İktidarın Meşruiyeti: Trabzon İmparatorluğu’nun Toplumsal Kökenleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 35 Sayı: 1, 187 - 212, 23.07.2020

Murat Keçiş

https://doi.org/10.18513/egetid.769967

Öz

IV. Haçlı Seferiyle başkent Konstantinopolis Latinler tarafından işgal edilmiş ve yağmalanmıştır. Bu olayı müteakiben Bizans İmparatorluğu, başkentten kaçan soylu ailelerinin kurduğu yeni siyasi yapılarla varlığını devam ettirmeye çalışmıştır. İşgalden sonra kurulan devletlerden biri ise 1461 yılına kadar Trabzon kenti başta olmak üzere Doğu Karadeniz Bölgesinde varlığını devam ettirmeye çalışan Büyük Komnenos Hanedanlığı olmuştur. Komnenos Hanedanından Aleksios ve David’in baba tarafından akrabaları Gürcü Kraliçesi Thamara’nın yardımıyla kurdukları bu devlet, Batı tarih yazıcılığında Trabzon İmparatorluğu (1204-1461) olarak isimlendirilir. Yönetici hanedan ailesinin Konstantinopolis’ten geldiği ve bölgede Gürcü Krallığı’nın desteğini sağladıkları bilinmektedir. Aleksios ve David Komnenos’un Konstantinopolis’ten hangi şartlarda ve kimlerle kaçtıkları ve Trabzon’a nasıl geldiklerine dair elimizde herhangi bir kayıt yoktur. Büyük Komnenos Hanedanlığının bölgede 257 yıl boyunca nasıl tutunduğu konusu bugüne kadar yapılan araştırmalarda çok detaylı bir şekilde ele alınmamıştır. XI. yüzyıldan itibaren Gavras ailesi eliyle yönetilen Bizans’ın Haldiya Theması’nın merkez ile idarî, ideolojik ve kültürel bağlarının oldukça zayıf olmasına rağmen, Komnenoslar sadece akrabaları Gürcü Krallığı’nın desteğini alarak mı bölgede varlıklarını iki buçuk asırdan daha fazla devam ettirebildiler? Gürcü Krallığının, Komnenos ailesine destek verdiği açıktır. Bunun yanı sıra yerli soylularının da Trabzon İmparatorluğu’nun varlığına destek vermiş olması gerekir. Makalemizde, yukarıda bahsettiğimiz kaynaklar üzerinden cevap arayacağımız temel sorular şunlardır: Trabzon İmparatorları, IV. Haçlı Seferi’nin yaşandığı hengâmede Bizans başkenti Konstantinopolis’ten “kaçarak” Karadeniz Bölgesi’ne gelmelerine ve bu bölgenin Bizans merkezi ile siyasi, ekonomik ve kültürel bağları XI. yüzyıldan itibaren zayıflamasına rağmen; bölgede nasıl 257 yıl boyunca tutunmayı başarmışlardır? Trabzon İmparatorluğu “sürgünde” nasıl hayatta kalmıştır? İmparatorlar/İddiacılar, hem iddialarının yargılandığı Konstantinopolis’e kadar uzanan geniş çerçeveli uluslararası arenada, hem de bizzat güçlerini uygulamaya koydukları ve büyük bir şehirde oldukça farklı yerel halkın bulunduğu bölgede yönetimlerinin tutunmasını nasıl sağladılar?

Anahtar Kelimeler

Trabzon, İmparatorluğu, Karadeniz, Büyük Komnenoslar, İktidar

The Justification of Power: An Evaluation on the Social Origins of the Empire of Trebizond

Öz

In the aftermath of the fall of Constantinople with the Fourth Crusade by the Latins in 1204, the Byzantine Empire tried to survive with the new political structures established by the noble families fleeing from the capital. One of the states established after the invasion was the Grand Comnenos Dynasty, which tried to maintain its existence in the Eastern Black Sea Region, especially in the city of Trebizond until 1461. This state was established by Alexios and David of Comnenos Dynasty with the help of their agnate, Georgian Queen Thamara, and named as The Empire of Trebizond (1204-1461) in western historiography. It is known that the ruling dynastic family came from Constantinople and provided the support of the Georgian Kingdom in the region. We have no record of the conditions under which Alexios and David Komnenos escaped from Constantinople and with whom they came to Trebizond. The issue of how the Grand Comnenos Dynasty held in the region for 257 years has not been discussed in detail in the studies up to date. Although the administrative, ideological and cultural ties with the Byzantine Chaldiya Theme, which was ruled by the Gabras family from the 11th century onwards, were very weak, did the Comnenoi survive for more than two and a half centuries with only the support of their relatives, the Georgian Kingdom? It is clear that the Georgian Kingdom supported the Comnenos family. In addition, the local nobles of the region should have supported the existence of the Empire of Trebizond. In our article, the main questions that we will seek answers from the sources mentioned above are as follows: Although the Emperors of Trebizond escaped from Constantinople, the Byzantine capital, to the Black Sea Region (Chaldiya Theme), and the political, economic and cultural ties of the region with the Byzantine capital had weakened starting from the XIth century; how did they manage to hold on to this region for 257 years? How did The Empire of Trebizond survive in exile? How did emperors/claimants manage to maintain their rule, both in the large-scale international arena that extended to Constantinople, where their allegations were judged, but also on the local region where they exercised their power among a local population that was very different from that in a big city?

Anahtar Kelimeler

The Empire of Trebizond, Black Sea, Grand Comnenos, Power

Kaynakça

• Pachymérès 1984 Georges Pachymérès, Relations Historiques, II. Livres IV-VI, Édition et Notes par Albert Failler, Traduction Française par Vitalien Laurent, Paris.
• Parcharides 1879 I. Parcharides, “Στατιστική τής επαρχίας Οφεως τού νομού Τραπεζούντος”, Παρνασσός, 3, s. 224-232.
• Peacock 2007 Andrew C. S. Peacock, “Black Sea trade and the Islamic world down to the Mongol period”, The Black Sea Past, Present and Future, British Institute at Ankara, İstanbul Technical University, (İstanbul 14-16 October 2004), s. 65-72.
• Pegolotti 1970 F. B. Pegolotti, La pratica della Mercatura, Ed. A. Evans, Cambridge, MA. Pero Tafur Seyahatnamesi 2016 Pero Tafur Seyahatnamesi, 9 Mayıs 1437-22 Mayıs 1438, Çeviri, Önsöz, Notlar: Hakan Kılınç, İstanbul.