Rüstem Paşa’nın Londra Elçiliği (1885-1895)

Yıl 2021, Cilt: 36 Sayı: 2, 387 - 420, 30.12.2021

Mahmut Akpınar

https://doi.org/10.18513/egetid.1050163

Öz

XIX. yüzyılda Osmanlıcılık siyaseti bürokrasi içinde uygulanmaya çalışılırken, öncelikli olarak gayrimüslim tebaadan bilgi ve becerisinin yanında, kendisine itimat edilenlere görev verildi. Bir Levanten olan Rüstem Paşa da onlardan biriydi. Devlet desteği ile yurtdışında iyi bir eğitim alan Rüstem Bey 1830’lu yılların ortalarında Osmanlı bürokrasisine dahil oldu. Uzun bir süre çeşitli bürokratların yanında ve devlet dairelerinde tercümanlık yaptı ve tercüme işleriyle uğraştı. 1853 Kırım Savaşı ile hariciyede başlayan değişime bağlı olarak diplomasi ağı genişlerken Rüstem Bey Piyemonte Krallığına maslahatgüzar tayin edildi. On yıldan fazla kaldığı İtalya’da en son Floransa’da ortaelçi unvanıyla görev yaptı. Ardından 1870’te Rüstem Bey, Petersburg’a ilk Osmanlı büyükelçisi olarak tayin edildi. 1873’te Rüstem Bey’e Lübnan Mutasarrıflığı ile özel sayılabilecek bir bürokratik görev verilmiş oldu. Mutasarrıfla gelen paşalık rütbesi, onun artık deneyimli bir devlet adamı olduğunun deliliydi. On yıllık idari görevin ardından Rüstem Paşa, 1885’te diplomasinin ana merkezlerinden biri olan Londra’ya yaklaşık otuz dört yıldır görev yapan Kostaki Musurus Paşa’nın halefi olarak gitti. İlerlemiş yaşına rağmen yaklaşık on yıl büyükelçi unvanıyla Londra’da görev yaptı. Rüstem Paşa, bu görevi esnasında Ermeni, Doğu Rumeli, Girit, Mısır, Kıbrıs, Fav Boğazı ve Batum Limanı meselelerin çözümüne yoğun mesai harcadı. II. Abdülhamid dönemindeki diplomasi ağının istikrarlı ve güçlü parçalarından biri oldu. Onu, kimileri Hıristiyan kimliği dolayısıyla bir yabancı gibi görmeye göstermeye çalışsa da Rüstem Paşa görevi başında bir Osmanlı olarak yaşama veda etti.

Anahtar Kelimeler

Levanten, Osmanlıcılık, Diplomasi, Londra Elçiliği, sadakat

Rustem Pasha’s Embassy in London (1885-1895)

Öz

In the 19th century, as a part of the Ottomanism politics, non-Muslim individuals, who were trusted in addition to their knowledge and skills, were assigned duties. Rustem Pasha, who was a Levantine, was one of them. Rustem Bey, who received a good education abroad with the support of the state, joined the Ottoman bureaucracy in the mid-1830s. For a long time, he worked as a translator for various bureaucrats and government offices. As the diplomatic network expanded due to the change that started in the foreign affairs with the Crimean War in 1853, Rustem Bey was appointed as a charge d'affaires in the Kingdom of Piedmont. In Italy, where he stayed for more than ten years, he last served as a Minister Plenipotentiary in Florence. Then, in 1870, Rustem Bey was appointed as the first Ottoman ambassador to Petersburg. In 1873, Rustem Bey was assigned a special bureaucratic task as the Lebanese Lieutenant Governor. The title of pasha, which was given to him after he had served as the Lieutenant Governor, was evidence that he became an experienced statesman. After ten years of administrative duty, Rustem Pasha went to London, one of the main centers of diplomacy, in 1885 as the successor of Kostaki Musurus Pasha, who had served for nearly thirty-four years. Despite his advanced age, he served in London for nearly ten years as an ambassador. During his duty, Rustem Pasha spent a lot of time solving the problems of Armenians, Eastern Rumelia, Crete, Egypt, Cyprus, the Fav Strait and Batumi Port. He became one of the stable and powerful parts of the diplomacy network during the Abdul Hamid II period. Although some tried to portray him as a foreigner due to his Christian identity, Rustem Pasha died as an Ottoman in his office. 

Anahtar Kelimeler

Levantine, Ottomanism, Diplomacy, Embassy of London, Loyalty

Kaynakça

• Engin D. Akarlı, The Long Peace Ottoman Lebanon 1861-1920, University California Press, Berkeley.
• Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul
• Matthew Smith Anderson, Doğu Sorunu (1774-1923): Uluslararası İlişkiler Bir İnceleme, YKY, İstanbul.
• Gregory Aristarchis, Législation Ottomane, Bureau du Journal Thraky Constantinople
• Mustafa Armağan, Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı-II, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Mahir Aydın, Şarki Rumeli Vilayeti, TTK Basımevi, Ankara.
• Mahir Aydın, Osmanlı Devleti’nden Üçüncü Bulgar Çarlığına, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Yahya Bağçeci, “İngiltere Başbakanı Lord Salisbury ve Meselesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. I, Sayı: 35, s. 190-208.
• Olivier Bouquet, Sultanın Paşaları (1839-1909), çev. Devrim Çetinkasap, Türkiye İş Bankası Yayınları. İstanbul.
• Samuel Sullivan Cox, Bir Amerikan Diplomatının İstanbul Anıları, çev. Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Roderic H., Davison, “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili”, çev. Çiğdem İpek, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. II, Sayı: 4-5 İzmir, s. 171-188.
• Roderic H. Davison, “Ottoman Embassies in Europe in the Nineteenth Century”, XII. Türk Tarih Kongresi 12-16 Eylül 1994 Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, TTK Basımevi, Ankara, s. 1421-1443.
• Roderic H. Davison, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi” çev. Hayrettin Pınar, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, yay. haz., Halil İnalcık - Mehmet Seyitdanlıoğlu, Türkiye Bankası Kültür Yayınları, Ankara, s. 289-301.
• İlhan Ekinci, “Karadeniz’de Bir Serbest Liman Denemesi: Batum (1878-1886)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, sayı 14, s. 63-77.
• Ahmet Cevat Emre, İki Neslin Tarihi, Hilmi Kitabevi, İstanbul.
• Şükrü Sina Gürel, Kıbrıs Tarihi (1878-1960); Kolonyalizm, Ulusçuluk, Uluslararası Politika, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Taha Niyazi Karaca, Büyük Oyun, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Taha Niyazi Karaca, “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Ermeni Sorunu”, Sevk ve İskanın 100. Yılında Türk-Ermeni İlişkileri, yay. haz. Haluk Selvi, İBB (Kültür A.Ş.) Yayınları, s. 39-57.
• Turgay Kaynar, Viyana’dan Londra’ya, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul.
• As’ad Abu Khalil, Historical Dictionary of Lebanon, Scarecrow Press, Lanham
• Süleyman Kızıltoprak, Mısır’da İngiliz İşgali, Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• İnanç Meriç Koç, Osmanlı Devleti’nin II. Abdülhamid Dönemi İngiltere ile İlişkileri İçerisinde Londra Elçileri, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
• Cevdet Küçük, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Ahmed Lütfi Efendi, Vak’anüvis Lütfi Efendi Tarihi, C. X, yay. haz. Münir Aktepe, TTK Basımevi, Ankara.
• Metin Menekşe, “Berlin Konferansı Sonrasında Osmanlı İngiliz İlişkilerinde Kıbrıs Meselesi (1878-1923), Maarif Akademi Halkbilim Dergisi, 2013-1 (Kıbrıs Özel Sayısı), s. 309-325.
• William Miller, The Ottoman Empire and Its Successors 1801- 1922, Cambridge Uni Press, London.
• Madame Morel, From an Eastern Embassy: Memories of London, Berlin and The East, J.B. Lippincott Company- Herbert Jenkins Ltd, Philadelphia-London.
• Muâhedât Mecmûası C. I., TTK Basımevi, Ankara.
• Keith Neilson - Thomas G. Otte, The Permanent Under-Secretary For Foreign Affairs, 1854-1946, Routhledge, New York-London.
• Sâlnâme-i Nezâret-i Umûr-ı Hariciyye (1306/1889), C. II, yay. haz. Ahmed Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul.
• John P. Spagnolo, France and Ottoman Lebanon 1860-1914, Ithaca Press, Reading.
• Emine Şahin, “XIX. Yüzyılın Sonlarında Avrupa’da Bir Arap Muhalif: Necib Hindiye ve Hilafet Gazetesi”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XXI, Sayı: 38, s. 1-30.
• Muhammed Tandoğan, “Kızıldeniz’in Stratejik Dehlek Adaları ve Osmanlı İdaresindeki Konumu”, Avrasya Etüdleri Dergisi, 40, s. 259-285.
• Abdülhak Hamid, Abdülhak Hamid’in Hatıraları, yay.haz. İnci Enginün, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Ahmet İhsan Tokgöz, Matbuat Hatıralarım (188-1914), yay. haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Feroze, A.K. Yasemee, Abdülhamid’in Dış Politikası, çev. Yusuf Selman İnanç, Kronik Yayınları, İstanbul.
• Mustafa Yılmaz, Fav Yarımadasında Osmanlı İngiliz Çekişmesi (1886-1915), Taşmektep Yayınları, İstanbul.