Alman Belgelerine Göre Erken Dönem Cumhuriyet Dönemi Bahriyesi Bağlamında Türk-Alman İlişkileri

Yıl 2021, Cilt: 36 Sayı: 2, 421 - 442, 30.12.2021

Resul Alkan

https://doi.org/10.18513/egetid.1050183

Cited By: 3

Öz

Ağırlıklı olarak Alman askeri arşiv belgeleri ışığında kaleme alınan bu makale, iki Dünya Savaşı arasını kapsayan yıllarda Türkiye ile Almanya arasında donanma kuvvetlerinde gerçekleşen bilgi ve teknoloji transferi hakkındadır. Versay Antlaşması sonucunda egemenliği askeri alanlarda sınırlanan Almanya’nın denizaltı üretimi de aynı kapsamda yasaklanmıştır. Bu sebepten dolayı Almanya, Versay Antlaşması’nın kısıtlamalarını aşmak amacıyla Hollanda’da faaliyet gösteren Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw firması üzerinden kendi mühendisleri ile gemi üretim ve denizaltı ihraç merkezi olarak faaliyetlerini 1922-1933 yılları arasında örtülü bir şekilde sürdürmüştür. Bu yolla Almanlar, denizaltı teknolojisinin geliştirilmesi suretiyle bilgilerini taze tutmaya devam etmiştir. Alman personelden meydana gelen teşebbüsün ilk alıcılarından olan Türk bahriyesi, Alman denizaltı çarkçıları, teknik personeli ve gemi komutanlarına Alman denizaltı filosunun Versay Antlaşması uyarınca söndürülmesi sonucunda İstanbul’da eğitim ve bilgilerini pratikte uygulama fırsatı sunmaktaydı. Bu, aynı zamanda Alman bahriyesi için ürettikleri denizaltıların kendi personeli tarafından Türkiye’de test edilmesi imkanını da sağlamaktaydı. Bundan dolayı Türkiye, Arjantin, İspanya ve Finlandiya ile beraber İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar Alman denizaltıcılığının önemli operasyon merkezlerinden biri olarak ön plana çıkmaktaydı. Bu süreçte Türk makamların Alman denizlatılarını tercih etmelerindeki en kilit nokta ise Almanya’nın bu alandaki tecrübesi ve denizaltı konusunda önemli bir geleneğe sahip İngiltere’ye oranla Türkiye’nin bulunduğu coğrafya üzerinde kolonyal emellerinin Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde, Hitler iktidarına kadar rafa kaldırmış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Türk-Alman İlişkileri, Erken Cumhuriyet Dönemi, Bilgi ve Teknoloji Transferi, Denizaltılar, Alman Danışmanlar

Turkish-German Relations in the Early Republican Navy According to German Sources

Öz

This article, which was mainly written in the light of German military archive documents, is about the information and technology transfer between Turkish and German naval forces in the years between the two World Wars. Germany's submarine production, whose sovereignty was limited in military areas as a result of the Treaty of Versailles, was also banned in the same context. For this reason, in order to overcome the restrictions of the Treaty of Versailles, Germany continued its activities covertly between 1922 and 1933, with its own engineers, as a shipbuilding and submarine export center, through Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw company operating in the Netherlands. In this way, Germans continued to keep their knowledge fresh through the development of submarine technology. The Turkish navy, which was one of the first buyers of the enterprise, which consisted of German personnel, offered German submarine engineers, technical personnel and ship commanders the opportunity to practice their training and knowledge in Istanbul as a result of the extinction of the German submarine fleet in accordance with the Versailles Treaty. This also provided the opportunity for the submarines they produced for the German navy to be tested in Turkey by their own personnel. Therefore, Turkey, together with Argentina, Spain and Finland, stood out as one of the important operation centers of German submarines until the beginning of the Second World War. The key point in the Turkish authorities' preference for German submarines in this process is Germany's experience in this field and the fact that compared to the UK, which has an important tradition in submarines, its colonial ambitions on Turkey's geography were shelved until Hitler's rule after the First World War.

Anahtar Kelimeler

Turkish-German Relations, Early Republican Period, The İnformation and Technology Transfer, Submarine, German consultant

Kaynakça

• Necmettin Alkan “II. Abdülhamid Devrinde İstihdam Edilen İlk Alman Askerî Heyetinin Komutanı Otto von Kaehler ve İki Tarafın Beklentileri’’, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 43, s. 135-165.
• Gökhan Ak, “Osmanlı-Türk Denizcilik Tarihi’nde Reform Çabaları ve ‘Müşavir Paşa’Adolphus Slade’’, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 49, Sayı: 4, s. 117-140.
• Dilek Barlas ve Serhat Güvenç, Türkiye’nin Akdeniz Siyaseti (1923-1939) Orta Büyüklükte Devlet Diplomasisi ve Deniz Gücünün Sınırları, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Özcan Besim, “XIX. Asrın Ortalarına Kadar Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Uzmanların Görevlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı: 24, s. 39-49.
• Saim Besbelli, “Birinci Dünya Harbindeki Alman Donanmasının Elim Akıbeti ve sonrası”, Donanma Dergisi, Sayı: 426, Cilt: 71, s. 36-45.
• Kemal Beydilli, “II. Abdülhamid Devrinde Gelen İlk Alman Askerî Heyet Hakkında’’, Tarih Dergisi, Sayı: 32, s. 481-494.
• Afif Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, Cilt: 4, Deniz Kuvvetleri Basımevi, İstanbul.
• Levent Düzcü, “Osmanlı Bahriye Teşkilatında Reform Çabaları (1876-1922)”, Gazi Akademik Bakış, Cilt: 3, Sayı: 5, s. 3-19.
• Michael Epkenhans, Das ereignisreiche Leben eines ›Wilhelminers‹. Tagebücher, Briefe und Aufzeichnungen 1901 bis 1920 von Albert Hopman, Oldenbourg Verlag, München.
• Serhat Güvenç, “Yabancı Arşivlere Göre Cumhuriyetin ilk Yıllarındaki Türk Deniz Kuvvetleri’’, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Sayı: 586, s. 4-12.
• Gerhard Granier, Quellen des Bundesarchivs zur Tätigkeit deutscher Militärberater im Ausland, Aus der Arbeit der Archive: Beiträge zum Archivwesen, zur Quellenkunde und zur Geschichte; Festschrift für Hans Booms, editör: Friedrich P. Kahlenberg, Boppard am Rhein, Boldt.
• Gerhard Grüßhaber, The German Spirit in the Ottoman and Turkish Army, 1908–1938: A History of Military Knowledge Transfer, Walter de Gruyter, Oldenburg.
• Gerhard Hümmelchen, Handelsstörer: Handelskrieg deutscher Überwasserstreitkräfte im Zweiten Weltkrieg, Mercator Verlag, München.
• İ. Bülent Işın, Cumhuriyet Bahriyesi Kronolojisi 1923'ten 2005'e, Deniz Kuvvetleri Basımevi, İstanbul.
• Ian Johnson, The Secret School of War: The Soviet-German Tank Academy at Kama, Ohio State University.
• Cemil Koçak, Türk-Alman İlişkileri (1923-1939). İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Siyasal, Kültürel, Askerî ve Ekonomik İlişkiler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Sabine Mangold-Will, Begrenzte Freundschaft. Deutschland und die Türkei 1918-1933, Wallstein Verlag, Göttingen.
• Raşit Metel, Türk Denizaltıcılık Tarihi, Ek-1 1960-1970, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Rauf Orbay, Cehennem Değirmeni-Siyasî Hatıralarım- I., Emre Yayınları, İstanbul.
• Yavuz Özgüldür, Türk Alman İlişkileri (1923-1945), Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Walther Nehring, Die Geschichte der deutschen Panzerwaffe 1916–1945. Weltbild Verlag, Stuttgart.
• Werner Rahn, Reichsmarine und Landesverteidigung 1919–1928. Konzeption und Führung der Marine in der Weimarer Republik, München.
• Bernd Remmele, “Die maritime Geheimrüstung unter Kapitän z.S. Lohmann”, Militärgeschichtliche Mitteilungen, Sayı: 56, s. 313-376.
• Eberhard Rössler, Geschichte des deutschen Ubootbaus. Entwicklung, Bau und Eigenschaften der deutschen Uboote von den Anfängen bis 1943, Koblenz.
• Dimitri Alexejewitsch Sobolew, Deutsche Spuren in der sowjetischen Luftfahrtgeschichte. Die Teilnahme deutscher Firmen und Fachleute an der Luftfahrtentwicklung in der UdSSR, Hamburg.
• Ulrich Trumpener, Germany and the Ottoman Empire: 1914–1918, Princeton University Press, Princeton.
• Fahri Türk, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1923-1945”, Belleten, Cilt LXXXIX, Sayı 285, s. 761-782.
• Fahri Türk, Die deutsche Rüstungsindustrie in ihren Türkeigeschäften zwischen 1871 und 1914. Die Firma Krupp, die Waffenfabrik Mauser und die Deutschen Waffen- und Munitionsfabriken. Ein Beitrag zu den deutsch-türkischen Beziehungen, Peterlang Verlag, Frankfurt.
• Jehuda L. Wallach, Bir Askerî Yardımın Anatomisi (çev. Fahri Çeliker), Genelkurmay Yayınevi, Ankara.
• Naci Yorulmaz, Büyük Savaşın Kara Kutusu. 2. Abdülhamid'den 1. Dünya Savaşı'na Osmanlı Silah Pazarının Perde Arkası, Kronik Kitap, İstanbul.
• Celalettın Yavuz, Osmanlı Bahriyesi'nde yabancı misyonlar: Çesme Faciası'ndan Birinci Dünya Harbi'ne kadar Osmanlı Bahriyesi’nde çağdaşlaşma gayretleri, Dz. İk. Grp. K.’lığı Basımevi, İstanbul.
• Celalettin Yavuz, “Birinci Dünya Harbi Sırasında Osmanlı ve Alman Deniz Subayları İlişkileri”, Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Cilt 2, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s.225-255.