Urartu Krallığı'nın Tarihi Coğrafyası Hakkında Yeni Öneriler

Yıl 2012, Cilt: 27 Sayı: 2, 459 - 482, 01.12.2012

Pınar Pınarcık

Öz

Assur yazılı kaynaklarında “Uruatri” olarak geçen ve MÖ 1273 yılında tarih sahnesine çıkan Urartular, batıda Fırat Nehri’nden doğuda İran Azerbaycan’ına, kuzeyde Gökçe Göl ile Aras vadisinden güneyde Toroslar ve Urmiye Gölü’nün güneyine kadar uzanan geniş bir coğrafyaya egemen olmuş ve Yakındoğu’nun en büyük devletlerinden biri olmuştur. Krallığın çekirdek bölgesi bugünkü Van Kalesi ve çevresidir ki bu yüzden Urartu Krallığı’na zaman zaman “Van Krallığı” da denilmektedir. Doğal bir kale görünümünde olan Van büyük bir başkentin kurulması ve gelişmesi için tüm koşullara sahipti. Ancak Doğu Anadolu bölgesinde yer alan diğer kentler siyasi ve tarihi olarak bu kadar büyük bir öneme sahip olamamışlardı. Urartu yerleşimleri genel olarak Doğu Anadolu başta olmak üzere Gürcistan, Ermenistan, Nahçıvan, İran, Irak topraklarına kadar yayılmıştır

Anahtar Kelimeler

Demir Çağı, Urartu Krallığı, Asur İmparatorluğu, Doğu Anadolu, Tarihi Coğrafya

Kaynakça

• ARI I A.K. Grayson, Assyrian Royal Incriptions I: From the Beginning to Ashur res-ha-inshi. Wiesbaden 1972
• A.K. Grayson, Assyrian Royal Inscriptions II: From Tiglathpleser I to Ashur-nasir-apli II., Wiesbaden, 1976.
• R.D. Barnett, “Urartian Art and Archeology”, CAH Vol 3 Part I–1990, 314–371.
• O. Belli, “Nairi-Hubuşkia Ülkesi Araştırmaları”, 1. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 31-40. Belli ve Ceylan 2002 O. Belli ve A. Ceylan. “Kuzeydoğu Anadolu’da bir Tunç
• Çağı ve Urartu Kalesi”, Tüba-Ar 5,121–145. Charles Burney, “Urartian Irrigation Works”, Anatolian Studies XXII, 179–186. Ch. Burney, Tanrı Haldi ve Urartu Kültü, Çeviren: İlker Fıçıcılar, Ankara,1993.
• Nevzat Çevik, Şebeteria Batı Urartu’da Bir Kent ve Kaya Anıtları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Altan Çilingiroğlu, “Sargon’un Sekizinci Seferi ve Bazı Öneriler”, An Ar IV-V, 235–251. A. Çilingiroğlu, Urartu ve Kuzey Suriye, Siyasal ve Kültürel İlişkiler, İzmir, Ege Üniversitesi Yayını. A. Çilingiroğlu, Urartu Tarihi, İzmir, Ege Üniversitesi Yayını. Diakonoff ve Kashkai 1981
• I.M. Diakonoff - S.M. Kashkai. Repertoire Geographique des textes Cuneiformes Band 9 Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden. Ali M. Dinçol, “Yeni Urartu Yazıtları ve Yazıt Parçaları”, Anadolu Araştırmaları XI, 137–148 Hayri Ertem, “Korucutepe’nin Hititler Devrindeki Adı Hakkında”, X. Türk Tarih Kongresi, II. Cilt, Ankara, 577- E. Herzfeld, The Persian Empire Studies in Geography Etnography of Ancient Near East, Wiesbaden. Köroğlu 1996
• Kemalettin Köroğlu, Urartu Krallığı Döneminde Elazığ (Alzi) ve Çevresi, İstanbul Arkeoloji ve Sanat Yayınları. K. Köroğlu, “Urartu: Krallık ve Aşiretler” Urartu Doğu’da Değişim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 12–51. S. Kroll, “İran’daki Urartu Şehirleri”, Doğu’da Değişim, YKY, İstanbul, 150–172. D. D. Luckenbill, Ancient Records of Assyria and Babilonya, Vol. I, Chicago, 1968.
• L.D. Levine, “Sargon’s Eighth Campaign” Mountains and Lowlands: Essays in the Archaeology of Greater Mesopotamia, BiblMes 7, Ed. by L. D. Levine and T. Cuyler Young, Malibu, 135-151. Oskar W. Muscarella: “The location of Ulhu and Uise in Sargon II's Eighth Campaign” Journal of Field Archaelogy 13, 465–75. Nobahari ve Mollazadeh 2004
• A.R. Nobahari ve K. Mollazadeh. “A Comprehensive View of History and Historical Geography of Mannea” Journal of Humanities, Vol. 11-1, 81–92. M. R. Payne, Urartu Yazılı Belgeler Katalogu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 1995.
• M. R. Payne, Urartu Çivi Yazılı Belgeler Katalogu, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Pehlivan Piotrovskii 1966 Reade 1995
• Boris B. Piotrovskii, Il Regno di Van Urartu, Roma. Julian E. Reade, “Iran in the Neo-Assyrian Period” Neo- Assyrian Geography, Roma, 33vd. M. Salvini, Nairi e Ur (u) artri, Contributo alla Storia della Formazione del Regno di Urartu, Roma. M. Salvini, “Historical Introduction” Urartu: A Metalworking Center in the First Millenium B.C.E (ed. Rivka Merhav), Jerusalem, 4–13. M. Salvini, “Some Historic-Geographical Problems Concerning Assyria and Urartu” Neo Assyrian Geography, Roma, 46 vd. M. Salvini, Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul. Salvini 2006 Saraçoğlu 1989
• Hüseyin Saraçoğlu, Doğu Anadolu Bölgesi, MEB Yayını, İstanbul. A.H. Sayce, “The Kingdom of Van (Urartu)” The Cambridge Ancient History, vol. XX, part I Chapter VIII Cambridge, 169–186. Veli Sevin “ Elazığ Bahçecik Yazıtı Ve Urartu Eyalet Sistemi Üzerine Düşünceler” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı:2, 379–384. Hakan Sivas, “Urartu İle İlgili Assur Yazılı Kaynakları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1991.
• D. J. Slattery, “Urartu and Black Sea Colonies: An Economic Perspective”, Al-Rafidan 8, 173–194. M. Taner Tarhan, “MÖ XIII. Yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonlar”, İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul, 1978.
• M. T. Tarhan, “Urartu Devletinin Kuruluş Evresi ve Kurucu Krallardan ‘Lutupri=Lapturi’ hakkındaki Yeni Görüşler”, Anadolu Araştırmaları VIII, 69-. Thureau-Dangin 1912 F. Thureau-Dangin,
• La Huitieme Campagne de Sargon, Paris. G.A. Melikişvili, Urartskie Klinoobraznye Nadpisi I, Moskova 1960.
• G.A. Melikişvili, Urartskie Klinoobraznye Nadpisi II, Moskova 1974. Van Loon 1966 Van Loon 1975
• M. N. van Loon, Urartian Art, İstanbul, NHAI Yayını. M.N. van Loon, “The Inscription of Ishpuini and Menua at Qalatgah”, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 34, No. 3, 201–207. E.M. Wright, “The Eighth Campaign of Sargon II of Assyria”, Journal of Near Eastern Studies 2, 173- 186. Recep Yıldırım, “Urartu’nun Batı Bölgesi” XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 1994, 287-294.
• S. Yıldırım, Okçular Berta Havzası ve Çevresinde Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2007. Young 1967
• T.C. Young, “The Iranian Migration into the Zagros”, Iran V, 11 vd. Ahmet Mican Zehiroğlu, “MÖ 8. Yüzyıl Urartu Belgelerinde “Kolha”, Skani Nena 1, 30-32. Paul E. Zimansky, Ecology and Empire, Chicago. P.E. Zimansky, “Urartian Geography And Sargon's Eighth Campaign” Journal of Near Eastern Studies XLIX, 1–21. P.E. Zimansky, “Urartu Krallığı ve Topoğrafya”, Savaş ve Estetik, YKY, İstanbul, 75–85. Pınar Pınarcık