Türkiye’de Vakıfların İntifa Hakkı: Adana Örneği

Yıl 2008, Cilt: 23 Sayı: 2, 13 - 34, 01.12.2008

Mustafa Alkan

Öz

İntifa bir şeyden faydalanmayı, vakıflarda intifa ise vakfedilen bir mal üzerinde bir başkasının yararlanma hakkını ifade etmektedir. Vakıflarda intifa ya aynı ile intifa veya geliri ile intifa şeklinde olmaktadır. Aynı ile intifa, vakıf cami, mektep, medrese ve köprü gibi hayrâttan halkın doğrudan faydalanması; geliri ile intifa ise vakıf bedesten, han, hamam ve dükkân gibi akarların gelirleriyle lıayrât kurumlarının giderlerinin karşılanmasıdır. Bazı vâkıflar, kurdukları vakıfların gelirlerinin bir kısmını ailelerine veya yakınlarına şart koşmuşlardır. Ayrıca bu vâkıtlar, vakıflarının yönetimlerini de nesilden nesile geçecek şekilde, yine kendi evladına veya bir yakınının evladına geçecek şekilde tanzim etmişlerdir. İntifalı vakıflar, mazbut hâle getirilişlerine kadar, mütevellileri tarafından vâkıtlarının şartları doğrultusunda yönetilmişlerdir. İntifah vakıfların mazbut vakfa dönüştürülmesinden sonra devlet ile intifa hakkı sahipleri arasında “intifa hakkı meselesi” ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine, vakıflarda intifa lıakkınm' çerçevesi, 1936 yılında çıkarılan 2762 sayılı “Vakıflar Kanunu” ile belirlenmiş, 1938 yılında da yürürlüğe konulmuştur. Bu araştırmada, Türkiye’de “vakıfların intifa hakkı” uygulaması “Adana Örneği” ile incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• I— Arşiv Vesikaları A) Adana Şer’iyye Sicili (AŞS) Arık Hamza Ömer ibn İbrahim VakŞyesi, Adana 1744, AŞS 17- 149.
• Dede es—Seyyid el-Hac Mehmed ibn es—Seyyid Murteza, Adana 1783, AŞS 44
• B) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) EV— 20712 (1284=1867), 185.
• C) Vakıf Kayıtlar Arşivi (V GMA) Ramazanoğlu Piri Mehmed Paşa bin Halil Bey VakŞyesi (=Ramazanoğlu VakŞyesi), Adana 1539— 1555, Defter nu: 646/ 1- 15; Tercüme Defteri 1961/375—
• Durmuş Fakih Vakfı, Adana 1542?, Evkaf Defteri 538/ 1-27
• Mestan—Zâde Hacı Mahmud Ağa VakŞyesi, Adana 1682, Yeni Tescil Defteri (YTD), 1759— 195.
• Süleyman bin Hızır VakŞyesi, Adana 1691, Mücedded Anadolu DeŞeri (MA), — 93.
• Gökçen-Yusuf Ağa Vakfiyesi, Adana 1712, MA, 605- 42.
• Emirü'l—Ümera el—Hac Abdurrahman Paşa VakŞyesi, Adana 1718, MA, 615—99.
• Kadem—Zâde Osman bin Durmuş VakŞyesi, Adana 1720, MA.614~ 49.
• Boduroğlu İbrahim VakŞyesi, Adana 1722, MA, 606—270.
• Kalaycı-Zâde Mustafa Ağa VakŞyesi, Adana 1722, MA, 606-270.
• Bıyıklı Ramazan VakŞyesi, Adana 1730, YTD, 2108-135.
• Deliağa-zâde Sertumaî Hüseyin Ağa VakŞyesi, Adana 1735, MA, 609-72.
• Yeğen—Zâde Kâzım VakŞyesi, Adana 1735?, YTD, 2108— 188.
• Musa Balı-Zâde Mustafa Ağa VakŞyesi, Adana 1738, Anadolu Başlar (AB), —246.
• Benli—Zâde Kerimesi Hatice Hatun VakŞyesi, Adana 1739, YTD, 2108—50.
• Fatma Hatun binti Halil Vakfiyesi, Adana 1740, YTD, 2108—207.
• Battal Mehmed Ağa VakŞyesi, Adana 1743, MA, 607- 151.
• Sallabaş el-Hac Ahmet Ağa Vakfiyesi, Adana 1754, MA, 603-245.
• Boz-Zâde Kerimesi Şerife Hatun Vakfıyesi, Adana 1781, MA, 607—193.
• Şamlı-Zâde Hasan Efendi VakŞyesi, 18. yy, Esas 2/1 (170): 3128.
• Kandilci Kızı Şerife VakŞyesi, Adana 1807, YTD, 2108—151.
• Ayşe binti Abdullah Vakfiyesi, Adana 1826, YTD, 2108—67.
• Elife Hoca binti Mehmed Vakfiyesi, Adana 1876, YTD, 2108— 85.
• Zeynep Hatun binti Hasan Efendi Vakfiyesi, Adana 1877, YTD, 1759-148.
• Hacı Yunus Ağa ibn Ahmed Ağa VakŞyesi, Adana 1894, MA, 617—48.
• Tuzsuz—Zâde Ebubekir Vakfı, Adana 1920, Esas 2/11038.
• Abdülcelilcğlu Hacı Mahmud Vakfiyesi, Adana 1922, MA, 619—50.
• Hacı Hamzaoğlu Vakfıyesi, Adana 1923, YTD, 1759-301.
• Fatma binti Ali Vakfıyesi, Adana 1809, MA, 607—121.
• Mestan—Zâde Ahmed Çelebi VakŞyesi, Adana 1608, AB, 581-481.
• Esas 2/1 (170), Sıra: 60, 138, 226, 547, 548, 549, 680, 691, 777, 889, 898, 961, , 1423, 1818, 3069, 3097, 3126, 3170, 3210, ilh.
• İnlıfa Hakkı Defteri, 05.05.1938— 06.07.1982, nu. 1754, sıra: 1— 367.
• İntifa Kutuları: K (Kutu)1: 939/4097 (Kuyüt); 56/4181—261; 939/3506, K 2: /55; 948/1679, 947/312; 948/2574; 553/2574, K3: 947/2918; 120/9218, /3277; 1621, 951/923; 951/992; 798, 1175/211, K4: 1964/374, 376, 377, , 550, 551, 587; 790; D..1 İn 1/1965; D.I. İn 1/1522; D 1 İn 1/699;D..11n
• /169; D 1. İn 1/1165; D.I. İn 1/806; D. 1 .İn 1/835; K 5. D.1, İn. 5/1361;D.1. İn. /1308; D.1, İn. 14/876; D. 1 İn/857.
• D) Tapu Kadastro Kuyüd-ı Kadime Arşivi (TKKKA) ED. 538/1 (1540), vrk. 2b-1 1a. ED. 538/Il (1572), vrk. 20b—25a.
• E) Kanun ve Yargı Kararları Düstur 111/ V, 1931, s. 665 (Kanun: 429).
• Vak1şar Kanunu, nu: 2762, 3.6.1935; Resmi Gazete (RG), 13.6.1935, Sayı:
• Vakıflar Ek Nizamnâme, No: 2/ 7898, RG. 6.1.1938, Sayı: 3801 .
• —Bakanlar Kurulu Kararı, RG. 5.6.1980, Sayı: 7-8; 87/ 12047, RG, 20.9.1987, Sayı: 19580.
• VGM, İdare Meclisi Kararı, Tarih: 29.05.1974, Evrak nu: 212, Karar no: 216.
• ~Adana 5. Asliye Hukuk Mahkemesi, Dosya No: 2005/94 E (dava dilekçeleri, bilirkişi raporları ve soy kütüğü ve diğer ekler).
• Danıştay Genel Kurulu’nun 12.5.1977 günlü ve E. 1977/ 30, K. 1977/30 sayılı kararı.
• —Danıştay Üçüncü Dairesi’nin 7.12.1977 günlü ve 1977/ 1245 E, 1977/1208 K.Sayılı kararı.
• —Uyuşmazlık Mahkemesi’nin 103.1980 gün ve E. 1979/7, K. 1980/1 sayılı kararı. ' 28.0l.2008 tarihli dilekçemize Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
• Dekanlığı’nın 12.02.2008 ve 429 sayılı yazısına T.C. Başbakanlık Vakıflar
• Genel Müdürlüğü’nün 20.02.2008 tarih ve B.02.1.VGM.0.74.00—503-305/2890 sayılı cevabi yazısı.
• II— ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER Akgündüz 1996 Ahmet Akgündüz, İslam Hukukunda ve Osmanlı
• Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul: OSAV Alkan 2004 Mustafa Alkan, Adana ’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde
• Adana Vakıflarınzn Analizi —TÜSOKTAR Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma— Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Türkiye?de Vakıfların İntifa Hakkı Barkan 1940 Ömer Lütfi Barkan, “Şer’î Miras Hukuku ve Evladlık
• Vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VI. Barkan ve Ayverdi 1970
• Ömer Lütfi Barkan— E. Hakkı Ayverdi, “Evladlık Vakıfları ve Bu Vakıflarla ilgili Bazı Meseleler”, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli, İstanbul:
• İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul Enstitüsü. Berki 1940 Ali Hikmet Berki, Vakıflar, Kitap 1, İstanbul; 1950,
• Vakıflar/:, Kitap II, Ankara. Bilmen 1989 Ömer Nasuhi Bilmen, Hukukı İslâmiyye ve Istılahâtı
• Fıkhiyye Kamusu, IV, Istanbul: Bilmen Basımevi. Çağatay 1975 Neşet Çağatay, “İslâm’da Vakıf Kurumunun Miras
• Hukukuna Etkisi”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XI. ' Döndüren 1998 Hamdi Döndüren, Günümüzde Vakıf Meseleleri, İstanbul: Erkam Yayınları.
• Hamdi 1327 Muhammed Hamdi (Yazır), Ahkâm-ı Evkaf -Mekteb—i
• Mülkiye Derslerinden— Istanbul. Hamdi 1330 Muhammed Hamdi (Yazır), İrşâdü’l— Ahlâf fî Alıkâıni ’l— _ Evkaf, Istanbul.
• Hatemi 1979 Hüseyin Hatemi, Medeni Hukuk Tüzelkişilikleri (Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar), C. I, Istanbul: lUHF Yayını.
• İnal ve Hüsameddin 1335
• İbnülemin Mahmud K. İnal— Hüseyin Hüsameddin, Evkâf—ı Hümâyün Nezareti’nin Tarihçe—i Teşkilâtı ve Nuzzârın Terâcim—i Ahvâlı', İstanbul: Evkaf-ı İslâmiyye Matbaası. Karinabadizade ve Sungur 1978
• Ömer Hilmi Karinabadizade — İsmet Sungur, Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul: Sulhi Garan Matbaası. Köpıülü 1942 M. Fuad Köprülü, “Vakıf Müessesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, ll. Onar 1952 Ömer Hilmi l307 Öztürk 1983 Öztürk 1995 öztürk 1997 Sami 1316 Yediyıldız 1989 Yediyıldız 1993 Yener 2004 Yüksel, 1992 Züheyli 19.94
• Vehbe Zuheylî, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, V, İstanbul: Feza Yayıncılık. Mustafa Alkan