1737 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Özi’nin elden Çıkması

Yıl 2008, Cilt: 23 Sayı: 1, 137 - 156, 01.06.2008

Mustafa Güler

Öz

Osmanlı Devleti Karadeniz’in hâkimiyetine ve güvenliğine büyük önem vermiştir. Bu yolda önce Kırım Hanlığı ile anlaşmış, daha sonra Azak Denizi, Kefe ve Hocapaşa Körfezini Osmanlı topraklarına katmıştır. Dinyeper Nehri’nin ağzında bulunan Özi, XVI. asırdan itibaren Karadeniz’in güvenliğinin en önemli noktalarından biri olmuştur. XVII. asrın başında eyalet haline getirilen Özi ve çevresi, bu yüzyılda da aynı önemini muhafaza etmiştir. XVIII. yüzyılın başından itibaren güç kaybeden devlet için en büyük meselelerden biri Rus yayılmacılığı olmuştur. Ruslar, 1150/1737 tarihinde Özi’yi kuşatmışlar, kale komutanının cansiperane gayretine rağmen, Sadrazamın meseleye gerektiği şekilde eğilmemesi nedeniyle savaş Özi’nin işgaliyle sonuçlaımuştır. Bu çalışmada ilk olarak Özi’nin tarihine kısaca yer verilmiş, daha sonra 1737 Osmanh—Rus savasmm gelişimi ve sonucu ayrıntılı olarak ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Özi, Kırım, Kazaklar, Yahya Paşa, General Münch

Kaynakça

• A- Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Mşivi, Cevdet Tasnifi Askeriye Evrakı (BOA.C.AS), nr. 12278, 13836, 15632, 38074/1—2, 42877/1, 45276/2
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Emiri, I.Mahmud, nr. 607. _
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Divan-ı Hümayun Mühimme Defterleri (BOA.DVN. MHM), Defter No.l42, s., 42, 43, 81, 126/3, 132/2, 136/5, 224, 228/2, 253, 254,
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Name-i Hümâyün Defterleri (BOA.DVNS NHM), 7, 428, 450, 451,499.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (T SMA. E), 2546; —
• Ali Emiri, I. Mahmud, nr. 607. B-Yazma Eserler
• Selahaddin Abdullah ibn Abdülaziz el Uşşakî es— —Salahî, Zabt—i Vekayi'i Yevmiye-i Hazret-i Şehriyari, İstanbul üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY, 2518
• Subhî Mehmed Efendi, 1148-1152 Savaşı Tarihi, Süleymaniye Esad Efendi Kütüphanesi Nr. 2100 C-Kitaplar .
• Aktepe 1974 Münir Aktepe, Mehmed Emnî Beyefendi (Paşa) ’nin Rusya Sefareti ve Sefaretnamesi, İstanbul
• Ayni Ali Efendi, Kavânîıı i 'Al-i Osman Der Hulâsa- -i Mezâmîn— —i Defter—i Divân, İstanbul, 1280
• Celâlzâde 1981 Celâlzâde Mustafa Çelebi, Geschichte Sultan Süleyman Kanunis von 1520 bis 1557 oder Tabakâtii’l— Memâlik ve Derecâtii ’l— Mesâlik, (Von. Petro Kappert) Wiesbaden.
• Danişmend 1972 İsmail Hami Danişmend, İzahlz Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt III; İstanbul 1972
• Defterdar 1995 Defterdar Sarı Mehmet Paşa Zübde—i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066—1116/1656-1704), (Haz. Abdülkadir Özcan), Ankara 1995
• Erbakan 1938 Cevat Erbakan, 1736-1739 Osmanlı—Rus ve Avusturya Savaşları, İstanbul.
• Evliya Çelebi Seyahatnâme, (yay. Mümin Çevik) cilt V, İstanbul 1983,
• Hammer1983 Baron Josefh Von Purgstall Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi; cilt VIII—XIV, (Çev. M. Ata; haz. M. Çevik, E. Kılıç), İstanbul.
• Hasan Bey—Zâde 2004 Hasan Bey-Zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey—Zâde Tarihi Keralio 1780 Kılıç 1997
• Kırzıoğlu 1993 Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlılar’ın Kafkas-Ellerini Fethi (1451—1590), Ankara.
• Koçibey Koçibey, Risale, (Sadeleştiren; Zuhuri Danışman), ‘ Ankara 1985
• Kurat 1992 Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara.
• Kurat 1993 A. N. Kurat, Rusya Tarihi, Ankara.
• Mehmed Neşri Kitâb—i Cinan-nümâ, (Yay. Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen), cilt 11, Ankara 1987
• Mustafa Nuri Paşa 1992 Netaicü’l—Vukuai Kurumları ve Örgütleri ile Osmanlı Tarihi, (Sadeleştiren; Neşet Çağatay) cilt I—II, Ankara
• Naîmâ 2007 Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih—i Na 'îmâ(Ravzatü ’l— Hüseyn Fî hulâsaii Akbari ’l—Hajikayn), cilt II, Ankara
• Oruç Bey 2007 Oruç Beğ Tarihi, (Haz. Necdet Öztürk), İstanbul
• Öntuğ 71-995 M. Murat Öntuğ, Özü İle "İlgiliXVIL Yüzyıleühime Hükümleri ve Kalesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmanuş Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 1995 '
• Öztürk 2000 Yücel Öztürk, Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe, Ankara
• Peçevi 1982 Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara.
• Râşid 1282 Râşid Târihi, cilt III, İstanbul.
• Selânikî 1999 Selânikî Mustafa Efendi, Tarih—i Selânikî 971— 1003/1563-1595, (Haz. Mehmet İpşirli) Ankara.
• Sofyalı Ali Çavuş 1992 Sofyalı Ali Çavuş, Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi: Osmanlı İmparatorluğu ’nda Toprak Tasarruf Sistemi ’nin Hukuki Ve Mali Müeyyede ve Mükellefiyetleri ; (yay. haz. Midhat Sertoğlu), İstanbul.
• Osmanlı ——Rus Savaşında Özi’nin Elden Çıkması
• Şem“dani—zâde 1976 Şem“dani-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür'i’t- T evârih, (Haz. M.Münir Aktepe), cilt I, İstanbul.
• Tansel 1999 Selahattin Tansel, Fatih Sultan Mehmet’in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, İstanbul.
• Topçular Kâtibi 2003 Topçular Kâtibi Abdülkâdir Efendi, Tarih, (haz Ziya Yılmazer), cilt 1, Ankara
• Tursun Bey 1977 Tursun Bey, Târih—i Ebu’l—Feth, (yay. Mertol Tulum), İstanbul.
• Uzunçarşılı 1988 Ismail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanli Tarihi, cilt II-lV, Ankara. D—Makaleler
• Aktepe 1997 M. Münir Aktepe, “Mahmud I”, İA, Cilt VII
• Bala 1997 Mirza Bala, “Kırım”, IA, cilt VI.
• Ersoy ve Belieaeva 1999 .. Ersoy, Bozkurt - Beliaeva, Switlana, “Ozi Kalesi (Ukrayna-Ochakiv) Arkeolojik Çalışmaları”, Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara, s.
• İnalcık 1995 Halil İnalcık, “Eyalet”, DİA, cilt XI, İstanbul 1995
• İnalcık 2002 H.İnalcık, “Kırım”, DİA, cilt XXV, Ankara 2002
• İnalcık 1999 H.İnalcık, “Osmanlı—Rus İlişkileri 1492—1700”, Türk—Rus ilişkilerinde 500 Y ll 1491—1992, Ankara 1999
• İnalcık 1944 H.İnalcık, “Yeni Vesikalara Göre Kırım’ın Osmanlı Tabiliğine Girmesi ve Ahitname Meselesi”, Belleten VIII/30, Nisan 1944,
• İnan 2002 Kenan İnan, “ll. Bayezid Dönemi”, Türkler, cilt IX, Ankara
• İnciciyan ve Andresyan 1976 L. İnciciyan - H. D. Andreasyan, “Osmanlı Rumelisi’nin Tarih ve Coğrafyası”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 4-5, İstanbul 1976
• Maxim 2002 Mihai Maxim, “ Kili”, DİA, XXVI, İstanbul
• Ostapchuk1999 Victor Ostapchuk, “Doğu Avrupa’da (Ukrayna—Rusya— Polonya—Türkiye) Yeni Bir Düzen Kurma Yolunda Yapılan Mücadeleler”, Türk—Rus ilişkilerinde 500 Yıl 1491—1992, Ankara
• Panaite 2002 Viorel Panaite, “Osmanlı Hâkimiyetinin Tuna Nehrinin Kuzeyine Yayılışı XIV ve XVI. Yüzyıllarda Eflak ve Soueek 1995 Şahin 1979 Yinanç' 1997
• Mükrimin Halil Yinanç, “Gedik Ahmed Paşa”, Milli
• Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, cilt I, Eskişehir Mustafa Güler