Atatürk Dönemi’nde Yurttaşlık Dersleri: Tarihsel Süreç, Ders Kitapları ve Programlar

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 2, 387 - 412, 30.12.2019

Sena Coşğun Kandal

https://doi.org/10.18513/egetid.661563

Cited By: 2

Öz

Erken Cumhuriyet Dönemi ideolojisi, eğitim programları, hedefleri, bu hedeflere bağlı ders kitapları birden ortaya çıkmış değildir. Tüm bunların dünya tarihinde ve Osmanlı Devleti’nde aranacak kökleri vardır. Bu sebeple bu makalede öncelikle dünyada yurttaş oluşturmanın ortaya çıkışı ile ilgili kısa bir giriş yapılıp yurttaş yetiştirmenin ve yurttaşlık dersinin Osmanlı Devleti’ndeki başlangıç ve oluşumuna değinilmiş, ardından Atatürk Dönemi yurttaşlık dersi, dersin programdaki yeri ve derse ait ders kitapları çerçevesinde bir değerlendirme yapılmaya çalışılmış, Atatürk Dönemi’nde yurttaşlık eğitiminin evrimi üzerine bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yurttaşlık Eğitimi, Eğitim Tarihi, Vatandaşlık, Vatandaş İçin Medenî Bilgiler, Milliyetçilik

Citizenship Courses during Atatürk Period: Historical Process, Textbooks and Programs

Öz

The ideology, educational programs, and objectives of the Early Republican Period as well as the textbooks in line with these objectives did not suddenly emerge. They all have roots to be sought in the world history and the Ottoman Empire. For this reason, in this article, firstly a brief introduction about the emergence of the citizenship formation in the world, the beginning and formation of raising citizens and the citizenship courses in the Ottoman Empire are discussed; then an evaluation is carried out within the scope of the citizenship course in Atatürk Period, its place in the education program and the textbooks, in an effort to create a framework on the evolution of citizenship education in Atatürk Period.

Anahtar Kelimeler

Citizenship Education, History of Education, Citizenship, Civil Information for the Citizen

Kaynakça

• a. Arşiv Kaynakları BCA. Fon: 30.1.0.0. Yer No: 1.6..16. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 2.8.1927 tarih, 102 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 2.8.1927 tarih, 92 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 10.8.1927 tarih, 117 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 15.8.1927 tarih, 122 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 22.8.1927 tarih, 127 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 31.12.1927 tarih, 217 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 16.7.1928 tarih, 117 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 2.2.1930 tarih, 2 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 28.8.1930 tarih, 20 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 15.10.1930 tarih, 207 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 10.12.1930 tarih, 207 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 11.6.1931 tarih, 6 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 2.9.1931 tarih, 34 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 23.09.1931 tarih, 140 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 24.06.1933 tarih, 118 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 30.7.1933 tarih, 3 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 13.09.1934 tarih, 213 numaralı karar. Kültür Bakanlığı, Kültür Kurulu, 21.10.1934 tarih, 239 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 30.4.1935 tarih, 95 numaralı karar. Mârif Vekâleti, Millî Talim ve Terbiye Dâiresi, 27.01.1936 tarih, 15 numaralı karar. Meclis-i Meb‘ûsân Zabıt Cerîdesi, Cilt 2, 23. İnikad, 27 Kanûnuevvel 1326 (09.01.1911)
• b. Diğer Kaynaklar Ali Kâmi 1927 Ali Kâmi, Yurt Bilgisi, 5. Sınıf, İbrahim Hilmi Matbaası, İstanbul. Antel 1939 Sadrettin Celal Antel, Maârif ve Meseleleri, Remzi Kitabevi, İstanbul. Aytekin Halil Aytekin, İttihâd ve Terakkî Dönemi Eğitim Yönetimi, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara. Erdal 2010 Erdal Aslan, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Ders Kitapları”. Eğitim ve Bilim 25, 158, s. 215-231. Ergün 1996 Mustafa Ergün, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ocak Yayınları, Ankara. [Erişirgil] 1340 Mehmet Emin [Erişirgil], “Ma‘lûmât-ı Vataniyye Programında Tâkib Edilen Esas”, Muallimler Mecmûası 2, 20. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III 1997 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Ayas 1948 Nevzat Ayas, T. C. Millî Kuruluşlar ve Tarihçeler, Milli Eğitim Basımevi, Ankara. Aytaç 2009 Kemal Aytaç, Avrupa Eğitim Tarihi, Doğu Batı Yayınları, Ankara. Başgöz 1995 İlhan Başgöz, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Berker 1945 Aziz Berker, Türkiye’de İlköğretim I, 1839-1908,: Milli Eğitim Basımevi, Ankara. Berkes 2002 Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Hzl. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Beydilli ve Şahin 2001 Kemal Beydilli ve İlhan Şahin, Mahmud Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dâîr Eseri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Bumin 2013 Kürşat Bumin, Batı’da Devlet ve Çocuk, Çizgi Kitabevi, Konya. Çapa 2002 Mesut Çapa, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 29-30, s. 39-55. Celal Nuri 1931 Celal Nuri, Vatandaşlık, 4. ve 5. Sınıflar, İleri, İstanbul. CHP Programı 1935 CHP Programı, Ulus Basımevi, Ankara. Condorcet 1971 Marquis Condorcet, Millî Eğitim Üzerine İncelemeler, (Çev. Osman Horasanlı), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Deringil 2013 Selim Deringil, Simgeden Millete, II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet, İletişim Yayınları, İstanbul. Ergin 1977 Osman Nuri Ergin, Türk Maarif Tarihi, Eser Neşriyat, İstanbul. Ergün 1982 Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara. Fortna 2005 Benjamin Fortna, Mekteb-i Hümayûn, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, (Çev. Pelin Siral), İletişim Yayınları, İstanbul. Forycki 2013 Maciej Forycki, “A New Education of Women. Denis Diderot’s Anatomy Course Project For Young Noble Women”. Biuletyn Historii Wychowania 29, p. 7-14. Hâkimiyyet-i Millîye Gazetesi 1921 Hâkimiyyet-i Millîye Gazetesi, 17 Temmuz 1921 Pazar (12 Zilkade 1339). Heater 2004 Derek Heater, Citizenship: The Civic Ideal in World History, Politics and Education, Manchester University Press, Manchester. Hobsbawm 1999 Eric Hobsbawm, İmparatorluk Çağı 1875-1914, (Çev. Vedat Aslan), Dost Kitabevi, Ankara. İlk Mektepler Müfredât Programı 1340 İlk Mektepler Müfredât Programı, Maârif Vekâleti İlk Tedrîsat Dâiresi, Matbaa-ı Amire, İstanbul. İlk Mekteplerin Yeni… 1926 “İlk Mekteplerin Yeni Müfredât Programları Hakkında Talîmât” (15 Teşrin-i evvel 1926), Maârif Vekâleti Tebliğler Mecmûası 9. İlk Tedrîsat Talîmâtnâmesi 1342-1339 İlk Tedrîsat Talîmâtnâmesi, Umûr-u Maârif Vekâleti, Matbaa-ı Amire, İstanbul. İlk ve Orta Tedrîsât Mektepleri.. 1338 İlk ve Orta Tedrîsât Mektepleri Müfredât Programı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Umûr-ı Nafia Maârif Vekâleti, Ankara. İlkmektepler Talîmâtnâmesi 1929 İlkmektepler Talîmâtnâmesi, T. C. Maârif Vekâleti, Devlet Matbaası, İstanbul. İlkmekteplerin Müfredât Programı 1927 İlkmekteplerin Müfredât Programı, Maârif Vekâleti, Devlet Matbaası, İstanbul. İlkokul Programı 1936 İlkokul Programı, Kültür Bakanlığı, Devlet Matbaası, İstanbul. İlköğretim ve Eğitim Meselesi 1937 İlköğretim ve Eğitim Meselesi” (Sonkânun 1937), Kültür Bakanlığı Dergisi 20-1. [İnan] 1933 Afet [İnan] Vatandaş İçin Medenî Bilgiler I. Kitap, Devlet Matbaası, İstanbul. İnan 2010 Afet İnan, Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara. Kafadar 1997 Osman Kafadar, Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Vadi Yayınevi, Ankara. Kazım Nami 1933 Kâzım Nâmi, Yurt Bilgisi, 4. ve 5. Sınıflar, Türk Kitapçılığı Limited Şirketi, İstanbul. Kodaman 1999 Bayram Kodaman, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Köy Mektepleri Müfredât Programı 1938 Köy Mektepleri Müfredât Programı, Devlet Basımevi, İstanbul. Locke 1889 John Locke, Some Thoughts Concerning Education, Cambridge University Press, Cambridge. Maârif Vekili Hasan Âli… 1939 “Maârif Vekili Hasan Âli Yücel Mecliste Maârif Meseleleri Hakkında Beyanatta Bulundu”, Ayın Tarihi 73. Mardin 2008 Şerif Mardin, Jön Türklerin Siyâsî Fikirleri 1875-1908, İletişim Yayınları, İstanbul. Mehmet Emin 1340-41 Mehmet Emin, Ma‘lûmât-ı Vataniyye Ortaokul ve Liseler, Matbaa-ı Âmire, İstanbul. Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı 1329a Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı, Bir ve İkinci Dershâne ve Muallimli Mekteplere Mahsus, Maârif-i Umûmîye Nezareti, Matbaa-i Amire, İstanbul. Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı 1329b Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı, Altı, Beş, Dört ve Üç Dershâne ve Muallimli Mekteplere Mahsus, Maârif-i Umûmîye Nezareti, Matbaa-i Amire, İstanbul. Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı 1330 Mekâtib-i İbtidâîye Ders Müfredatı, Altı, Beş, Dört ve Üç Dershâne ve Muallimli Mekteplere Mahsus, İstanbul. Mithad Sadullah 1340-41a Mithad Sadullah, Yeni Ma‘lûmât-ı Vataniyye ve Medenîyye, 4. Sınıf, Tefeyyüz Matbaası. Mithad Sadullah 1340-41b Mithad Sadullah, Yeni Ma‘lûmât-ı Vataniyye ve Medenîyye, 5. Sınıf, Tefeyyüz Matbaası. Mithad Sadullah 1927a Mithad Sadullah, Yurt Bilgisi, 4. Sınıf. Tefeyyüz Matbaası. Mithad Sadullah 1927b Mithad Sadullah, Yurt Bilgisi, 5. Sınıf, Tefeyyüz Matbaası. Muallim Abdülbâki 1927-28a Muallim Abdülbâki, Yurt Bilgisi, 4. Sınıf, Türk Neşriyat Yurdu, İstanbul. Muallim Abdülbâki 1927-28b Muallim Abdülbâki, Yurt Bilgisi, 5. Sınıf, Türk Neşriyat Yurdu, İstanbul. Orhan Fuad 1340-41a Orhan Fuad, Musâhabât-ı Ahlâkiyye ve Ma‘lûmât-ı Vataniyye, 4. Sınıf, Kanaat Matbaası, İstanbul. Orhan Fuad 1340-41b Orhan Fuad, Musâhabât-ı Ahlâkiyye ve Ma‘lûmât-ı Vataniyye, 5. Sınıf, Kanaat Matbaası, İstanbul. Orta Öğretim Programlarındaki... 1972 Orta Öğretim Programlarındaki Yönelmeler 1924-1970, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul. Özalp 1982 Reşat Özalp, Millî Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul. Recep 1931 Recep, Vatandaş İçin Medenî Bilgiler, Ortaokul ve Liseler, Devlet Matbaası, İstanbul. Refik Ahmed 1927-28a Refik Ahmed (1927-28). Yurt Bilgisi, 4. Sınıf. İstanbul: Türk Neşriyat Yurdu. Refik Ahmed 1927-28b Refik Ahmed, Yurt Bilgisi, 4. Sınıf, Sebat Matbaası, İstanbul. Refik Ahmed 1928 Refik Ahmed, Yurt Bilgisi, 4. Sınıf, İkdam Matbaası, İstanbul. Refik Ahmed 1926 Refik Ahmed, Yurt Bilgisi, 5. Sınıf, Sebat Matbaası, İstanbul. Renan 2016 Ernest Renan, Ulus Nedir? (Çev. Gökçe Yavaş), Pinhan Yayınları, İstanbul. Selânikli Faik 1324 Selânikli Faik, Ma‘lûmât-ı Medeniyye, Karabet Matbaası, İstanbul. Sezer 1999 Ayten Sezer, Atatürk Dönemi’nde Yabancı Okullar (1923-1938), Türk Tarih Kurumu, Ankara. Somel 2001 Selçuk Akşin Somel, “Osmanlı Reform Çağı’nda Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)”. Mehmet Ö. Alkan (Der.), Modern Türkiye’de Siyâsî Düşünce, Tanzîmât ve Meşrûtiyyet’in Birikimi, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul. Şûrâ-ı Ümmet Gazetesi, 1324 Şûrâ-ı Ümmet Gazetesi, C. 7, S.140, 23 Eylül 1324 (6 Ekim 1908). Toprak 1988 Zafer Toprak, “80. Yıldönümünde Hürriyetin İlânı 1908 ve Rehber-i İttihâd”, Toplum ve Bilim 42, s. 157-173. Tunaya 1996 Tarık Zafer Tunaya, Hürriyetin İlanı, Arba Yayınları, İstanbul. Ünder 1999 Hasan Ünder, “Millet-i Müsellâha ve Medenî Bilgiler”, Tarih ve Toplum 32, 192, s. 48-56. Üstel 2014 Füsun Üstel, Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim Yayınları, İstanbul. Yeni İlkokul Müfredât… 1937 “Yeni İlkokul Müfredât Programı”, Kültür Bakanlığı Dergisi, No: 20-1, Sonkânun, 1937. Yücel 1994 Hasan Ali Yücel, Türkiye’de İlköğretim, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.