Prokopios’un De Aedificiis adlı eseri, Arkeolojik Buluntular, Yeni Gözlemler ve Gelişmelere göre Erzurum-Trabzon Hattındaki İustinianus Devri Çalışmaları

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 1, 155 - 176, 28.07.2022

Osman Emir

https://doi.org/10.18513/egetid.1148726

Öz

Prokopios, De Aedificiis adlı eserinde İmparator Iustinianus Dönemi’nde (527-565) Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde yapılan savunma amaçlı imar faaliyetlerinden söz eder. Prokopius da bahsi gecen bu yapıların lokasyaonları günümüzde hala tartışılmaktadır. Antik edebi kaynaklarda bu konuda yeterli bilgi bulunmaması, arkeolojik verilerin yetersiziliği bu savunma yapılarının yeri konusundaki belirsizliğin başlıca nedenleri olmuştur. Bu çalışma kapsamında, Theodosiopolis (Erzurum) – Trapezus (Trabzon) hattında olduğu bildirilen bazı yerleşimlerin son dönemde yapılan yüzey araştırmaları, arkeolojik bulgular ve toponomik tespitler ışığında değerlendirilerek yeni önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Prokopios, Iustinianus, Trapezus, Theodosiopolis, Rota

In the Light of Procopios’s De Aedificııs and Archeological Findings, New Observations and Evaluations on Iustinianus Period Activities on the Theodosiopolis-Trapezus Route

Öz

In De Aedificiis, Procopius talks about the defensive construction activities carried out in Northeast Anatolia during the reign of Emperor Iustinianus (527-565). However, the locations of these defensive structures mentioned in Procopios are still debated today. The lack of sufficient information on this subject in ancient literary sources, the lack of Archeological findings were the main reasons for the uncertainty about the location of these defensive structures. This study has evaluated the recent survey data of some built-up areas reported on the line of Theodosiopolis (Erzurum)-Trapezus (Trabzon) in the light of archaeological findings and toponymical determinations, and made new suggestions.

Anahtar Kelimeler

Procopios, Iustinianus, Trapezus, Theodosiopolis, Route

Kaynakça

• Corpus Iuris Civilis, (Ed. Paul Krueger, et al.), Vols. I-III, Be-rolini: Apud Weidmannos 1912.
• " Procopius, Buildings, with an English Translation by H. B. Dewing, with collaboration of Glanville Downey, London Cambridge, Massachusetts 2002 (Loeb)."
• "Smbat Spar. (= Smbat Sparapēt, Smbatay Sparapēti Taregirkʿ)"
• La Chronique Attribuée au Connétable Smbat, (Trad. Gérard Dédéyan), Paris 1980.
• "AŠX Š. (= Anania Širakacʿi, Ašxarhacʿoycʿ, Short Recension)"
• The Geography of Ananias of Širak: (Ašxarhacʿoycʿ): The Long and the Short Recensions, (Trans. Robert H. Hewsen), Wiesbaden 1992.
• Strabo, The Geography of Strabo, with an English translation by H. L. Jones I-VIII, London and New York 1917-1932. (Loeb).
• "Peutingersche Tafel, ed. by Konrad Miller, Stuttgart 1962. "
• "Adontz 1970 N. Adontz, Armenia in the Period of Justinian, Lizbon. "
• "Blau 1858 O. Blau, Commercielle Zustäde Persiens, Berlin."
• "Bryer 1966 Anthony Bryer, “Some notes on the Laz and Tzan (I)”, Bedi Kartlisa 21–22, pp. 174–195."
• "Bryer 1967 Anthony Bryer, “Some notes on the Laz and Tzan (II)”, Bedi Kartlisa 23–24, pp. 161–168"
• A. Bryer and D. Winfield, The Byzantine Monuments and To-pography of the Pontos 1, Washington.
• "Can 2010 B. Can, “Erzincan Altıntepe Church with Mosaic”. Journal of Mosaic Research 3, pp. 5-14."
• "Ceylan and Üngör 2018 A. Ceylan and İ. Üngör, Eskiçağ’da Erzincan Kaleleri, Erzu-rum."
• "Curtis 1911 W.E. Curtis, Araound The Black Sea-Armenia, Caucasus, Circassia, Daghestan, The Crimea, Roumania, New York."
• "Çiğdem 2012 S. Çiğdem, Eski Çağ’dan Orta Çağ’a Gümüşhane, Gümüşhane."
• "Çiğdem 2013 S. Çiğdem, “Bayburt/Aydıntepe Yüzey Araştırması Işığında Bölgenin Eskiçağ Tarihinin Değerlendirilmesi”, Atatürk Ün-iversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 30, pp. 65-81."
• "Çiğdem et al. 2020 S. Çiğdem, H. Özkan and H. Yurttaş, Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Bayburt, Bayburt."
• "Doğancı 2020 K. Doğancı, “Antik Çağ’da Pontos Sahillerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yolları”, Tarih Okulu Dergisi 44, pp. 129-156."
• "Emir 2020 O. Emir, “Yüzey Araştırmaları ve Antik Kaynaklar Işığında Güneyden Trabzon ve Araklı Limanlarına Ulaşan Tarihi Yol-lar”, M. Okur, Ü. Köksal, V. Aksoy (eds.), Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım, Trabzon, pp. 1-22."
• "Erkmen et al. 2008 M. Erkmen, A. Ceylan, F. Öztürk and Y. Topaloğlu, “2006 Yılı Erzurum Kale Kazısı”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, vol. 3, Ankara, pp. 491-505."
• "Erkmen et al. 2009 M. Erkmen, A. Ceylan, F. Öztürk and Y. Topaloğlu, “2007 Yılı Erzurum Kale Kazısı’. 30. Kazı Sonuçları Toplantıs-II, Ankara, pp. 217-233."
• "Erüz and Erbaş 2012 Ç. Erüz and S. Erbaş, “Antik Çağ’dan 20. Yüzyıla Doğu Ka-radeniz’de Limanlar (Trabzon), Kervan ve Askeri Güzergâhlar: Kültür Rotaları”, M. Okur, Ü. Köksal, V. Aksoy, (eds.), Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım, Trabzon, pp. 23-62."
• "Garsoïan 2003 G.N. Garsoïan, “The Foundation of Theodosiopolis-Karin”, R.G. Hovannisian, (ed.), Armenian Karin/Erzerum, Costa Me-sa, pp. 63-72."
• "Genç 2020 A. Genç, “Doğu Karadeniz’in Antik Kavmi: Tzanlar”, M.Y. Alptekin (ed.), Sosyal Bilimlerde 2020 Gündemi: Türkiye ve Doğu Karadeniz, Trabzon, pp. 1-11."
• "Günaşdı 2015 Y. Günaşdı, “Erzurum Kalesi Kazısı”, M. Işıklı, M., B. Can (eds.), International Symposium on East Anatolia-South Cau-casus Cultures, Oxford, pp. 343-359."
• "Hakobyan 1987 Tʿ.X. Hakobyan, Patmakan Hayastani Kʿałakʿnerə [Arme-nia’nın Tarihi Şehirleri], Erevan."
• "Hewsen 1992 H.R. Hewsen, The Geography of Ananias of Širak: (Ašxar-hacʿoycʿ): The Long and the Short Recension, Wiesbaden."
• "Hewsen 1997 H.R. Hewsen, “The Geography of Armenia”, R.G. Hovannisi-an (ed.), The Armenian People from Ancient to Modern Times I, New York, pp. 1-17."
• "Hewsen 2003 H.R. Hewsen, “Summit of the Earth: The Historical Geogra-phy of Bardzr Hayk”. R.G. Hovannisian (ed.), Armenian Ka-rin/Erzerum, Costa Mesa, pp. 33-61."
• "Honigmann 1970 E. Honigman, Bizans Devletinin Doğu Sınırı Grekçe, Arabca, Süryanice ve Ermenice Kaynaklara Göre 363’den 1071’e Ka-dar, İstanbul."
• "Howard-Johnston 2006 D.J. Howard-Johnston, East Rome, Sasanian Persia and the End of Antiquity: Historiographical and Historical Studies, Oxford and New York."
• "Intagliata 2019 E.E. Intagliata, “Geç Antik Çağ’da Tzanika’nın (Kuzeydoğu Anadolu) Sınır Savunma Sistemine İlişkin Notlar”, Belleten 82/297, pp. 427-438."
• "Jones 1937 A.H.M. Jones, The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford."
• M. Karaosmanoğlu, H. Korucu and M.A. Yılmaz, “Altıntepe Urartu Kalesi (2012) Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Atatürk Ün-iversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 34, pp. 116-132.
• M. Karaosmanoğlu, H. Korucu and M.A. Yılmaz, “Altıntepe Urartu Kalesi 2014 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, pp. 129-146.
• M. Karaosmanoğlu, H. Korucu and M.A. Yılmaz, “Altıntepe Urartu Kalesi 2015 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, pp. 233-246.
• "Korucu 2012 H. Korucu, Erzincan Altıntepe Urartu Kalesi İle Yakın Çevre Yerleşmeleri Tunç ve Demir Çağlar Seramiği, Atatürk Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Te-zi, Erzurum."
• "Köse 2013 İ. Köse, “Ancient Trade Routes Passing Through Sümela Monastery and Altındere Valley”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi 14, pp. 19-46."
• "Kürkçüoğlu 2007 E. Kürkçüoğlu, Ortaçağ’da Erzurum ( V-XV. Yüzyıllar), Erzu-rum."
• "Manandian 1965 A.H. Manandian, The Trade and Cities of Armenia in Rela-tion to Ancient World Trade, Lisbon."
• "Marciak 2017 M. Marcik, Sophene, Gordyene, and Adiabene: Three ‘Regna Minora’ of Northern Mesopotamia between East and West. Impact of Empire, Leiden."
• "Miller 1916 K. Miller, Itineraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana, Stuttgart. "
• "Mitford 2000 T.B. Mitford, “Thalatta, Thalatta: Xenophon’s View of the Black Sea”, Anatolian Studies 50, pp. 127-131."
• "Mitford 2018 T.B. Mitford, East of Asia Minor: Rome’s Hidden Frontier I, Oxford."
• "Özkorucuklu 1992 H. Özkorucuklu, “Aydıntepe Yeraltı Kenti 1989-1990 Yılı Çalışmaları”, II. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (29-30 Ni-san 1991 Ankara), Ankara, pp. 233-254."
• "Özkorucuklu 1993 H. Özkorucuklu, “Aydıntepe Mezarlıktepe Kazısi”, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (29-30 Nisan 1991 Ankara), An-kara, pp. 103–127."
• "Özkan 2003 H. Özkan, “Gümüşhane Krom Vadisi Kiliseleri”, Atatürk Ün-iversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 31, pp. 115-139."
• "Özkan and Yurttaş 2012 H. Özkan and H. Yurttaş, Orta Çağ’dan Günümüze Gümüşhane, Gümüşhane."
• "Öztürk 2005 Ö. Öztürk Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük II, İstanbul."
• "Savvidis 2009 K. Savvidis, “Theodosiopolis”, H. Cancik, H. Schnedir (eds.), Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World 14, Boston and Leiden, pp. 467-468."
• "Sinclair 1989 T.A. Sinclair, Eastern Turkey: An Architectural and Archaeo-logical Survey II, London."
• "Southgate 1840 H. Southgate, A Narrative of a Tour Through Armenia, Kur-distan, Persia and Mesopotamia I, London."
• "Talbert 2000 J.A.R. Talbert (Ed), Map-By-Map Directory to Accompany, Barrington Atlas the Greek and Roman World, Princeton. "
• "Taylor 1868 J.G. Taylor, “Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866”. Journal of the Royal Geographical Society of London 38, pp. 281-361."
• "Tuncer 2017 R.K. Tuncer, Çaykara Nüfus Defterler (1834-1846), İstanbul."
• "Uslu 1980 G.A. Uslu, Gümüşhane ve Çevresinin Tarihi – Sanat Eserleri (1969/1971), İstanbul. "
• "Üngör and Özgül 2016 İ. Üngör, O. Özgül, “Otlukbeli’nde Tarihî ve Arkeolojik Araştırmalar”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17, pp. 267-289."
• "Ünsal 2006 V. Ünsal, Tarihi ve Arkeolojik Yönüyle/Bayburt-İspir-Yusufeli Çoruh Havzası, Trabzon."
• "Yılmaz 2015 D.O. Yılmaz, “Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi 19. yüzyıl Rum Ortodoks Kiliseleri Figürlü Freskoları Üzerine Bir Değer-lendirme”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 55, pp. 127-167."