Türkiye Selçuklu Devleti ile Trabzon İmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hâkimiyet Mücadeleleri (1204-1243)

Yıl 2008, Cilt: 23 Sayı: 1, 15 - 36, 01.06.2008

Yusuf Ayönü

Öz

1204 Nisan’ında İstanbul’un Latinlerin eline geçmesinden sonra Bizans toprakları üzerinde Latin ve Grekler tarafından birçok devletcik kuruldu. Bizanslı unsurların Anadolu’da kurduğu İznik İmparatorluğu ve Trabzon İmparatorluğu 1204 yılından sonra Bizans tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Her iki devletinde amacı Latinleri İstanbul’dan çıkartarak Bizans’ı yeniden ihya etmekti ve bu amacı İznik İmparatorluğu gerçekleştirmiştir. Komnenos hanedanı Bizanslı unsurlar arasında daha saygın ve tanınmış olmasına rağmen Aleksios ve David Komnenos Trabzon’da güçlü bir devlet kurmayı ve Latinler İstanbul’dan çıkarmayı başaramamışlardı. İki kardeş İznik İmparatorluğu ve özellikle Selçuklulara karşı Karadeniz sahilindeki hâkimiyet sahalarını korumayı başaramadılar ve 1243 yılındaki Moğol istilasına kadar Selçukluların vassalı haline geldiler. Bu makalede XIII. yüzyılın ilk yarısında Selçuklular ile Trabzon İmparatorluğu arasında Karadeniz bölgesindeki mücadeleler ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçukluları, Trabzon İmparatorluğu, Sinop, T rabzon, Konya

Kaynakça

• A. Kaynaklar
• Akropolités, Geörgios 2003,
• Khronikâ Syngrafâ, yay., Antönios D. Panagiötou, Atina. Choniates, Nicetas 1984, 2006, 2004,
• City of Byzantium, Annals of Niketas Choniates,
• Translated by Harry J. Magoulias, Detroit; Türkçe çev.,
• Işın Demirkent, Niketas Khoniates’in Historia ’sı (1180—
• ), İstanbul; Demirkent, Niketas Khoniates’in
• Historia ’sı (l 195-1206), İstanbul. Cüveyni, Alaaddin Ata Melik 1988,
• Tarih-i Cihangüşa, C.II, Türkçe çev., Mürsel Öztürk, Ankara. Genceli Kiragos 1928, “Ermeni Müelliflerine Nazaran Moğollar”, Türkçe çev.,
• Ed. Dularier, TM, II, İstanbul. Grâgoras, Nikeforos 1997,
• Râmaikâ Historia, C.I, (1204-1341), yay., Démétrés
• Moshos, Atina. Gregory Abü’l—Farac İbnü’l—İbrî (G. Barhebraeus) 1987,
• Abü’l—Farac Tarihi, İngilizce’den Türkçeye çev., Ö. R.
• Doğrul, C.II, 2. Baskı, Ankara. İbn Bibi l956,1996, el Evamirii 'l—Ala ’iye Fi ’l—Umuri ’l-Ala’iye, yay. A. Sadık
• Erzi, Ankara; Türkçe çev., Mürsel Oztürk, C. I-II,
• Ankara; TTK Yay. İbnü’l—Esir l966,l987, el Kâmil fi’l-Târih, C.Xll yay., Carolus J_ohannes
• Tomberg, Beyrut; Türkçe çev., Abdülkerim Özaydın,
• C.XII İstanbul. Komnena, Anna 1967,l996,
• The Alexiad of the Princess Anna Komnena, İng. çev.,
• E.R.A. Sewter, London 1967; Türkçe çev., Bilge Umar,
• Alexiad: Anadolu ’da ve Balkan Yarımadası ’znda
• İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi
• Malazgirt ’in Sonrası, Istanbul. Lazaropoulos, Iösâf 1965,
• Logos 65 en Synapsei Dialamvanân tân Genetthlion
• âmeran tou en Thavmasi Perivoâtou kai Megalathlou
• Evgeniou, yay. ., Papadopoulos—Keremeus, Sbornik
• İstoçnikov Po İstoriy Trapezundskoy İmperiy, FHIT, ed.,
• Adolf M Hakkert, Amsterdam. Loukitâs, Könstantinos 1965,
• Engkömion eis Agion Megalomartyra tou Khristou
• Evgenion kai tous Synathlous ajîou Kanidion,
• Oyalerianon kai Akylan tous en T rapezounti
• Martyrâsantas, yay., Papadopoulos-Keremeus, Sbornik
• İstoçnikov Po İstoriy T rapezundskoy İmperiy, FHIT, ed.,
• Adolf M Hakkert, Amsterdam. Panaretos, Mikhael 2004,
• Peri tön tés Trapezauntos Vasileân tân Megalân
• Komnânön Opâs kai Pole kai Poson Ekastos Evasilevsen,
• yay., A. Hahanov, Panaret ’in Trabzon Tarihi, Türkçe
• çev., Enver Uzun, Trabzon. Süryani Keşiş Mikhail Vekayinâmesi, Türkçe çev., H. D. Andreasyan (Türk
• Tarih Kurumu’nda Basılmamış nüsha) Tarih—i Al-i Selçuk Tarih-i Al—i Selçuk der Anadolu (Anonim), yay. Nadire
• Celâlî, Tahran 1999, Türkçe çev., F. N. Uzluk, Anadolu
• Selçukluları Devleti Tarihi, Ankara 1952. Vâssariön 1984, Engkömion eis Trapezountos, yay., O. Lampsidés, “ ‘O
• «eis Trapezounta» Logos tou Bâssariönos”, Arkheion . Pontus, 39, 3-75.
• B. Araştırma Eserler
• Bryer, Anthony 1970, “A Byzantine Family: The Gabrades, c.979~c.1653”,
• University of Birmingham Historical Journal, XH, 164— 187. Cahen Claude 1971, “Question D’Histoire de La Province de Kastamonu au
• XIHe Siecle” SAD III, 45-158. Cahen, Claude 1978, ' “Kaykâ’üs l”, E12, CW., Leiden 813. Darkot, Besim 1997, “Sinop”, IA, C.X, Eskişehir, 683-689. Ersan, Mehmet 2002, “Selçuklu Ermeni İlişkileri”, Türkler, C.VI, Ankara 635— 644. Evangelidés,Tryf6n 1898,
• Historia tâs Trapezountos apo tön Arkhaiotatân Khronön
• mekhri tân Kathâmas, Odâssos. Fallmerayer, J. P. 1827/1964,
• Geshichte des Kaisertums von T rapezunt, Münih— Hildeheim. Faroqhi, Suraiya 1997, “Sinüb”, E12, C.IX., Leiden, 654. Finlay, George 1877, A History Of Greece from its Conquest by the Romansto
• the Present Time B. C.] 46—A.D. 1864, C.IV , Oxford. Gounaridés, Paris 1985, “Kaükaous I”, EHelE, C.4, Atina, 346. Kazhdan, A.-Antony Cutler 1991,
• “Gabras”, ODB, C.2, NeW—York—Oxford, 239. Koca, Salim 1997, Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211—1220), Nikana. Kursanskis, Michel 1988, “L’Empire de Trébizonde et les Turcs au 13B Siecle”,
• REB, 46, 109-124. Lampsidés, OD. 1977-78,
• “O Antagönismos Metaksy tön Kraton tés Nikaias kai tön
• Megalön Komnânön dia ten Kléronomian tâs Vyzantmés
• Ideas”, AP, 34, 3—19. Magic, David 1966, Roman Rule in Asia Minor to the End 0f the Third
• Century after Christ, I, Princeton. Miller, William 1926, T rebizond, The Last Greek Empire ofthe Byzantine Era
• 1461, London. Muralt, E.D. 1871, Essai de Chronographie Byzantine 1057—1453, C.I, Bale, Geneve. Norwich, J.J. 1996, Byzantium, The Decline and Fall, New York. Ostrogorsky, Georg 1991,
• Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev., Fikret Işıltan, 3.
• Baskı, Ankara. Peacock, A. C. S. 2006,
• “The Saljüq Campaign against the Crimea and the
• Expansionist policy of the Early Reign of “Alâ’ al—Dîn
• Kaykubâd”, JRAS, XVI, 2, 133—149. Samouélidés, Khréstos 2002,
• Historia tou Pontiakou Hellânismou, 3. baskı, Atina. Savvides, Aleksios G.C. 1994,
• “Gia ten TaŞotéta to “Melik” stân Seltzoukıkâ Ekstrateia
• tou 1222—1223 kata tes Trapezountas”, Praktika 14.
• Panellâniou Istorikou Synedriou, Selanik, 79—98. Savvides, Aleksios G.C. 1983a,
• “Ka’ı'kaousâs”, MGE, C.30, Atina, 15-16. Savvides, Aleksios G.C. 1983b,
• “Ka'şcobadés”, MGE, C30, Atina, 17. Savvides, Aleksios G.C. 1990-1991
• “The Trapezuntine Sources of the Seljuk Attack on
• Trebizond in AD. 1222-1223”, AP, 43, 102-130. Savvides, Aleksios G.C. 1984,
• “Oi Megaloi Komnânoi tou Pontou kai Oi Seltzoukoi tou
• Rüm (Ikoniou) ten Periodo 1205/6—1222, Hé Dlégésé tou
• Ibıi Bibi gıa ten Katalépsé tes Sinöpâs (1214)”, AP, 39, 169-193. Savvides, Aleksios GC. 1981,
• Byzantium in the Near East : iis relations with the Seljuk
• sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia
• and the Mongols, AD. 0. 1192—123 7, Selanik. Sherwin-White, AN. 1999,
• “Luculus, Pompey and the East”, The Cambridge Ancient
• History, CDC, Cambridge 1999, s.229—273. Sümer, Faruk 2002a, “Keykavus I”, TDVİA., C.25, İstanbul, 352-353. Sümer, Faruk 2002b, “Keykubad I”, TDVİA., C.25, 358—359. Toumanoff, Cyril 1940,
• “On the Relationship between the Founder of the empire
• of trebizond and the Georgian Queen Thamar”,
• Speculum, XV, 299-312. Turan, Osman 1997, “I. Keykavus”, İA., C.VI, Eskişehir, 631—642. Turan, Osman 1996, Selçuklular Zamanında Türkiye, 4. baskı, İstanbul. Turan, Osman 1988, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara. Uyumaz, Emine 2003, Sultan I. Alâeddîn Keykuıbad Devri Türkiye Selçuklu
• Devleti Siyasi Tarihi (1220—123 7), Ankara. Vasiliev, A. A. 1936, “The Foundation of the Empire of Trebizond (1204—
• )”, Speculum, XI, 3-57. Yusuf Ayönü