Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Yıllarında Sinop Rumları: Tehcir ve Mübadele

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 2, 443 - 474, 30.12.2019

Cenk Demir

https://doi.org/10.18513/egetid.661574

Cited By: 2

Öz

Karadeniz’in küçük bir liman kenti olan Sinop, tarihsel kökeni itibarıyla birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Uzun yıllar devam eden şehrin çok kültürlü yapısı, 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar farklı inanç ve etnik grupların karşılıklı ilişkileri şeklinde devam etmişti. Son yüzyıllarda bölgenin hâkim unsurunu Türkler oluştururken Rumlar ise kentin diğer önemli bir etnik yapısını temsil ediyordu. Ne var ki Osmanlı Devleti’nin yıkılışını hızlandıran savaşlar bu iki ahâlinin birlikteliğini de sonlandırdı. 27 Mayıs 1915 tarihinde çıkarılan Sevk ve İskân Kanunu neticesinde Ermeniler için uygulanan tehcir, daha sonra farklı bir şekilde Rumlar için de geçerli oldu. Bu kapsamda Karadeniz’in çeşitli kentlerinde olduğu gibi Sinop’taki Rumlar da güvenlik kaygıları gerekçesi ise sahilden dâhile sevk edildi. İki yıldan fazla süren bu göç hali, mütareke dönemi ile son buldu ve Rumlar Sinop’a geri döndü. Ancak Millî Mücadele Dönemi’ndeki Pontusçu yapılanma, Sinop’taki bazı Rumların ikinci bir tehcire tabi tutulmasına neden oldu. Türk-Yunan nüfus mübadelesi sonucunda ise Rumlar Sinop’tan ayrıldı. Bu çalışmada, Sinop örneğinden hareketle birliktelikten yol ayrımına giden Türk-Rum ilişkileri mikro ölçekte değerlendirildi. Osmanlı arşiv belgeleri ile temellendirilen çalışma, çeşitli süreli yayınlar, telif ve tetkik eserler ile yapılandırıldı. Böylelikle Sinop’un yüz yıl önceki toplumsal yapısı, iki farklı grubun sosyal çatışmaları ya da paylaşımları özelinden yola çıkılarak aydınlatılmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Rum, Tehcir, Nüfus Mübadelesi, Karadeniz

The Greeks of Sinop in the First World War, and the years of the National Struggle: Deportation, and Population Exchange

Öz

Sinop, a small port city of the Black Sea, hosted many civilizations as of its historical origin. The multicultural structure of the city, which continued for many years, continued in the form of mutual relations between different faiths and ethnic groups until the first quarter of the 20th century. In the last centuries the Turks were the dominant elements of the region, while the Greeks represented another important ethnic structure of the city. However, the wars, which accelerated the collapse of the Ottoman Empire, ended the unity between these two communities.
The deportation applied to the Armenians as a result of the relocation and resettlement law dated 27 May 1915, which was applied to the Greeks in a different way. In this context, the Greek from Sinop, as well as various city of the Black Sea, were referred from the shore to the interior due to security concerns. This migration period, which lasted more than two years, ended with the period of armistice of Montrose and the Greeks returned to Sinop. However, the Pontus/Pontic structure in the period of the National Struggle caused some Greeks in Sinop to be subjected to a second deportation. As a result of the exchange of Turkish-Greek population, Greeks left Sinop. In this study, the Turkish-Greek relations from the association to the path of departure from the Sinop sample were evaluated on a micro scale. It was to be structured with the works based on Ottoman archival documents, various periodicals, copyright and examination works. Thus, the social structure of Sinop one hundred years ago, social conflicts or sharing of two different groups were asked to illuminate.

Anahtar Kelimeler

Sinope, Greek, Deportation, Population Exchange, Black Sea

Kaynakça

• a. Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) - Bâbıâlî Evrak Odası Evrakı (BEO): 4485/336357. - Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmîye 3. Şube (DH.EUM.3.Şb.): 17/15; 17/49. - Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmîye 6. Şube (DH.EUM.6.Şb.): 2/49; 7/9; 17/52. - Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmîye Evrakı Ekleri (DH.İ.UM.EK.): 39/44. - Dâhiliye Nezâreti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS.): 55/24. - Dâhiliye Nezâreti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.): 430/92; 61/41; 64/28, 29, 30; 65/204; 67/18; 69/146; 70/241; 75/102; 79/138; 95/23; 96/233; 431/38; 440/17; 510/113; 524/45; 525/53; 528/19; 558/93; 565/87; 566/16; 574/58; 589/71; 592/40, 115; 596/67; 597/110; 603/67; 607/48; 615/60, 61; 623/75; 624/129; 657/49, 50. - Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 209/56. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) - Fon Kodu: 272.0.0.10 / Emvâl-i Metrûke, Yer Nu.: 2.11.13. - Fon Kodu: 30.10.0.00 / Muamelat Genel Müdürlüğü, Yer Nu.: 123.877.8.
• b. Süreli Yayınlar Hâkimiyet-i Milliye Kastamonu Vilayet Gazetesi Kastamonu Vilayet Salnâmesi Köroğlu Sinop Vilayet Gazetesi Vakit
• c. Araştırma ve İnceleme Eserleri Akgün 1986 Seçil Akgün, “Birkaç Amerikan Kaynağından Türk-Yunan Mübadelesi Sorunu”, Üçüncü Askerî Tarih Semineri (21-23 Mayıs 1986), Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e kadar), Ankara, s. 241-277. Arı 2014 Kemal Arı, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 6. Baskı, İstanbul. ATASE 2009 Arşiv Belgeleriyle Rum Faaliyetleri (1918-1922), T.C. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, C. 1, Ankara. Atnur 1994 İbrahim Ethem Atnur, “Osmanlı Hükümetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Ermenilerin Yeniden İskânı Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, C. IV, S. 14, s. 121-139. Aydın 2009 Mehmet Aydın, “Türk Ortodoks Hristiyanları ve Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin Kuruluşu”, Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 8, s. 7-22. Balcıoğlu2003 Mustafa Balcıoğlu, İki İsyan Bir Paşa: Koçgiri, Pontus, Nurettin Paşa, Ebabil Yayınları, Ankara. Black Book 1922 Black Book: The Tragedy of Pontus 1914-1922, Athens. Biber 2016 Tuğba Eray Biber, Karadeniz Rumları ve Yunanistan (1914-1923), Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Cuinet 1894 Vital Cuinet, La Turquie d’Asie: Géographie Administrative, Statistique Descriptive et Raisonnée de L’asie-Mineure, Edt. Ernest Leroux, C. 4, Paris. Çapa 1990 Mesut Çapa, “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 2, S. 5, s. 49-69. Çokona 2016 Ari Çokona, 20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşimleri, Literatür Yayınları, İstanbul. Darkot 1979 Besim Darkot, “Sinop”, İA, C. 10, MEB, İstanbul, ss. 683-689. Dinamo 1974 Hasan İzzettin Dinamo, Kutsal İsyan-4: Millî Kurtuluş Savaşı’nın Gerçek Hikâyesi, May Yayınları, 4. Baskı, İstanbul. Dinamo 1977 Hasan İzzettin Dinamo, Kutsal İsyan-8: Millî Kurtuluş Savaşı’nın Gerçek Hikâyesi, May Yayınları, 5. Baskı, İstanbul. Doğanay 2017 Rahmi Doğanay, Millî Mücadelede Karadeniz (1919-1922), Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara. Efe 2018 İsmail Efe, Sinop Tarihi: Türk Hâkimiyetine Girişinden Cumhuriyetin İlanına 1214-1923, Büyüyen Ay Yayınları, 1. Baskı, İstanbul. Efiloğlu 2011 Ahmet Efiloğlu, Osmanlı Rumları: Göç ve Tehcir 1912-1918, Bayrak Yayıncılık, İstanbul. Erdal 2018 İbrahim Erdal, Mübadele: Ulusallaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan (1923-1930), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul. Esin ve Etöz 2014 Taylan Esin, Zeliha Etöz, “Cem-i İane: Kastamonu’nun Büyük Savaşta İmarı”, Toplumsal Tarih, S. 241, s. 22-33. Greek Patriarchate 1919 Greek Patriarchate, Persecution of the Greeks in Turkey 1914-1918, Hesperia Press, Constantinople. İpek 2014 Nedim İpek, “Kaynakların Dilinde Göç Kavramı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Yıl 9, S. 17, s. 9-20. Kanbur 2012 Ercan Kanbur, Sinop’tan Haberler: 1922, 1923, 1924 Yılları, Şimal Matbaacılık, Sinop. Karay 2014 Refik Halid Karay, Memleket Yazıları-5: Pek İyi Hatırlarım, Haz. Tuncay Birkan, İnkılâp Yayınları, İstanbul. Karay 2017 Refik Halid Karay, Memleket Hikâyeleri, İnkılâp Yayınları, İstanbul. Karpat 2003 Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev. Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Kerimoğlu 2006 Hasan Taner Kerimoğlu, “1913-1914 Rumlara Karşı Boykot ve Hüseyin Kazım Bey’in Risalesi”, ÇTTAD, V/13, s. 91-107. Kurt 1995 Pontus Meselesi, Yay. Haz. Yılmaz Kurt, TBMM Basımevi, Ankara. Mehmed Said 1922 Mehmed Said, Türkiye’nin Sıhhî İctimaî Coğrafyası: Sinop Sancağı, Öğüd Matbaası, Ankara. Küçüker 2019 Tarihî Arka Planıyla Pontus Meselesi ve Yabancı Basına Yansımaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Mumyakmaz 2007 Hatice Mumyakmaz, “Hâkimiyet-i Mı̇lliyye Gazetesi’ne Göre Millî Mücadele’de Milliyet: Türkler, Kürtler, Çerkezler, Hıristiyan Türkler, Ermeniler ve Rumlar (1920-1922)”, ÇTTAD, VI/15, s. 111-130. Mutlu 2011 Cengiz Mutlu, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri (1918-1922), (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, İstanbul. Onaran 2013 Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919): Emvâl-i Metrûkenin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, İstanbul. Peker 1955 Nurettin Peker, İstiklal Savaşı (1918-1923) Resim ve Vesikalarla: İnebolu, Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı, Gün Basımevi, İstanbul. Öztürk 2016 Özhan Öztürk, Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi, Nika Yayınevi, Ankara. Yıldırım ve Zeynel 2010 TBMM Albümü (1920-2010), Edt. Sema Yıldırım, Behçet Kemal Zeynel, C. I (1920-1950), TBMM Yayınları, Ankara. Tekir 2016 Süleyman Tekir, “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler”, ÇTTAD, XVI/32, s. 43-65. Uluğ 1952 Hüseyin Hilmi Uluğ, “İstiklâl Savaşı’nda Sinop”, Vakit Gazetesi, Yıl 35, S. 12541-12557. Ural 2007 Selçuk Ural, “Mütareke Dönemi’nde Pontus Hareketi’nin Doğuşuna Yönelik Faaliyetler”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, Edt. Veysel Usta, Serander Yayınları, Ankara, s. 225-247. Usta 2011 Veysel Usta, “Trabzon Metropoliti Hrisantos’un Paris Konferansı’na Sunduğu Muhtıranın Tenkidi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 6/2, s. 973-984. Ülkütaşır 1966 M. Şakir Ülkütaşır, “Atatürk, Samsun ve Havza’da (19 Mayıs – 12 Haziran 1919)”, Türk Kültürü, S. 49, Yıl 5, s. 30-35. Yalçın 2017 Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz: Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, 12. Baskı, İstanbul. Yerasimos 1988/1989 Stefanos Yerasimos, “Pontus Meselesi”, Toplum ve Bilim, sayı 43/44, s. 33-76.