Meyyâfârikin İsmi Üzerine Bir Soruşturma

Yıl 2012, Cilt: 27 Sayı: 1, 1 - 21, 01.06.2012

Mustafa Alican

Öz

Meyyâfârikîn, günümüzde Diyarbakır’ın ilçelerinden biri olan Silvan’ın eski ismidir. Ortaçağ İslâm dünyasının siyaset ve kültür merkezlerinden biri olan Meyyâfârikîn, tarihsel Cezîre coğrafyasının önemli şehirlerinden biridir. Mervânîlere başkentlik etmiş olup bazı tarihsel dönemlerde Amid’den (Diyarbakır) daha gelişmiş bir görünün arz eden şehir için tarih boyunca kullanılan Martyropolis, Meyyâfârikîn, Mefârikîn, Farkîn ve Silvan gibi çeşitli isimler vardır. Bu çalışmada söz konusu isimler üzerinde duracak, Meyyâfârikîn isminin tahlilini yapacağız

Anahtar Kelimeler

Meyyâfârikîn, Silvan, Diyârbekir, Cezîre coğrafyası

Kaynakça

• Aknerli Grigor Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, Çeviren: Hrand D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulazîz Bekrî, Mu‘cem Mâ’sta‘cem min Esmâi’l-Bilâdi ve’l-Mevâzı‘, II, nşr. Mustafa es-Sekâ, Beyrut, Tarihsiz. Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi, I, Ankara 1998.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, I, Süryanice’den İngilizce’ye çeviren: Ernest A. Wallis Budge, Türkçe’ye çeviren: Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
• Abdulgani Bulduk, el-Cezîre’nin Muhtasar Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Öztürk / İbrahim Yılmazçelik, FÜ Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2004.
• Vern L. Bullough, “The Roman Empire vs. Persia, 363- : A Study of Successful Deterrence,” The Journal of Conflict Resolution, C. 7, No. 1 (Mart 1963), ss. 55-68.
• Alban Butler, The Lives of the Fathers, Martyrs, and Other Principal Saints, Dublin 1845.
• M. Canard, “Al-Djazīra,” EI, II, Leiden 1965. Canard 1965
• Catholic Encyclopedia Catholic Encyclopedia (1913)/Martyropolis, http://en.wi- kisource.org/wiki/Catholic_Encyclo-pedia (1913)/ Marty- ropolis, Erişim Tarihi: 24.10.2011, 11.00.
• Adnan Çevik, XI-XIII. Yüzyıllarda Diyârbekir Bölgesi Tarihi, İstanbul 2002, Yayınlanmamış doktora tezi.
• Besim Darkot, “Meyyâfârikîn,” İA, C. 8, Eskişehir 1997.
• Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu, Diyarbakır Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2007 ve 2008 tarihli baskılar.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, IV, İkdâm Matbaası, 1314.
• René Grousset, Ermenilerin Tarihi, Çevrien: Sosi Dolanoğlu, Aras Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul 2006. Göyünç 1997 Hillenbrand 1991
• Nejat Göyünç, “Diyarbakır,” DİA, IX, İstanbul 1997.
• Carole Hillenbrand, “Mayyāfārikīn,” The Encyclopedia of Islam, VI, E. J. Brill, Leiden 1991.
• T. Rice Holmes, “Tigranocerta,” The Journal of Roman Studies, C. 7 (1917), ss. 120-138.
• Ernst Honigmann, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çeviren: Fikret Işıltan, İstanbul 1970. Howard-Johnston,
• Howard-Johnston James East Rome Sasanian Persia and the End of Antiquity, Ashgate Publishing, Tarihsiz. İbn Şeddâd, El-A‘lâku’l-Hatîra, III, Nrş. Yahya Abbâre, Dımaşk 1968.
• İbnu’l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârikîn ve Amid, British Museum, Or. 5803.
• Birsen Karaca, Doğu Ermenice-Türkçe Sözlük, Kurmay Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2007.
• Cuma Karan, “Diyarbakır’ın İsmi ve Fethi Üzerine Bazı Mülahazalar,” 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004, Bildiriler, Diyarbakır 2004. Karatzas ve Tuncay 1994
• Leônidas Karatzas ve Faruk Tuncay, Yunanca-Türkçe Sözlük, Atina 1994.
• Kiragos Kiragos History of Armenians, İngilizce’ye Gandjaketsi, çeviren: Robert Bedrosian, s. 321, Bkz. http://rbedrosian.com/kg12.htm, Erişim tarihi: 18.11.20- , 15.00. Andrea Irene Laing-Marshall, Modern Assyrian Identity and the Church of the East: An Exploration of their Relationship and the Rise of Assyrian Nationalism, from the World Wars to 1980, Toronto 2001, University of St.
• Michael’s College, Master Tezi. G. Le Strange, The Lands of the Easrtern Caliphate, Frank Cass&Co. Ltd., 1966.
• Ralph Marcus, “The Armenian Life of Marutha of Maipherkat,” The Harvard Theological Review, C. 25, No. 1 (Ocak 1932). Minorsky 1997 Mitchell 2007
• V. Minorsky, “Meyyâfârikîn,” İA, C. 8, Eskişehir 1997.
• Stephen Mitchell, A History of the Later Roman Empire, A.D. 284-651, Blackwell Publishing, 2007.
• Serdar Mutçalı, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul 2001.
• Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Çeviren: Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1999.
• Procopius, Of the Buildings of Justinian, İngilizce’ye çeviren: Aubrey Stewart, Londra 2005.
• E. B. Pusey, The Doctrine of the Real Presence, As Contained in the Fathers from the Death of S. John the Evangelist to the Foutrh General council, London Tarihsiz. A. E. Redgate, The People of Europe, The Armenians, Blackwell Publishing, 2000.
• Ahmet Savran, “Meyyâfârikîn,” DİA, C. 29, Ankara Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu, Dizini, 4. Kitap, Yay. Haz. Yücel Dağlı / Seyit Ali Kahraman, YKY, 1. Baskı, İstanbul 2001.
• Ramazan Şeşen, “Cezîre,” DİA, VII, İstanbul 1993.
• Mehmet Şimşek, Süryaniler ve Diyarbakır, Kent Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2006.
• Mehmet Şimşek, “Doğu-Batı Süryani Kilise Tarihinde Silvan/Maipherkat ve Mar Marutha,” Uluslararası Silvan Sempozyumu, 25-26 Nisan 2008, Yayınlanmamış bildiri.
• Mehmet Şimşek, “Diyarbakır’da Gömülü Süryani Azizler,” I. Uluslararası Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır Sempozyumu, 25-27 Mayıs , Ankara 2010.
• Yakup Tahincioğlu, Tarihleri, Kültürleri ve İnançlarıyla Yıldır Bu topraklarda Yaşayan Süryaniler, Butik Yayıncılık, İstanbul 2011.
• J. G. Taylor, “Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood,” Journal of the Royal Geographical Society of London, 35, (1865), ss. 21-58. Tufantoz 2005 Abdurrahim
• Mervanoğulları / 990-1085, Aça Yayınları, Ankara 2005.
• Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Buldân, VIII, Yay. Haz. Muhammed Emin el-Hancî, Kahire 1906. Asnu-Bilban
• İmparatorluğu’nun Doğu Sınırları ve Amida (Diyarbakır) Kenti,” 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004, Bildiriler, Diyarbakır 2004.
• Mükrimin H. Yınanç, “Diyarbekir,” DİA, III, Eskişehir Ortaçağ’da Diyarbekir, Yâkût el-Hamevî Yalçın 2004
• Yalçın, “VI. Yüzyılda Roma Yınanç 1997 Mustafa Alican