Klasik ve Çağdaş Kaynaklar Işığında Turan-İran Kavramı ve Tarihsel Coğrafyası

Yıl 2011, Cilt: 26 Sayı: 2, 361 - 422, 01.12.2011

Abdülhalik Bakır-ahmet Altıngök

Öz

Turan ve İran kavramları genelde iki milletin adı olarak bilinir. Hâlbuki bu çok basit bir yanılgıdan ibarettir. Dikkatli bir şekilde bu konuyu incelediğimiz zaman Turan ve İran kavramlarının iki millete ait birer isim değil de iki ayrı coğrafyanın adı olduğunu net olarak görürüz. Hem de birbirine komşu iki coğrafyanın hatta iki ayrı ülkenin adıdır. Her iki coğrafya da birbirine yakın kültür, dil, din ve ananeye sahip boy ve toplulukların bir arada yaşamış oldukları iki ayrı ülkeden ibarettir. Turan adı verilen coğrafya Türklerin ve Türklerle akraba diğer kavimlerin üzerinde yaşamış oldukları, İran ve Çin arasında kalan ve hatta Horasan’ı içerisine alan kısımdır. İran ise Aryen kavimlerinin üzerinde yaşamış olduğu ve Turan ile Mezopotamya arasında kalan toprakların adıdır. Çoğu zaman bizler İran’dan kastın Farslar ve Turan’dan kastın Türkler olduğunu zannederiz. Hâlbuki yapmış olduğumuz bu kısa çalışmayla durumun hiçte bundan ibaret olmadığını ve bu iki kavramın anlamlarının daha geniş ve kapsamlı olduklarını görmüş olduk

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu 2002 Ahmetbeyoğlu, Ali, “Türkistan’dan (Orta Asya) Doğu
• Avrupa’ya Yapılan Türk Göçleri” Türkler, C. II, Ankara, , s. 522–529. Akbulut, Dursun Ali, “Mevaraünnehir ve Horasan’da Türkler”, Türkler, C.I, Ankara, 2002, s. 832–843.
• Aksoy, Mustafa, “Destanlarda ve Tarihi Kaynaklarda Alper Tunga (Efrasyab)”, Türkler, C. III, Ankara, 2002, s. 554–568.
• Alemany, Agusti, “Batı Avrasya Steplerinde Türk ve Alan Halkları Arasındaki Tarihi Bağlantılar” (çev-Nurşen Özsoy) Türkler, C II, Ankara, 2002, s. 530–535.
• Appa, Adilhan, “Karaçay-Balkar Türklerinin Kökeni” Türkler, C. II, Ankara, 2002, s. 572–590.
• Atalay, İbrahim, “Türk Dünyasının Coğrafyası” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 243–260.
• Ayda, Adile, “Etrüskler’le İskitler Arasındaki Benzerlikler”, C. VIII, TTKB, (1979).
• Aytbayev, Abdulhalık, “Massagetler Hakkında Eski Kaynaklar” (Çev-Kezban Acar) Türkler, C. 1, Ankara, , s. 632–636. Aytbayev, Abdulhalık, “İlk Orta Asya Sakinlerinin Göç Serüvenleri” Türkler, C I, Ankara, 2002, s. 665–672.
• Barthold, Vasili Viladimiroviç, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz-Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,1990.
• Bayat, Fuzuli, “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yeni Düşünceler” Türkler, C. III, Ankara, 2002, s. 520–526.
• Baykara, Tuncer, “Türklüğün En Eski Zamanları” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 279–308.
• Bernal, Martin, “Kara Atena, Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi” (Çev-Özcan Büze), Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.
• Comparetti, Matteo, “Soğdiyana Tarihine Giriş”, (çeviren belirtilmemiş), Türkler, C. II, Ankara, 2002. s. 157–169. Cöhce 2002
• Cöhce, Salim, “Hindistan’da İlk Türk Hâkimiyeti: Kuşanlar ve Akhunlar”, Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. –821.
• Cüveyni, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev-Mürsel Öztürk), Ankara 1998.
• Çay-Durmuş 2002 Çay, Abdulhaluk M.-İlhami Durmuş, “İskitler” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 575–596.
• Duralı, Şaban Teoman, “Toplum-Devlet Ülküsü Olarak Tarihte Türklüğün Oluşması” Türkler, C. I, Ankara, , s. 336–350. Durmuş, İlhami, “Saka-Pers Mücadelesi” Bilig, 4 Kış , s. 49-53. Durmuş, İlhami, “İskitlerin Kimliği” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 620–627.
• Durmuş, İlhami, “Sarmatlar” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 637–647.
• Esin, Emel, Türk Kültürü El Kitabı, MEB Yay, İstanbul, Ercilasun Ahmet Bican, Türk Tünyası Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayınları, 1982.
• Firdevsi, Şehname, C.4, (Trc. N. Lügal), İstanbul, 1974.
• Günaltay, Şemsettin, İran Tarihi, TTK Basımevi, Ankara, 1987.
• Güvenç, Bozkurt, Türk Kimliği-Kültür Tarihinin Kaynakları, Remzi Kitabevi, 5. Baskı, İstanbul, 1997.
• Grantovski E. A, Tarih-i İran Zaman-ı Bastan ta Emruz, (Trc-Keyhüsrev Kişaverzi), Tahran, 1359.
• Grenard, Fernand, Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü, (Çev. Orhan Yüksel), MEB Yay, İstanbul, 1992.
• Herodotos, Herodot Tarihi, (Trc. Müntekim Ökmen), Remzi Kitabevi, İstanbul, 1991.
• Hourcade, Bernard, “İran”, TDVİA, C. 22, İstanbul, 2000, s. 392–394.
• İbnü’l-Belhî, Farsname, (Tashih-Guy Le Strange, Reynold Elen Nikolsen) Tahran 1339. İbn-i Havkal 1938
• İbnü’l-Havkal, Suret’ü-l Arz, (Farsça Çevirisi-Dr. Cafer Şiar), Liden, 1938.
• İran UNESCO 1963 İran UNESCO Milli Komisyonu: İranisha, I. Cilt, Tahran, 1963.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Tarihte Türk Adı”, Türkler C. I, Ankara, 2002, s. 309–316.
• Kaplan, Mehmet, “Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı” Türkler, C. III, Ankara, 2002, s. 511–519.
• Karatay, Osman, İran ve Turan; Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Orta Doğu, Ankara, 2003.
• Karatay, Osman, “Alper Toŋa ve Oğuz Han: Turan’da Bir Dönem, İki Gelenek”, Turan, Sayı 2, Güz 2005, s. 117.
• Karatay, Osman, Türklerin Kökeni, Ankara, 2011.
• Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügati’t Türk, C.I, II, İstanbul, Kırzıoğlu, Fahrettin, Kars Tarihi, İstanbul, 1953.
• Koppers, Wilhelm, “İlk Türklük ve İlk İndo-Germenlik” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 317–335.
• Levi, Scott C, “Orta Çağ Asyası’nda Türkistan ve Turan” Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 389–393.
• Ligeti, Lajos, Bilinmeyen İç Asya, AÜ Basımevi, Ankara, Mansel, Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yay, Ankara, 1971.
• Meşkür, Cevad, Tarih-i İran Zemin, Tahran, 1366.
• Memiş, Ekrem, İskitlerin Tarihi, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1987.
• Minorsky, Vladimir, “Turan”, MEB İA, C. 12/2, İstanbul, , s. 107–113. Narain, Awadh, “Kuşan Devleti” (Çev-Murat Yaşar) Türkler, C.I, Ankara, 2002, s. 822–827.
• Naskali, Esko, “İran”, TDVİA, C. 22, İstanbul, 2000, s. –35.
• Mackenzie, David N, "Eran, Eranşahr", Encyclopedia Iranica, (www.iranicaonline.org), 15.10.1998. Ortaylı 1996
• Ortaylı, İlber, Türkiye İdare Tarihine Giriş, Turan Kitabevi, Ankara, 1996.
• Orkun, H. Namık, Eski Türk Yazıtları, C. I, İstanbul, Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi I, TTK Yay, Ankara, Özgüdenli, Osman Gazi, “Maveraünnehir”, TDVİA, C. , İstanbul, 2000, s. 177–180.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, C. I, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1977.
• Öztürk, Ali, Çağları İçinde Türk Destanları, Emek Matbaacılık, Mart, 1980.
• P’yankov, Igor V, “Sakalar”, (Çev-Zülfiye Veliyeva), Türkler, C. I, Ankara, 2002, s. 611–619.
• Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, TKAE Yay:39, Seri III, Sayı 111, (Trs). Reisneya, Rahim, Azerbaycan der Seyri Tarih-i İran, Tahran, (Trs). Roux, Jean Paul, Türklerin Tarihi, (Çev. Galip Üstün, Milliyet Yayınları:74) Mart, 1991.
• Satrapi, Mariane, “Persepolis”, www.kıtapturk.com, Eylül, Paris 2002.
• Sinor, Denis, “Gök-Türk İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yıkılışı”, (Çev. Talat Tekin), Erken İç Asya Tarihi,