt, “İpek Yolu”, Türkiye Diyanet Valg’i İslâm
• Ansiklopedisi XXII, 369—372. Braudel 1990, l, Cahen 1984, Erim 1984, Faroqhi 1994, Ferrier 1975, Goffınan 1995, Gerber 1988, Gündoğdu 1989, Haussing 2000, Heyd 1975, Ierusalimskaya 2002, İnalcık 1951 , İnalcık 1965, İnalcık 1978, İnalcık 1996, İnalcık 1997,
• Halil İnalcık, The Ottoman Empire, The Classic Age —1600, London: Phoenix.
• İnalcık ve Quataert 1994, Kallek 1992, Konukcu 1989, Konukcu 1992, Konukcu 1999, Köprülü 1991, Kütükoğlu 1993, Lybyer 1987, Mantran 1987, Orhonlu 1990, Özergin 1965, Öztürk 2000, Pamuk 2006, Pamuk 1999, Pamuk 2002, Ramsay 1960,
• W. M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Trc. Mihri Pektaş), İstanbul: Milli Eğitim Bak. Yay. Selçuklu Edebiyat Sanadze ve Beradze 2004, Stavisky 2002,
• Boris Ya. Stavisky, “İpek Yolu ve İnsanlık Tarihindeki Önemi”, (Çev. Mehmet Tezcan), Türkler 11], 222—233. Sümer 1985, Sümer 1988, Tabakoğlu 1985, Tezcan 2002, Turan 1988, Umar 1998, Woods 1993, Yerasimos 1991, Yuvalı 1 997,
• Abdülkadir Yuvalı, İlhanlılar Tarihi I -Kuruluş Devri—, Kayseri: Erciyes Ün. Yay. Bilgehan Pamuk Beyşehir—Kubadabad Sarayı