Orta Çağ’dan Osmanlı Dönemine Doğu Akdeniz’de Rekabet Kıskacında Bir Ada: Meis

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 2, 657 - 685, 30.12.2022

Fatma Şimşek

https://doi.org/10.18513/egetid.1226578

Öz

Akdeniz’de önemli deniz-kara güzergahları üzerinde olan Meis adası, eski çağlardan itibaren bölgede egemen olmak isteyen güçler için önemini her zaman korumuştur. Hem birbirleriyle bağlantılı bu ana güzergahların hem de anakaraya sadece 2 km uzaklıkta olması dolayısıyla kıyı güvenliğinin sağlanması açısından Meis adası stratejik bir öneme haizdi. Özellikle tarih boyunca Rodos ile bağlantılı olan Meis’in bu ilişkisini tarihsel olaylar ve kaynaklar analiz edilerek ortaya koyabilmek çalışmamızın öncelikli amaçlarındandır. Bunun yanı sıra bölgede yaşanan gelişmeler ve Doğu Akdeniz’in genel genel konjonktürü göz önünde tutularak Türklerin ada ile bağlantılarının Anadolu Selçukluları dönemine kadar uzanabileceği üzerinde durulmaktadır. Ele alınan diğer bir konu ise 10 kilometre kareye yakın küçük yüzölçümü ve kısıtlı kaynakları ile adada Osmanlı yönetim organizasyonun ne şekilde kurulduğu ne gibi kontrol mekanizmaları geliştirildiğidir. Akdeniz’de hakimiyet savaşlarının arttığı dönemlerde egemenler ile düşman unsurlar arasında zaman zaman karakol-istasyon işlevleri ile adanın, tarihsel süreçteki yeri ve önemi bütüncül bir bakış açısıyla tanımlanmaya çalışılmıştır. Ada tarihine dair Osmanlı arşiv kaynaklarının yetersiz-sessiz kaldığı yerlerde yoğunlukla bölgeyi ziyaret eden seyyahların anlatımlarına başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Meis, Rodos, Rodos Şövalyeleri, Cezayir-i Bahr-i Sefid, Girit Seferi

From the Medieval Age to the Ottoman Period an Island in the Grip of Competition in the Eastern Mediterranean: Megisti

Öz

Located on important sea-land routes in the Mediterranean, Megisti Island, has always maintained its importance for the powers that want to dominate the region, since ancient times. The Island is only 2 km away from the mainland and it had strategic importance both in that terms of ensuring coastal security and these interconnected main routes. One of the main purposes of this study is to reveal the connection between Rhodes and Megisti throughout history by analysing the historical events and sources. In addition, considering the developments in the region and the general conjuncture of the Eastern Mediterranean, it is emphasized that the connection of the Turks with Megisti can be traced back to the period of Anatolian Seljucks. Another issue discussed is how the Ottoman administrative organization was established and what kind of control mechanisms were developed on the island which has a small area of about 10 km2 and limited resources. In the periods when the wars of dominance increased in the Mediterranean, the place and the importance of the island in the historical process, from time to time with the functions of outpost and station between the sovereigns and the enemy elements, are try to be defined from holistic point of view. Where the Ottoman archive sources on the history of the island are insufficient and silent, the narratives of the travellers who visited the region are mostly used.

Anahtar Kelimeler

Cezayir-i Bahr-i Sefid, Castellorizo, Rhodes, The Hospitaller Knights, Crete Campaign.

Kaynakça

• BOA, HAT, 1389-55311, 29 Z 1204 (9 Eylül 1790)
• BOA, MAD., 233, s. 2, 24 N 960 (3 Eylül 1553).
• BOA, TT. d., 640, s. 126, 29 Z 1001 (26 Eylül 1593);
• BOA, İE.ML. 40-3860, 12 L 1105 (6 Haziran 1694);
• BOA, İE.ML. 121-11462, 5 S 1138 (13 Ekim 1725);
• BOA, C. AS., 914-39460, 4 Ca 1195 (28 Nisan 1781)
• BOA, İE.AS, 80-7244, 22 Ra 1126 (7 Nisan 1714)
• BOA, AE. SAMD. II, 1-3, 19 RA 1105 (18 Aralık 1693)
• BOA, A.DVNSMH.d, 74, s. 45, hüküm. 152, 1 Z 1004 (27 Temmuz 1596)
• BOA, A.DVNSMH.d 28, s. 243, hük. 588, 25 B 984 (7 Ekim 1576)
• BOA, A.DVNSMH.d, 31, s. 175, hüküm. 394, 2 Ca 985 (17 Ağustos 1577)
• BOA, A.DVNSMH.d, 13, s. 64, hüküm. 450, 14 Z 978 (9 Mayıs 1571)
• BOA, TS.MA.e, 657-4, 29 Z 1070 (5 Eylül 1660)
• BOA, MAD.d, 7839, s. 81, 7 M 1174 (31 Ağustos 1759)
• Recueil des Gazettes Nouvelles, Paris, 1660
• Bibliothéque de l’école Des Chartes, LXVI, Librairie D’Alphonse Picard et Fils, Paris, 1905.
• Ağır 2010 Abdullah Mesut Ağır, “15. Yüzyılda Memlukların Doğu Akdeniz Siyaseti”, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S. 23, s. 140-151
• Beaufort 2002 Francis Beaufort, Karamanya, (Çev. Ali Neyzi-Doğan Türker), Suna İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya.
• Bibi 1996 İbn-i Bibi, El Evamir’ül-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), çev. Mürsel Öztürk, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Bostan 2001 İdris Bostan (Ed.), Ege Adalarının İdari, Mali ve Sosyal Yapısı, SAEMT, Ankara.
• Bostan 2002 İdris Bostan, “The Establishment of the Province of Cezayir-i Bahr-i Sefid”, The Kapudan Pasha: His Office and his Domain, Ed. E. Zachariadou, Crete University Press, Rethymo, s. 245-246.
• Bostan 2011 İdris Bostan, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Bozkurt 1991 Nebi Bozkurt, “Bahriye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, cilt 4, s. 494-501.
• Cahen 1984 Claude Cahen, Osmanlılardan Öce Anadolu’da Türkler, çev. Yıldız Moran, E Yayınları, İstanbul.
• Cevdet Paşa 2011 Ahmet Cevdet Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. I, Transkripsiyon: Başad Kocaoğlu, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Cockerell 1903 C. R. Cockerell, Travels in Southern Europe and The Levant, 1810-1817, Ed. Samuel Pepys Cockerell.
• Cuinet 1892 Vital, Cuinet, La Turquie D’Asie, Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’Aisie-Mineure, Tom. I, Paris.
• Çelebi 2018 Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar, Haz. İdris Bostan, Tüba Yay., Ankara.
• Dallam 1893 Thomas Dallam, Voyages and Travels in the Levant, The Diary of Master Thomad Dallam, Hakluyt Society, New York.
• Duggan 2010 T.M.P. Duggan, “The Lycian Port of Patara and its Environs During the 13. th and 14. Th Centuries”, Gephyra, S. 7, s. 47-72
• Emecen 2001 Feridun Emecen, “Ege Adalarının İdari Yapısı”, Ege Adaları’nın İdari, Mali ve Sosyal Yapısı, (Ed. İdris Bostan), SAEMK, Ankara, s. 57-90.
• Erdem 2006 İlhan Erdem, “Ortaçağ Sonlarında Likya Levant Ticareti ve Türkmenler (12. ve 15. yy.)”, III. Likya Sempozyumu Bildirileri, C. I, s. 243-251. Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, Antalya.
• Erdoğru 1998 Akif Erdoğru, “Rodos Adası’nda 1711 Yılında Tımarlar ve Tımarlılar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 13, S. 1-25, s. 25-48.
• Faroqhi 1976 Suraiya Faroqhi, “19. Yüzyılın başlarında Antalya Limanı”, VIII. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Ekim, C. II, s.1461. -1471.
• Finlay 1856 G. Finlay, The History of Greece under Ottoman and Venetion Domination, London.
• Flemming 2018 Barbara Flemming, Geç Ortaçağ Döneminde Pamfilya, Pisidya ve Likya’nın Tarihi Coğrafyası, çev. Hüseyin Turan Bağçeci, TTK, Ankara.
• Foss 1994 Clive Foss, “The Lycian Coast in the Byzantine Age”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 48, s. 1-52.
• Foss 2022 Clive Foss, The Beginnings of Ottoman Empire, Oxford University Press. United Kingdom.
• Gardey 1865 L. Gardey, Sultan Abd-ul-Aziz de Stamboul ou Caire, Paris.
• Göyünç 1999 Nejat Göyünç, “Küçük Hüseyin Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, cilt 19, s.6-8.
• Grene 2002 Molly Grene, “Beyond Nothern Invasions: The Mediterranean in the Seventeenth Century”, Past and Present 174, s. 40-72.
• İnalcık 2003 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İnalcık 2009 Halil İnalcık, “Batı Anadolu’da Yükselen Denizci Gazi Beylikleri, Bizans ve Haçlılar”, Türk Denizcilik Tarihi, Ed. İdris Bostan-Salih Özbaran, C.I, Boyut Yayıncılık, İstanbul, s. 31-47.
• İnalcık 2020 Halil İnalcık, “Murad II”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul, s. 164-172.
• Jorga 2009 Nocolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Nilüfer Epçeli), C. III, Yedi Tepe Yayınları, İstanbul.
• Jorga 2009 Nocolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Nilüfer Epçeli), C. IV, Yedi Tepe Yayınları, İstanbul.
• Kaçar 2022 Turhan Kaçar, “Deniz Kana Boyandı: Finike Savaşı’nda Müslümanlar ve Bizanslılar, M.S 655”, Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi, (Ed. Fatma Şimşek), Zero Prodüksiyon, İstanbul, s. 109-123.
• Karaca 1997 Behset Karaca, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun.
• Kemal 1327 Ahmet Kemal, Meyis Ceziresi Tarihi, 2. Baskı, Apolyon Matbaası, Rodos.
• Kemal 1996 Habibzade Rodoslu Ahmet Kemal, Isporat Adaları ve Tarihçesi (Oniki Ada), (çev. Cemalettin Taşkıran), Ankara Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Kolodny 2004 Emile Y. Kolodny, İles et Populations en Mediterrannée Orientale, İsis Yayınları, İstanbul.
• Küçük 2011 Cevdet Küçük (Ed.), Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, SAEMT, Ankara.
• Lachiver 1991 Marcel Lachiver, Les Anées de Misere. La Famine au Temps du Grand Roi, Paris.
• LaCroix 1803 M. Louis LaCroix, L’Univers, İles de La Grece, Paris.
• Lebrun 1980 François Lebrun, “Les Crises Démographiques en France aux XVIIe et XVIIIe Siécles”, Annales, 35-2, Mars/Avril. s. 205-234.
• Legrelle 1896 Arsene Legrelle, “Le Chevalier de Grémonville”, La Normandie, Revue Mensuelle Historique, Archélogique, Littéraire, etc. Tome III, No. 1, Janvier.s.13-24.
• Nalezen 2020 Orçun Nalezen, “Osmanlı Ege’sinde Kalelerin Yönetim Pratiği Üzerine Bir Değerlendirme: Midilli Kalesi’nin Onarım Projesi”, Near East Historical Review, 10 / 3, July. s. 285-294.
• Nuri Bey 2015 Vak’anüvis Halil Nuri Bey, Nuri Tarihi, Haz. Seydi Vakkas Toprak, TTKY, Ankara.
• Nuri Paşa 2008 Mustafa Nuri Paşa, Netayic’ül Vuku’at, Haz. Yılmaz Kurt, Birleşik Kitapevi, Ankara.
• Önen 2013 Uğur Önen, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Rodos Adası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, S.B.E., Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Örenç 2006 Ali Fuat Örenç, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi, İstanbul.
• Örenç 2021 Ali Fuad Örenç, “Ege Sorunu’nda Sporad Adaları Maktu Vergisi Meselesi”, Mustafa Öztürk Onuruna Tarih Yazıları, I, (Eds. Işıl Işık Bostancı, Ayşegül Hüseyniklioğlu, Ayşe Değerli, Orhan Kılıç), İdeal kültür Yayıncılık, İstanbul. s. 581-616.
• Özdemir 2004 Şenay Özdemir, Akdeniz Hakimiyetinde Osmanlı Devleti ve Korsanlık (1695-1789), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, SBE, Ankara.
• Özdemir 2008 Şenay Özdemir, “Kıyı Nöbeti: Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de Kıyı Koruması”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXIII, S. 1, Temmuz, s. 187-210.
• Panzac 2018 Daniel Panzac, Osmanlı Donanması (1572-1923), Çevirenler; Ahmet Maden, Sertaç Canpolat, İş Bankası Yay, İstanbul.
• Pappas 1994 Nicholas G.Pappas, Near Eastern Dreams, The French Occupation of Castellorizo (1915-1921), Halstead Press, Syney.
• Pitcher 1999 Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, (Çev.: Bahar Tırnakçı), YKY, İstanbul.
• Prousis 2004 Theophilus C. Prousis, “Landscape of the Levant: A Russian View”, University of North Florida UNF Commons. https://digitalcommons.unf.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1013&context=ahis_facpub
• Pryor 2004 John H. Pryor, Akdeniz’de Coğrafya, Teknoloji ve Savaş (Araplar, Bizanslılar ve Türkler), Çev.: Füsun Tayanç, Tunç Tayanç, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Purdy 1832 John Purdy, The New Sailing Directory for the Strait of Gibraltar and the Western Division of the Mediterranean Sea, London.
• Sami 1996 Şemsettin Sami, Kamusu’l-A’lam, C. VI, Kaşgar Neşriyat, Ankara.
• Sarıcaoğlu 2002 Fikret Sarıcaoğlu, “Kitab-ı Bahriyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, İstanbul, s. 72-75.
• Sarıkaya 2013 Hüseyin Sarıkaya, Ahmed Vasıf Efendi ve Mehasinü’l-Asar ve Haka’iku’l-Ahbar’ı (1209-1219/ 1794-1805) İnceleme ve Metin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, SBE, İstanbul.
• Smiley 2014 Will Smiley, “After Being so long Prisinoers, They will not return to Slevery in Russia: An Aegean Network of Violence Between Empires and Identities”, Osmanlı Araştırmaları, C. XLIX, s. 221-234.
• Spratt ve Forbes 2008 A.B. Spratt, Edward Forbes, Likya’da Yolculuklar, Çev.: Doğan Türker, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya.
• Sümer 2022 Faruk Sümer, “Keykubat III”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, cilt 25, s. 359-361.
• Şahin 2001 İlhan Şahin, “Osmanlı Klasik Döneminde Ege Adaları’nda Nüfus ve Nüfus Hareketleri”, Ege Adaları’nın İdari, Mali ve Sosyal Yapısı, (Ed. İdris Bostan), SAEMK, Ankara, s. 135-151.
• Şakiroğlu 1993 Mahmut Şakiroğlu, “Cezayir-i Bahr-i Sefid”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, cilt VII, s. 500-501.
• Şimşek 2019 Fatma Şimşek, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinden Kaçak Gemi Yapımı”, Belleten, sayı 296, s. 101-228.
• Şimşek 2019 Fatma Şimşek, “The Role of the Islands and Islanders in the Illegal Felling and Smuggling of the Timber from the Ottoman Mediterranean and Aegean Coastlines in the 19th C.”, Adalya 22, s. 381-400.
• Takmer 2022 Burak Takmer, “Antik Çağ’da Lykia ve Pampylia Sahillerinde Denizcilik”, Antalya’nın Denizcilik ve Deniz Ticareti Tarihi, (Ed. Fatma Şimşek), Zero Prodüksiyon, İstanbul, s.51-72.
• Tansel 1971 Selahattin Tansel, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmet’in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, İstanbul.
• Texier 2002 Charles Texier, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, Çev. Ali Suat, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara.
• Torr 1887 Cecil Torr, Rhodes in Modern Times, Cambridge University Press, London.
• Tuckey 1815 James Hingston Tuckey, Maritime Geography and Statistics or a Description of the Ocean and Its Coasts, Maritime Commerce, Navigation, Vol. II, London.
• Turan 1965 Şerafettin Turan, “Rodos ve 12 Ada’nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı”, Belleten, cilt 29, sayı 113, s.77-119.
• Turan 1988 Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar (Metin-Tercüme ve Araştırmalar), TTKY, Ankara.
• Turan 2005 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Turner 1820 William Turner, Tour in the Levant, Vol. II, London.
• Uzunçarşılı 1969 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK, Ankara.
• Uzunçarşılı 1988a İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK, Ankara
• Uzunçarşılı 1988b İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. I, TTKY, Ankara.
• Uzunçarşılı 2011a İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. IV, I. Bölüm, TTKY, Ankara.
• Uzunçarşılı 2011b İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.II, TTKY, Ankara.
• Vatin 2004 Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, Doğu Akdeniz’de Savaş, Diplomasi ve Korsanlık (1480-1522), Çev.: Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Vryonis 1971 Speros Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press, Los Angeles.
• Wittek 1986 Paul Wittek, Menteşe Beyliği-13-15’inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, çev.: Orhan Şaik Gökyay, TTKY, Ankara
• Wittman 1804 William Wittman, Travels in Turkey, ASia Minor, Syria: and Across the Desert into Egypte, Philadelphia.
• Yıldırım 2020 Kadir Yıldırım, Hukuksal ve Tarihsel Boyutuyla Oniki Ada ve Meis, Oniki Levha Yayınları, İstanbul.
• Yu. D. 2008 Pryahin Yu. D., 18-19 yy Rusya tarihinde Yunanlılar, Aleteya Yay., S.Petersburg. Eserin Rusça orijinali; Пряхин Ю.Д., «Греки в Истории России XVIII-XIX», Алетея, С. Петерсбург